Η αυθόρμητη εξέγερση του Μάη ’68 προκάλεσε εξελίξεις με αποτελέσματά που είναι ακόμη ορατά. Σύμφωνα με τον πολιτικό επιστήμονα και μέλος της Γραμματείας του τμήματος Ευρωπαϊκής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ, Χρίστο Κανελλόπουλο, ο Μάης άλλαξε την καθημερινότητά μας, τον τρόπο που δρα η Αριστερά, αλλά και ο Καπιταλισμός. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά επικράτησε ένα «νέο πνεύμα του καπιταλισμού» κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν, δηλαδή «μια νέα ιδεολογία για τη δικαιολόγηση, τη νομιμοποίηση του καπιταλισμού με όρους του κοινού καλού». Κάπως έτσι, η εργασία ανανοηματοδοτήθηκε σαν μια πορεία ατομικής αυτοπραγμάτωσης από το ένα πρότζεκτ στο άλλο.
Πίσω όμως από τις εξελίξεις βρέθηκε και η Αριστερά, που επίσης χρειάστηκε να αλλάξει τακτική στην πορεία. Όπως υπογραμμίζει ο Χρ. Κανελλόπουλος ο Μάης προκάλεσε αμηχανία στα κόμματα της γαλλικής Αριστεράς, σε κομμουνιστές και σοσιαλιστές, καθότι ο αυθόρμητος και ακηδεμόνευτος χαρακτήρας της εξέγερσης και τα χειραφετητικά προτάγματά του, υπερέβαιναν τον παραδοσιακό παραγωγισμό και οικονομισμό.
Παρόλα αυτά επισημαίνει ότι ο Μάης τα τελευταία χρόνια έχει συζητηθεί περισσότερο για να καταδικαστεί. “Ήταν βασικό μέρος της ιδεολογικής αντεπίθεσης που εξαπέλυσε ο Νικολά Σαρκοζί εναντίον της αριστεράς κατά την άνοδό του στην εξουσία”, αναφέρει. Παράλληλα δίνει μια ενδιαφέρουσα απάντηση για την αυθόρμητη σύνδεση που γίνεται με τις τελευταίες κινητοποιήσεις στη Γαλλία και εκείνες του ’68…
Πώς επέδρασε στην κοινωνία τότε ο Μάης του ’68; Ποιοι είναι οι λόγοι που καθιστούν τόσο σημαντική εκείνη την εξέγερση;
Να επαναλάβουμε την εύστοχη διατύπωση του Αλέν Ζεσμάρ (Alain Geismar), ενός από τους ηγέτες εκείνης της εξέγερσης: ο Μάης του ’68 πέτυχε σαν κοινωνική επανάσταση και όχι σαν πολιτική επανάσταση. Στις εκλογές που έγιναν μόλις τον επόμενο μήνα, ο Ντε Γκωλ θριάμβευσε, για να πανηγυρίσουν οι συντηρητικοί πως «η σιωπηρή πλειοψηφία μίλησε». Ο Μάης του ’68 δεν είχε κανένα άμεσο, εξαργυρώσιμο αποτέλεσμα στο θεσμικό πολιτικό παιχνίδι. Η προσπάθεια του Κομμουνιστικού Κόμματος και των συνδικάτων να κατανοήσουν και να «αξιοποιήσουν» την εξέγερση ακολουθώντας την πεπατημένη: «κινητοποίηση, διαπραγματεύσεις θεσμικών φορέων, παραχωρήσεις από την κυβέρνηση», οδήγησε σε εντελώς απογοητευτικά αποτελέσματα: Δόθηκαν σημαντικές αυξήσεις μισθών που όμως οι εργοδότες ενσωμάτωσαν στις τιμές και σε λίγους μήνες είχαν εξανεμιστεί από τον πληθωρισμό. Η εξέγερση ωστόσο δεν έγινε για μερικές αυξήσεις μισθών, ούτε υπήρχε κάποιος οικονομικός λόγος για να γίνει. Η Γαλλία και η Δυτική Ευρώπη του 1968 ήταν κοινωνίες σχεδόν πλήρους απασχόλησης και διαρκούς αύξησης των πραγματικών εισοδημάτων.
Η εξέγερση ήταν ανατρεπτική σε πολύ μεγαλύτερο βάθος, καθώς αμφισβήτησε τις σχέσεις εξουσίας στην καθημερινότητα, στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, στη δουλειά, στο σπίτι, έφερε περισσότερο από ποτέ τη νεολαία στο δημόσιο χώρο και προκάλεσε μια έκρηξη δημιουργικότητας καλλιτεχνικής, θεωρητικής και πολιτικής. Αν θα έπρεπε να εντοπίσουμε την πατρότητα των ιδεών της εξέγερσης, θα τη βρίσκαμε μάλλον στους Καταστασιακούς και τους ελευθεριακούς παρά στη θεσμική αριστερά.
Φυσικά ο Μάης του ’68 δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Ήρθε σαν αποκορύφωση των κοινωνικών κινημάτων της δεκαετίας του 1960, αλλά και της αποσταλινοποίησης της ευρωπαϊκής αριστεράς, ήταν μέρος του «Παγκόσμιου Μάη», όπως έχει ειπωθεί. Η διαφορά είναι πως ο γαλλικός Μάης πήρε ισχυρότερο πολιτικό περιεχόμενο από τις άλλες δυτικές χώρες. Στη Γαλλία απέργησαν 10 εκατομμύρια εργάτες, κι απειλήθηκε πραγματικά πραξικόπημα. Κι ασφαλώς πρέπει να βλέπουμε τον γαλλικό Μάη σαν σύστοιχο με την Άνοιξη της Πράγας: Δύο εξεγέρσεις ενάντια στις δυο κυρίαρχες διευθετήσεις της μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων.
Θα έλεγα πως ο γαλλικός Μάης άφησε παρακαταθήκες στην ίδια μας την καθημερινότητα, αλλά και στην αντιαυταρχική εκπαίδευση και ψυχιατρική, στις πολιτικές κατά των διακρίσεων, στη διοικητική αποκέντρωση των σύγχρονων κρατών, κι ασφαλώς σε ένα ολόκληρο κίνημα που άνθισε κυρίως στη δεκαετία του 1970 για να προωθήσει την αυτοδιαχείριση, την αντι-ιεραρχική οργάνωση, τις δικτυακές συλλογικότητες, την αναζήτηση νέων τρόπων ζωής, εργασίας και παραγωγής. Οι Πράσινοι είναι ένα παιδί του Μάη του ’68, όπως και η «αυτοδιαχειριστική αντιπολίτευση» εντός του γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος της δεκαετίας του ‘70.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και η επίδραση του γαλλικού Μάη στην ίδια την απολογητική του καπιταλισμού, αλλά και στην αναδιοργάνωσή του. Οι κοινωνιολόγοι Λυκ Μπολτανσκί και Έβ Σιαπελό τεκμηρίωσαν πριν λίγα χρόνια την επικράτηση ενός «νέου πνεύματος του καπιταλισμού» κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν το Μάη του ’68, δηλαδή μιας νέας ιδεολογίας για τη δικαιολόγηση, τη νομιμοποίηση του καπιταλισμού με όρους του κοινού καλού. Κάνοντας μια εξαντλητική μελέτη των εγχειριδίων μάνατζμεντ που διδάσκονταν στα προγράμματα Διοίκησης Επιχειρήσεων τις δεκαετίες 1980 και 1990, εντόπισαν ένα εντελώς νέο τρόπο να γαλουχούνται οι μάνατζερ των επιχειρήσεων και να νομιμοποιούν έναντι τρίτων αλλά και της συνείδησής τους, την εργασία τους: Η ιδεολογία αλλά και η πρακτική του μοντέρνου μάνατζερ προτάσσει τη δικτυακή οργάνωση αντί για την άκαμπτη ιεραρχία, την ανανοηματοδότηση της εργασίας σαν μια πορεία ατομικής αυτοπραγμάτωσης από το ένα πρότζεκτ στο άλλο αντί για την προσκόλληση στην ιεραρχία και την ασφάλεια της άκαμπτης και σταθερής οργάνωσης, τους μάνατζερ και τους εργαζόμενους σαν σχεδόν ισότιμους συνεργατικούς κόμβους ενός απέραντου μη ιεραρχικού δικτύου, βασισμένου στην πρωτοβουλία, την ευελιξία και την αυτόνομη δράση. Πρόκειται για οικειοποίηση από τους καπιταλιστές της «καλλιτεχνικής κριτικής» που ανέδειξε ο Μάης του ’68, δηλαδή της κριτικής που αναδείκνυε την αλλοτρίωση της καθημερινότητας από τον καπιταλισμό και τη γραφειοκρατία.
Εξακολουθεί να αποτελεί σημείο αναφοράς σήμερα στη Γαλλία;
Έχει κανείς την αίσθηση πως η γαλλική αριστερά μοιάζει συχνά να περιέρχεται σε θέση άμυνας όσον αφορά την εξέγερση του Μάη. Αιτία η φθορά των πρωταγωνιστών της και η πολιτική κατάχρηση του νοήματός της. Ο Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ που υπήρξε η πλέον ηγετική και χαρισματική μορφή του Μάη του ’68, εξελίχτηκε σε ένα πολιτικό της φιλελεύθερης-δεξιάς πτέρυγας των Πρασίνων.
Ο Μάης του ’68 στην πραγματικότητα συζητήθηκε τα προηγούμενα χρόνια περισσότερο για να καταδικαστεί. Ήταν βασικό μέρος της ιδεολογικής αντεπίθεσης που εξαπέλυσε ο Νικολά Σαρκοζί εναντίον της αριστεράς κατά την άνοδό του στην εξουσία. Αξιοποιώντας τις ιδέες μιας σειράς συντηρητικών διανοουμένων απέδωσε σε αυτή την εξέγερση, στις ιδέες της και στη γενιά που διαμόρφωσε, περίπου όλα τα θέματα της δεξιάς ατζέντας στη Γαλλία. Ο Μάης ευθυνόταν για τη σχετικοποίηση των ηθικών αξιών, την υπονόμευση της αυθεντίας, τη χαλάρωση της υπακοής και του σεβασμού στους ανωτέρους, στους θεσμούς, στο κράτος.
Πρέπει να πούμε πως δεν είχε τελείως άδικο. Πράγματι οι συντηρητικές αξίες στη γαλλική κοινωνία δέχτηκαν ισχυρότατο πλήγμα από τον Μάη του ‘68 και έπειτα. Δεν είχε όμως και τελείως δίκιο: η Γαλλία παραμένει μια χώρα καθημερινής, άκαμπτης επιβεβαίωσης της αυθεντίας, του κύρους και της ιεραρχίας σε πολλούς χώρους και πρώτα απ’ όλα εκεί όπου ξεκίνησε η εξέγερση, δηλαδή στα πανεπιστήμια, σε βαθμό που εκπλήσσει όποιον προέρχεται από το ακαδημαϊκό περιβάλλον ας πούμε της Ελλάδας, των σκανδιναβικών χωρών ή της Βόρειας Αμερικής.
Εμφανίζουν κοινά χαρακτηριστικά οι σημερινές κινητοποιήσεις για τα εργασιακά με εκείνες του ‘68;
Είναι περιττό να ανατρέξει κανείς στο ’68, καθώς η Γαλλία έχει ισχυρή παράδοση κινητοποιήσεων εναντίωσης σε νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις τα τελευταία είκοσι χρόνια. Οι κινητοποιήσεις αυτές οργανώνονται από τα συνδικάτα και είναι πολύ συχνά επιτυχημένες. Είναι εντυπωσιακός μάλιστα ο τρόπος που πετυχαίνουν να κατεβάσουν στο δρόμο μαζικά φοιτητές ακόμα και μαθητές σε αγώνες για εργασιακά δικαιώματα, κάτι που σπάνια βλέπει κανείς στην Ελλάδα ή άλλες χώρες. Κοινά χαρακτηριστικά θα έβλεπα στον αυθόρμητο, ακηδεμόνευτο και αυτοοργανωμένο χαρακτήρα των Nuit debout που είναι περισσότερο ένα κίνημα αγανακτισμένων.
Ποιος ήταν ο ρόλος της κοινοβουλευτικής Αριστεράς; Ποιος θα πρέπει να είναι σε μια εξέγερση;
Ο πρωταγωνιστικός ρόλος της νεολαίας και των φοιτητών αντί για το εργατικό κίνημα, ο αυθόρμητος και ακηδεμόνευτος χαρακτήρας της εξέγερσης και τα χειραφετητικά προτάγματα που υπερέβαιναν τον παραδοσιακό παραγωγισμό και οικονομισμό, προκάλεσαν αμηχανία στα κόμματα της γαλλικής Αριστεράς, σε κομμουνιστές και σοσιαλιστές. Εξαίρεση η σοσιαλιστική αριστερά του PSU που χτίστηκε στην πολιτική πλατφόρμα της αυτοδιαχείρισης και της αποκέντρωσης. Ωστόσο στα χρόνια που ακολούθησαν, η γαλλική και ευρωπαϊκή αριστερά μετασχηματίστηκαν ριζικά στη βάση ακριβώς του ριζοσπαστισμού του Μάη του ’68.
Όσον αφορά το ρόλο που θα έπρεπε να έχει η κοινοβουλευτική αριστερά σε μια εξέγερση, αρκεί να πούμε πως μεταξύ άλλων αυθεντιών, ο γαλλικός Μάης υπονόμευσε και την αυθεντία των τροχονόμων του κάθε κινήματος. Η αριστερά, ειδικά η κοινοβουλευτική, έχει να κάνει μια τελείως διαφορετική δουλειά από το να προσπαθήσει να χειραγωγήσει ή να ελέγξει μια εξέγερση, προσπάθεια έτσι κι αλλιώς καταδικασμένη εξαρχής. Απλουστεύοντας μια περίπλοκη σχέση, θα έλεγα πως ο ρόλος της είναι να εργάζεται μέσα στους θεσμούς με σκοπό την ενσωμάτωση, την όσο γίνεται πληρέστερη αποκρυστάλλωση σε μια νέα θεσμική έκφραση, σε ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων, των πολιτικών αποτελεσμάτων ενός κινήματος.
Για την πλήρη συλλογή κειμένων του φακέλου μας για τον Μάη του ’68, ξεκινήστε από εδώ.
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.