Το 1947 γράφεται ένα από τα πιο γνωστά μονόπρακτα στην ιστορία του θεάτρου. Ο Ζαν Ζενέ δημιουργεί τις «Δούλες» εμπνευσμένος από μια πραγματική ιστορία που συντάραξε την τότε γαλλική κοινωνία τόσο για την βαναυσότητά της όσο και γιατί οι δράστες ήταν δυο νεαρές γυναίκες. Η ιστορία των αδερφών Παπέν, δυο υπηρετριών που θα καταλήξουν να σκοτώσουν βάναυσα την κυρία του σπιτιού θα γίνει ο καμβάς του Ζενέ για να μιλήσει για την ταξική καταπίεση και κάθε είδους καταπίεση, και καμβάς για μετέπειτα καλλιτέχνες πάνω στον οποίο προσπάθησαν να ερμηνεύσουν με το δικό τους τρόπο αυτή την ιστορία. Mια ιστορία που ακόμα προκαλεί ενθουσιασμό, προβληματισμό και συγκίνηση στους θεατές και που ακόμα παραμένει επίκαιρη μισό αιώνα μετά.
Η «Πρόβα Θανάτου» που ανεβαίνει στο Θέατρο Πυξίδα (Ρήγα Παλαμίδου 3, Ψυρρή) για τέσσερις ακόμα παραστάσεις, είναι μια διαφορετική ματιά βασισμένη στην ιστορία των Δούλων του Ζενέ, μια γροθιά στο στομάχι του εκάστοτε θεατή, ένας ύμνος στην κοινωνική ανισότητα και καταπίεση, τα στερεότυπα και την ελπίδα για επανάσταση που θα γεννηθεί και θα πεθάνει στις δεκάδες πρόβες θανάτου που εκτελούμε όλοι λίγο πολύ καθημερινά . Είμαστε λοιπόν λίγο πολύ όλοι Δούλες σε μια πρόβα θανάτου που δεν ξέρουμε που θα μας βγάλει, για αυτό αξίζει να την δούμε.
Το 3pointmagazine μίλησε με τους συντελεστές της παράστασης, τις ηθοποιούς Έλενα Πετροπούλου και Μαρία Καμάνη και τον σκηνοθέτη Παναγιώτη Μαρίνο, για τον Ζενέ, τις προεκτάσεις του έργου, τα βαθιά και επίκαιρα νοήματά του και τις δυσκολίες μιας τέτοιας παράστασης.
Επιλέξατε να διασκευάσετε με ένα δικό σας τρόπο ένα από τα πιο γνωστά θεατρικά, τις «Δούλες» του Ζενέ. Γιατί;
Παναγιώτης: Όταν ένα θεατρικό έργο επιδέχεται διασκευής σημαίνει ότι ακόμα γεννά προβληματισμούς. Αυτό, με τη σειρά του σημαίνει ότι παραμένει ζωντανό είτε σαν θεματολογία είτε σαν τρόπος γραφής. Και εν προκειμένω, μιλώντας για τον Ζενέ, η γραφή του είναι το λιγότερο μήτρα σκέψεων.
Μαρία: Για εμένα προσωπικά αποτελεί ένα από τα πιο αγαπημένα μου θεατρικά έργα. Το θεώρησα επίκαιρο, κοντά, ή μάλλον πιο κοντά από ποτέ στην πραγματικότητα.
Δεν φοβηθήκατε να διασκευάσετε ένα έργο τόσο γνωστό και πολυπαιγμένο;
Έλενα: Όχι, γιατί ο ίδιος ο Ζενέ, έτσι όπως είναι δομημένο το έργο σου αφήνει ανοιχτό το περιθώριο να φανταστείς ή όχι τους χαρακτήρες του έργου και να δημιουργήσεις μέσα από αυτό. Άλλωστε, η τέχνη προχωράει και έχουμε όλοι ανάγκη από φαντασία και δημιουργία. Επίσης, το έργο του αν και δημιουργημένο πάνω από 70 χρόνια πριν, παραμένει σύγχρονο και μπορεί να προσαρμοστεί στις τωρινές ανάγκες.
Μαρία: Το γεγονός αυτό αποτέλεσε μια πρόκληση για εμένα. Αν σκεφτεί κανείς ότι αυτό το έργο πρωτοπαίχτηκε από άντρες ακολουθώντας τα λόγια του ίδιου του συγγραφέα “να παίζεται αυστηρά από άντρες, μιμούμενοι τις γυναίκες”, στη συνέχεια μετεξελίχθηκε με πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις στο θέατρο. Με αυτό θέλω να τονίσω, ότι η διαδρομή αυτού του θεατρικού έργου είναι μεγάλη και κατά ένα διαολεμένο τρόπο, είναι πάντα αστείρευτη στο χρόνο και στην προσέγγιση του.
Παναγιώτης: Ο φόβος δεν εμπεριέχει σεβασμό. Ο σεβασμός στο κείμενο με οδήγησε σ’ αυτήν τη διασκευή. Και μια ιδέα που είχα φοιτώντας ακόμα στη Δραματική σχολή. Οπότε όχι, δεν φοβήθηκα. Και θεωρώ ότι δεν χρειάζεται κανείς να φοβάται τα κείμενα. Την υλοποίηση θα πρέπει να φοβόμαστε
Γιατί ονομάσετε το έργο «Πρόβα Θανάτου»;
Μαρία: Η πρόβα θανάτου είναι η πιο σωστή ονομασία για αυτό το έργο που ανεβάζουμε. Κάθε φορά που παίζανε κρυφά το παιχνίδι τους οι δύο αδερφές, αποτελούσε για αυτές μια πρόβα, την πρόβα στη ζωή που ήθελαν να ζήσουν ενώ παράλληλα την αποστρέφονταν, ακροβατώντας δηλαδή σε ένα παιχνίδι θανάτου και ζωής.
Έλενα: Λόγω της διασκευής που έγινε, οι δύο ηρωίδες προσπαθώντας να ξεφύγουν από τον πραγματικό τους κόσμο, δημιουργούν μια φαντασιακή κατάσταση κατά την οποία στο μυαλό τους πλέκουν τα σενάρια που θα οδηγήσουν στην ηθική ολοκλήρωση.
Παναγιώτης: Ονομάστηκε ΠΡΟΒΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ακριβώς λόγω της συγκεκριμένης διασκευής. Οι ηρωίδες επιλέγουν να ”παίξουν” την Κυρία εναλλάξ ώστε να οδηγηθούν στο τέλος του ”παιχνιδιού” τους.
Πόσο επίκαιρη πιστεύετε ότι είναι η ιστορία των Δούλων στην δική μας εποχή;
Έλενα: Και στην Ελλάδα παλαιότερα συνηθιζόταν κορίτσια σε μικρή ηλικία να στέλνονται από τις οικογένειες μακριά από το σπίτι τους για να παρέχουν εργασία σε πλουσιότερες οικογένειες. Έχαναν την παιδική τους ηλικία και την αθωότητα τους. Στην εποχή μας, ίσως να μην είναι τόσο έντονο πια, ωστόσο τα φαινόμενα εξουσίας δεν εκλείπουν, αντιθέτως είναι πολύ έντονα, είτε με την έννοια της καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων, είτε με όλες τις ανισότητες και τις βαρβαρότητες που βιώνει η κατώτερη κοινωνική και οικονομική τάξη.
Παναγιώτης: Σε όλες τις εποχές (και στην δική μας) η κοινωνική καταπίεση σε συνδυασμό με ένα ψυχοπαθολογικό υπόβαθρο, είναι πιθανόν να οδηγήσει στο έγκλημα. Απ’ αυτή την άποψη είναι ένα θέμα πάντα επίκαιρο.
Ποια μηνύματα θέλετε να τονίσετε και να περάσετε μέσα από αυτή την διασκευή;
Μαρία: Εικόνα σου είναι η κοινωνία και σου μοιάζω. Αυτό είναι το μήνυμα που θέλω να περάσω μέσα από αυτή τη διασκευή.
Έλενα: Σαφώς και οι δούλες του Ζενέ υποδηλώνουν το ταξικό μίσος των σκλάβων απέναντι στην εξουσία, όχι όμως με τη μορφή της επανάστασης. Οι δύο ηρωίδες του έργου δεν επιθυμούν τη φυγή από το σπίτι για ένα μέλλον διαφορετικό ή για να δείξουν τη δύναμη τους απέναντι στα αφεντικά τους. Τα κίνητρα που τις οδηγούν στο φαντασιακό αυτό κόσμο και ενδεχομένως και σε τάσεις φυγής είναι ο ασφυκτικός κλοιός της ιδρυματοποίησης και του εγκλεισμού. Στο έργο φαίνεται ξεκάθαρα το πώς η ενδοοικογενειακή βία, ο εγκλεισμός και η ιδρυματοποίηση μπορούν να γίνουν καταστροφικές και να φτάσουν τα θύματα τους στα όρια της τρέλας.
Παναγιώτης: Ότι η αυτοκτονία δεν είναι λύση ή απάντηση στα προβλήματά μας. Ότι χρειάζεται αγώνας να παραμείνει κανείς στη ζωή, να την συντηρήσει και να την παλέψει.
Είναι οι Δούλες ένα πολιτικό έργο;
Έλενα: Ο Ζενέ εμπνεύστηκε το έργο από την αληθινή ιστορία των αδερφών Papin. Δεν είναι τυχαίο ότι το έγκλημα που διέπραξαν οι δύο αυτές αδερφές πυροδότησε μια σύγκρουση της Γαλλικής κοινωνίας και πολλοί διανοούμενοι και ψυχολόγοι τάχθηκαν υπέρ των δύο αυτών κοριτσιών. Τις υποστήριξαν πιστεύοντας ότι ήταν μια πράξη των σκλάβων ενάντια στους «εξουσιαστές» τους. Συνεπώς, φυσικά και περιέχει πολιτικά στοιχεία, τα οποία διαφαίνονται στο έργο.
Μαρία: Το θεωρώ ένα αμιγές κοινωνικό και ταξικό έργο, στόχος του οποίου είναι η καταγγελία του ατομικού εγκλεισμού και η ανάδειξη της ταξικής διαμάχης μεταξύ αστών και δούλων. Με αυτό το έργο τονίζεται όλη η ψυχοσύνθεση των προς τα κάτω, φτάνοντας σε ένα άλλο επίπεδο που οδηγεί στην τρέλα και στο ψυχικό μίσος προς τον έξω κόσμο.
Παναγιώτης: Έχει πολιτικές προεκτάσεις, αλλά θεωρώ ότι δεν αποτελεί και επαναστατική πράξη ή διέξοδο, το συγκεκριμένο έργο. Αναδεικνύει τις κοινωνικές αιτίες που οδηγούν τις ηρωίδες στο έγκλημα, έχοντας όμως και παθολογικό υπόβαθρο. Δεν κάνει έναν ύμνο στην αδικία αλλά μας δίνει τροφή για περίσκεψη, για το τι πρέπει να κάνουμε ώστε να μην φτάσουμε σε αυτές τις μορφές κοινωνίας. Δυστυχώς αυτές ζούμε και σήμερα αλλά χρειάζεται να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε για να τις αλλάξουμε
Τελικά ήταν έγκλημα ή ύμνος στην ταξική καταπίεση η όλη ιστορία των Δούλων;
Έλενα: Η ιστορία τους δείχνει ότι ήταν ένα έγκλημα απέναντι στη ταξική καταπίεση. Οι δύο χαρακτήρες είχαν βιώσει απ’ την παιδική τους ηλικία τη βαρβαρότητα και τη βία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Στα μάτια της Κυρίας και του Κύριου που δεν τις κακομεταχειρίζονταν, αντιθέτως τους συμπεριφέρονταν ευνοϊκά, αντίκριζαν όλα τα παιδικά τους τραύματα. Αυτό φαίνεται έντονα στο ότι αποκαλούσαν την κυρία τους «μάμα». Άρα αν απομονώσει κανείς τα αντικειμενικά γεγονότα, η πράξη ήταν ένα έγκλημα, ενώ αν λάβει υπόψη του και όλη τη ψυχοσύνθεσή τους ήταν ένας ύμνος στην ταξική καταπίεση.
Παναγιώτης: Αποτελεί έγκλημα αναμφισβήτητα. Δεν είναι επαναστατική πράξη το να βλάψεις τον πρώτο άνθρωπο που θα βρεις μπροστά σου. Αυτό σου δίνει ένα καλό άλλοθι για την δική σου ευθύνη. Το να βλάψεις αυτόν που ”σου φταίει” δεν προσφέρει τίποτα στο σύνολο παρά μόνο μια προσωπική ικανοποίηση και εκτόνωση. Ο συνεχής και αδιάλειπτος αγώνας για την αλλαγή της κοινωνικής κατάστασης είναι η προσφορά στο ”εμείς”. Από τις δομές της κοινωνίας μας αλλά και από τα μυαλά μας τα ίδια.
Μαρία: Για εμένα αποτελεί έναν ύμνο ανάμεσα και στο θύμα και στο θύτη. Νομίζω πως το έγκλημα διαπράχθηκε όχι προς τα πρόσωπα, αλλά προς αυτό το οποίο εκπροσωπούσαν τα ίδια τα πρόσωπα.
Τί σας εξιτάρει εσάς προσωπικά στην πραγματική ιστορία αυτών των κοριτσιών;
Μαρία: Η σκληρή πραγματικότητα που βίωναν, ο βιασμός της παιδικής τους ηλικίας, ο στραγγαλισμός της ζωής μέσα τους, μέσα από το ίδιο το οικογενειακό περιβάλλον και την κοινωνική τους ταυτότητα. Δύο φιγούρες που έγιναν ένα για να αντέξουν την ματαιότητα της ύπαρξης τους. Η Διαστροφή, η σεξουαλικότητα ενός αυτιστικού προτύπου που διαμορφώθηκε μέσα στις ψυχές και στα μυαλά τους. Δεν ξέρω αν ένιωσαν άλλη αγάπη, πέραν της αγάπης που ένιωθε η μία για την άλλη.
Έλενα: Όταν πρωτοασχολήθηκα με το έργο του Ζενέ, δε φαντάστηκα ότι θα μου άφηνε πολλά παράθυρα ανοιχτά για προβληματισμό και σκέψη. Διαβάζοντας την πραγματική ιστορία, αλλά και άλλες ιστορίες ψυχοκόρων, αντιλήφθηκα τις φριχτές συνθήκες κάτω από τις οποίες έπρεπε αυτά τα κορίτσια να επιβιώσουν. Στο συγκεκριμένο έργο, περισσότερο με εξίταρε η ψυχοσύνθεση των δύο κοριτσιών, καθώς και τα πορίσματα των ιατρικών γνωματεύσεων. Πέρασε αρκετός καιρός μέχρι να τις κρίνουν ψυχικά άρρωστες. Στην συνέχεια διαπίστωσαν ότι έπασχαν από ένα ομαδικό παρανοϊκό ψυχωτικό σύνδρομο, που εμφανίζεται σε δύο ή περισσότερα άτομα και οι ψευδαισθήσεις του ενός μεταφέρονται στο άλλο άτομο.
Πώς προσεγγίσατε το ρόλο της η καθεμία και ποιες οι δυσκολίες;
Έλενα: Καλούμαι να υποδυθώ έναν ψυχοπαθολογικό χαρακτήρα, οπότε έπρεπε να μελετήσω πολύ για να μπω στη ψυχοσύνθεση αυτού. Με αρκετό διάβασμα, υπομονή, επιμονή και σαφώς με πολλές πρόβες ήρθα πιο κοντά με το χαρακτήρα της Κλαίρης. Δυσκολίες υπήρξαν πολλές, όπως και υπάρχουν κάθε φορά που καλούμαστε να ερμηνεύσουμε τόσο μεγάλα έργα.
Μαρία: Άφησα χώρο και χρόνο στην ηρωίδα του έργου μέσα μου, δίνοντας σε εμένα το ελάχιστο της ύπαρξης μου σαν άτομο. Προσπάθησα εξαρχής να την καταλάβω, να μπω στη θέση της και να την κατανοήσω γενικότερα ως άτομο, πράγμα το οποίο μου έδωσε στη συνεχεία τη δυνατότητα να μπω στο ψυχικό της κόσμο και να δω μέσα από αυτόν πως αντιλαμβάνεται τα πράγματα. Σε αυτό το ψυχικό κόσμο, ο πόθος και η ζήλια της ηρωίδας προς την κυρία, την κάνει να οραματίζεται ότι η ίδια είναι η κυρία γιατί αυτό τη φέρνει πιο κοντά στο να πιστεύει ότι θα έχει τον κύριο κοντά της έστω και για λίγα λεπτά. Η παράφορη και σχεδόν εμμονική αγάπη της προς την αδερφή της, της βγάζει μια εμμονή προς αυτήν, φθάνοντας στο σημείο να την ταυτίζει με την κυρία και να θέλει να την σκοτώσει, αλλά ποτέ δεν τα καταφέρνει. Οι κανόνες του παιχνιδιού είναι έτσι δομημένοι, έτσι ώστε παρά τη θέληση της, να παίρνει το ρόλο της αδερφής της και αντιστρόφως. Όταν μάλιστα η αδερφή της στο ρόλο της κυρίας την βρίζει και την προσβάλει, εκείνη φουντώνει και αναπτύσσεται μέσα της μια περίεργη σεξουαλική διέγερση.
Οι ηρωίδες έχουν στοιχεία με τα οποία συνδεθήκατε περισσότερο;
Έλενα: Προφανώς και ο κάθε ρόλος που υποδυόμαστε έχει στοιχεία του χαρακτήρα μας και σε κάθε ρόλο διακρίνουμε τις διαφορές από τις ομοιότητες. Η Κλαίρη είναι ένας έντονα ψυχοπαθολογικός χαρακτήρας με συναισθηματικές διακυμάνσεις, έρμαιο των παθών της και της αδερφής της. Δε θα έλεγα ότι έχω βρει κοινά με την ηρωίδα, είναι περισσότερο ένας κόντρα ρόλος και αυτό είναι και το όμορφο που πηγάζει από όλη αυτή την πρόκληση.
Μαρία: Ναι και αυτό ήταν λίγο τρομακτικό αρχικά θα έλεγα. Είναι όμως αυτό το οποίο τόνισα πιο πάνω, όταν προσπαθείς να μπες στο ψυχισμό ενός ρόλου, τον συμπονάς και αρχίζεις να αντιλαμβάνεσαι τη διαδρομή της σκέψης του πιο εύκολα.
Ποια ήταν η σύνδεσή σας με το έργο και τον Ζενέ πριν ανεβάσετε αυτή την παράσταση;
Έλενα: Είναι ένας από τους αγαπημένους μου συγγραφείς, όχι μόνο με τα έργα του αλλά με όλη την πορεία της ζωής του. Περιθωριοποιημένος, ομοφυλόφιλος, κυνηγημένος, εξόριστος και πάντα δίπλα στους αδύναμους. Ήταν μια προσωπικότητα σταθμός στο παγκόσμιο θέατρο, που μέσα απ’ τα έργα του εκφράζει μια κραυγή αγωνίας και αφουγκράζεται τις φωνές των αδύναμων.
Μαρία: Αυτό το έργο το γνωρίζω από τα δεκαοχτώ μου. Το ερωτεύτηκα από την πρώτη στιγμή που το είδα ως παράσταση και μετέπειτα διαβάζοντας το. Το κατατάσσω στα πιο αγαπημένα έργα που ξεχωρίζω. Έχοντας διαβάσει και άλλα έργα του Ζαν Ζενέ, μπορώ να πω ότι τον εκτιμώ βαθύτατα τόσο για τα έργα του, όσο και για τον τρόπο που διάλεξε να ζει παρά τα ταμπού και τις προκαταλήψεις της εποχής του
Ήταν εύκολη η διαδρομή ως την πρεμιέρα;
Έλενα: Πολλές πρόβες, πολλή πίεση, πολλή αφοσίωση. Μια διαδικασία που απαιτεί αρκετές θυσίες, αλλά η εξιλέωση έρχεται σε κάθε παράσταση, ειδικά όταν βλέπεις και το κοινό ικανοποιημένο με το αποτέλεσμα.
Μαρία: Τίποτα δεν είναι εύκολο όταν γίνεται με κόπο και σκληρή δουλειά. Προσωπικά αποφοιτώντας από τη δραματική μου σχολή τον Ιούνιο, με αυτό το έργο ήθελα να κάνω την παρθενική μου είσοδο στο θέατρο. Είμαι ευτυχής που έκανα αυτή τη διαδρομή, πραγματοποιώντας το στόχο μου.
Μέσα σε αυτούς τους μήνες προετοιμασίας ποιο ήταν το πιο δύσκολο πράγμα με το οποίο ήρθατε αντιμέτωπες;
Έλενα: Το να ερμηνεύσω ένα τόσο μεγάλο και απαιτητικό ρόλο, το να χάσω πολλή από τη προσωπική μου ζωή και να την αφιερώσω στο θέατρο. Δε μετανιώνω στιγμή για το ταξίδι αυτό, αντιθέτως έμαθα και γνώρισα έναν άλλο κόσμο. Όλα αυτά άλλωστε μας κάνουν και καλύτερους ανθρώπους, έτσι δεν είναι;
Μαρία: Με την πραγματικότητα. Με σόκαρε το γεγονός ότι πολλά πράγματα που βίωσαν αυτά τα δύο κορίτσια, τα βιώνουμε και εμείς καθημερινά απλά δεν το παραδεχόμαστε ούτε οι ίδιοι στον εαυτό μας.
Συντελεστές παράστασης:
Μετάφραση-Απόδοση: Μαρία Καμάνη – Έλενα Πετροπούλου
Διασκευή – Σκηνοθεσία: Παναγιώτης Μαρίνος
Ηθοποιοί: Καμάνη Μαρία, Πετροπούλου Έλενα
Σχεδιασμός ήχων και φωτισμοί: Θοδωρής Θεοχαρόπουλος
Πρωτότυπη Μουσική: Παύλος Κατσιβέλης
Κοστούμια: Αφροδίτη Γκρι
Μακιγιάζ: Ρίτα Γεωργουλογιαννη
Φωτογραφίες-Επιμέλεια αφίσας: Δημήτρης Σχοιναράκης
Καλλιτεχνικη επιμελεια: Νάσια Νταλλα, Δανάη Μιχοπούλου
Απαραίτητη η κράτηση θέσης.
Επικοινωνία : 6955 993872 – nasia.ntalla@gmail.com
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.