Κωνσταντίνος Φίλης: Πιθανό να δούμε στην Ευρώπη και Τούρκους πρόσφυγες

Την έκρυθμη κατάσταση στην Τουρκία, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, ζητήσαμε να μας σχολιάσει ο διεθνολόγος Κωνσταντίνος Φίλης. Όπως τόνισε, οι ενέργειες Ερντογάν με τις μαζικές εκκαθαρίσεις σε στρατό, αστυνομία, δικαιοσύνη και εκπαίδευση δεν εγγυώνται το μέλλον του προέδρου της Τουρκίας, όπως ούτε κι η ευρεία λαϊκή απήχηση που έχει και συνοδεύεται από τη δύναμή του να κατεβάζει χιλιάδες πολίτες στους δρόμους.

Σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις για την Ευρώπη και την Ελλάδα, τόνισε ότι με βάση την λογική, δύσκολα θα χαλάσει η συμφωνία μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Τουρκίας για τους πρόσφυγες. Από την άλλη όμως, υπογράμμισε ότι υπάρχει ορατό ενδεχόμενο να σημειωθούν μετακινήσεις Τούρκων προσφύγων λόγω των διώξεων από τον Ερντογάν, κάτι που είχε επαναληφθεί και την δεκαετία του ’80, με περισσότερους από 500.000 ανθρώπους να φεύγουν τότε από τη χώρα τους για πολιτικούς ξανά λόγους.

Παραμένει κάπως θολή η εικόνα για τους υπεύθυνους του πραξικοπήματος. Ποιοι βρίσκονται τελικά από πίσω, βρεθήκαμε μπροστά σε μια λιγότερο ή περισσότερο συντηρητική εξουσία;

Νομίζω ότι πίσω από το πραξικόπημα πρέπει να βρίσκονται ετερόκλητες δυνάμεις μέσα στο στράτευμα. Ενδεχομένως κάποιες μικρές περιορισμένες δυνάμεις του Κεμαλικού κατεστημένου, το οποίο όμως είναι ξεδοντιασμένο και επίσης ο βομβαρδισμός του Κοινοβουλίου δεν θα γινόταν εύκολα από κοσμικούς στρατιωτικούς.  Επίσης μπορεί να βρίσκονται από πίσω ισλαμιστικές δυνάμεις, είτε πιο μετριοπαθείς που φοβόντουσαν ότι υπερσυγκεντρώνονται εξουσίες στα χέρια του Ερντογάν και ότι η χώρα πηγαίνει σε λάθος πορεία, είτε πιο ακραίες ισλαμιστικές δυνάμεις που βλέποντας τις τελευταίες εξελίξεις με την απόπειρα αποκατάστασης των σχέσεων με το Ισραήλ και τη Ρωσία, όπως και την πιο ήπια στάση της Τουρκίας στη Συρία, να αισθάνθηκαν ότι έπρεπε κάτι να κάνουν, άρα η ανατροπή Ερντογάν θα γινόταν από ένα πυρήνα πιο σκληροπυρηνικό.

Δεν θα απέκλεια βέβαια να είναι από πίσω κάποιοι που ενοχλήθηκαν από την αποδυνάμωση του στρατεύματος από τον Ερντογάν, ενώ δεν θα μπορούσαμε να αποκλείσουμε και άλλα κίνητρα, περισσότερο ιδιοτελή και λιγότερο με βάση το εθνικό συμφέρον, καθώς είχε ξεκινήσει ένας νέος κύκλος εκκαθαρίσεων από τον Ερντογάν στο εσωτερικό του στρατεύματος και θα γίνονταν κρίσεις στις αρχές του Αυγούστου.

Σε κάθε περίπτωση το πραξικόπημα έγινε με ερασιτεχνικό τρόπο και παραπέμπει σε κάτι σαν πραξικόπημα. Δεν επιδίωξε σύσσωμο το στράτευμα να ανατρέψει τον Ερντογάν και από τη στιγμή που έχεις 500.000 στρατιώτες και εκείνοι που υποκινούν την ανατροπή είναι 3-4.000, τότε μιλάμε για καταδικασμένη επιχείρηση καθώς δεν έχει ερείσματα μέσα στον στρατό και την κοινωνία.

Καθότι το πραξικόπημα έγινε με ερασιτεχνικό τρόπο, ενστερνίζεστε καθόλου τη συνωμοτική θεωρία ότι μπορεί να στήθηκε από τον Ερντογάν;

Όχι δεν αγοράζω αυτό το σενάριο, γιατί πρώτον ο ίδιος ο Ερντογάν βγαίνει αποδυναμωμένος, καθώς βγαίνει προς τα έξω ότι δεν ελέγχει τα πράγματα. Το πραξικόπημα είναι μια σοβαρή πράξη ανεξαρτήτως έκβασης, καθώς πρόκειται για ευθεία αμφισβήτηση προς το πρόσωπο του Ερντογάν. Επιπλέον το πραξικόπημα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην εικόνα της χώρας στο εξωτερικό και πληγώνει τον τουρισμό της, ενώ ακόμη υπάρχει αρνητικό αντίκτυπο στο στράτευμα, καθώς θα περάσει από μια φάση ανασύνταξης, την ώρα που υπάρχουν πολλά μέτωπα ανοικτά.

Δεν αγοράζω το σενάριο του στημένου πραξικοπήματος. Ο Ερντογάν βγαίνει αποδυναμωμένος καθώς βγαίνει προς τα έξω ότι δεν ελέγχει τα πράγματα.

Η «απάντηση» του Ερντογάν είναι μαζικές εκκαθαρίσεις και συλλήψεις. Είναι κινήσεις που αρκούν ώστε να του διασφαλίσουν την παραμονή του στην εξουσία;

Είναι κινήσεις που θα τον ενισχύσουν σε όλα τα μέτωπα και θα του επιτρέψουν να ποδηγετήσει κάθε θεσμό μέσα στην Τουρκια. Δεν είναι όμως κινήσεις που του εγγυώνται ότι θα μακροημερεύσει. Αν ο Ερντογάν συνεχίσει να κινείται με τον πολωτικό τρόπο που το κάνει τώρα, δεν θα τα καταφέρει. Θα αναδυθούν νέες δυνάμεις οι οποίες θα τον αμφισβητήσουν και θα αντιτίθενται στην υπερσυγκέντρωση εξουσιών. Κάποια στιγμή η πολιτική λογική του Ερντογάν θα φτάσει στα όρια της.

Αν ο Ερντογάν συνεχίσει να κινείται με τον πολωτικό τρόπο που το κάνει τώρα, δεν θα καταφέρει να μακροημερεύσει.

Το 50% που πήρε στις εκλογές αντιστοιχεί σε πραγματική λαϊκή επιρροή;

Ο Ερντογάν έχει πάρα πολύ μεγάλη απήχηση. Παράλληλα όμως έχει διαιρέσει τη χώρα στα δύο. Η μισή Τουρκία πίνει νερό στο όνομά του γιατί θεωρεί πως είναι ο ηγέτης που έχει βγάλει τη χώρα από το τέλμα των περασμένων δεκαετιών και έχει βάλει σε μια αναπτυξιακή πορεία την οικονομία της, ενώ η άλλη μισή χώρα θεωρεί ότι ο Ερντογάν με την πολιτική του προκαλεί εσωτερικό διχασμό, είτε με αυταρχικές μεθόδους διακυβέρνησης, είτε με αποσταθεροποιητικές πρακτικές όπως αυτές που εφαρμόζει στη νοτιοανατολική Τουρκία με τους Κούρδους.

Πόσο επηρεάζουν τα γεγονότα στην Τουρκία την Ευρώπη και την Ελλάδα;

Δεν θα την επηρεάσει στο βαθμό που κανείς σώφρων δεν θα επιθυμεί να βρεθεί η Τουρκία σε μια κατάσταση μεγαλύτερη αποσταθεροποίησης, καθώς αυτόματα αυξάνονται οι εστίες έντασης και κρίσης. Θα είναι πολύ αρνητικό δηλαδή για την περιφερειακή σταθερότητα.

Το δεύτερο αφορά την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας στην Ε.Ε. Η διολίσθηση σε περισσότερο αυταρχισμό είναι δεδομένο ότι θα αποτελέσει ταφόπλακα για την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε, κάτι που ωστόσο δεν δείχνει να απασχολεί ιδιαίτερα ούτε τους Ευρωπαίους, ούτε την Τουρκία. Πέρα από την πιθανότητα επαναφοράς της θανατικής ποινής, έτσι κι αλλιώς, η σημερινή Τουρκία πολύ δύσκολα μπορεί να επανέλθει σε ευρωπαϊκή τροχιά.

Το τρίτο είναι να δούμε τι μπορεί να συμβεί στη συμφωνία μεταξύ Ε.Ε και Τουρκίας για το προσφυγικό ζήτημα.

 Η συμφωνία που είχε υπογραφεί για τους πρόσφυγες πιστεύετε ότι πρέπει να αναθεωρηθεί, αφού η Τουρκία δεν δείχνει να αποτελεί ασφαλές περιβάλλον;

Έτσι κι αλλιώς το γνώριζαν από πριν αυτό οι Ευρωπαίοι. Είναι μια συμφωνία που κινείται στα όρια της νομιμότητας, της πολιτικής ηθικής και της αποτελεσματικότητας. Ήδη πολλές από τις πτυχές της συμφωνίας δεν λειτουργούν. Το πρόβλημα θα είναι εδώ, αν αλλάξει τη στάση της η Τουρκία ολοκληρωτικά και αποφασίσει να ανοίξει ξανά το δρόμο προς την Ευρώπη για τους πρόσφυγες. Νομίζω όμως ότι -εκτός αν οι σχέσεις των δύο πλευρών εκτραχυνθούν πια σε τέτοιο βαθμό- δεν θα θελήσει η Τουρκια να αλλάξει πλεύση. Θα κάνει βέβαια κάποιες κινήσεις επίδειξης δύναμης, αλλά μέχρι εκεί.

Λόγω όμως των μαζικών διώξεων είναι πολύ πιθανό να έχουμε από την άλλη φυγή Τούρκων με κατεύθυνση προς την Ευρώπη. Έχει συμβεί ξανά τη δεκαετία του ’80 στο τότε πετυχημένο πραξικόπημα και οι μετακινήσεις πρέπει να ξεπέρασαν τους 500.000 ανθρώπους.

Θα γίνουν δυσκολότεροι οι όροι για το  αριστερό HDP;

Είναι έτσι κι αλλιώς στοχοποιημένο. Δεν θα αλλάξει κάτι επί της ουσίας έναντι του HDP. Ο Ερντογάν θα χρησιμοποιήσει, πλέον πιο έντονα, κάθε μέθοδο για να αποδυναμώσει τους σχηματισμούς αμφισβήτησής του, με στόχο παράλληλα να ενισχυθεί ο ίδιος. Σε βάρος οποιουδήποτε κρίνει θα το κάνει αυτό ο Ερντογάν και με τις μαζικές εκκαθαρίσεις θέλει να εδραιώσει τη δική του διείσδυση στο μεγαλύτερο δυνατό κομμάτι ως προς την λειτουργία των θεσμών της Τουρκίας.