Μια συζήτηση σχετικά με αυτοκτονίες, είναι πάντα δύσκολο να ξεκινήσει, ανεξαρτήτου γλώσσας και ανεξαρτήτου κουλτούρας. Το μήνυμα το οποίο έχει περάσει σε πολλούς (δυστυχώς ακόμα και σε μερικούς ειδικούς ψυχικής υγείας), είναι το ότι αν μιλήσουμε για την αυτοκτονία ανοιχτά, θα «βάλουμε την ιδέα της αυτοκτονίας σε κάποιον». Το πως έχει ξεκινήσει η ιδέα αυτή της «πρόκλησης» αυτοκτονιών με μια συζήτηση δεν είναι ξεκάθαρο, ενδείξεις όμως του πόσο επικίνδυνο ήταν να γράφουμε για αυτοκτονικές συμπεριφορές, πρωτοεμφανίζονται λίγο μετά το 1774, όταν ο Γκαίτε γράφει ένα από τα μεγαλύτερα έργα του, «Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου».
Η ιστορία του Βέρθερου επικεντρώνεται στο μεγάλο πόνο του νεαρού πρωταγωνιστή, ο οποίος δεν μπορεί να έχει τη γυναίκα που αγαπά και βλέποντας την αυτοκτονία ως τη μόνη του επιλογή για να σταματήσει να πονάει, αυτοκτονεί. Πολλοί θαυμαστές του Γκαίτε όμως διαβάζοντας το βιβλίο του αυτό και ταυτιζόμενοι με την ιστορία του νεαρού πρωταγωνιστή, αυτοκτονούν όπως κι ο Βέρθερος. Αυτές οι αυτοκτονίες κάνουν τον ίδιο το Γκαίτε να προβληματίζεται και το έργο του αυτό να θεωρείται ένα από τα παλιότερα παραδείγματα πρόκλησης μιμητικών (copycat) αυτοκτονιών. Το παράδειγμα του Βέρθερου μελετήθηκε για δεκαετίες και λόγω της σύνδεσης λεπτομερών αναφορών αυτοκτονιών σε εφημερίδες με την αύξηση αυτοκτονιών αμέσως μετά τα δημοσιεύματα, η ερευνητική κοινότητα της αυτοκτονικής συμπεριφοράς καταλήγει στο φαινόμενο/επίδραση του Βέρθερου (Werther effect), ένα φαινόμενο αποφυγής για μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ).
Πιο πρόσφατα, συνάδελφος αυτοκτονολόγος* σκεπτόμενος ότι οι μιμητικές συμπεριφορές οι οποίες δημιουργούνται από τα ΜΜΕ, μπορούν να είναι πέρα από αρνητικές και θετικές, αποδεικνύει και προτείνει τη χρησιμότητα ενός φαινομένου το οποίο ονομάζει Παπαγκένο. Εδώ επιλέγεται η όπερα του Μότσαρτ, «Ο Μαγικός Αυλός», όπου ένας χαρακτήρας της, ο Παπαγκένο, φοβούμενος ότι χάνει την αγάπη του, αποφασίζει να αυτοκτονήσει. Τρεις χαρακτήρες του έργου όμως παρεμβαίνουν θετικά στην αυτοκτονική του κρίση κι ο Παπαγκένο δεν βάζει τέλος στη ζωή του. Η παρέμβαση τρίτων κατά την μετάβαση από την αυτοκτονική σκέψη του πρωταγωνιστή στην υλοποίηση της, μεταφέρεται στην έρευνα της αυτοκτονίας και προτείνεται ως το φαινόμενο του Παπαγκένο (Papageno effect). Αυτό το φαινόμενο προτείνεται στα ΜΜΕ, με διάφορες μορφές, όπως π.χ. αναφορά πληροφοριών για αναζήτηση βοήθειας ειδικών όταν περιγράφεται περιστατικό αυτοκτονίας, προώθηση ιστοριών όπου άτομα με αυτοκτονική συμπεριφορά βρήκαν κατάλληλη βοήθεια και μπόρεσαν να δουν άλλες διεξόδους πέρα από τον θάνατο, «σπάσιμο» στερεοτύπων ότι η αυτοκτονικότητα είναι σημάδι αδυναμίας ή θάρρους αλλά στην πραγματικότητα ένας έντονος ψυχικός πόνος ο οποίος εγκλωβίζει το άτομο σε αυτοκτονικές συμπεριφορές/σκέψεις και χρειάζεται άμεση βοήθεια για να «απεγκλωβιστεί».
Στην ουσία και ο Βέρθερος και ο Παπαγκένο, ως φαινόμενα, τονίζουν ότι ο τρόπος που περιγράφεται μια αυτοκτονία ή μια απόπειρα στα ΜΜΕ, μπορεί είτε να αυξήσει την αυτοκτονικότητα**, είτε να λειτουργήσει προληπτικά και προστατευτικά ώστε οι αναγνώστες/τηλεθεατές των ΜΜΕ να βρουν τη βοήθεια που χρειάζονται. Τα δυο αυτά φαινόμενα έχουν καθορίσει τις παγκόσμιες οδηγίες προς τους επαγγελματίες των ΜΜΕ και ανάμεσα στις πιο σημαντικές προτάσεις, τονίζουν τα παρακάτω:
- Αποφυγή αναφοράς στη μέθοδο αυτοκτονίας ή απόπειρας, γιατί αυτές οι αναφορές μπορούν να δημιουργήσουν μιμητικές αυτοκτονίες (ειδικά όταν πρόκειται για αυτοκτονικές συμπεριφορές διάσημων προσώπων ή ατόμων τα οποία ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες). Αποφεύγουμε φωτογραφίες κι εικόνες οι οποίες παραπέμπουν σε μεθόδους αυτοκτονίας, π.χ. σχοινί, όπλα, φάρμακα.
- Αντί του παραπάνω παραδείγματος, το οποίο λειτουργεί αρνητικά κι αυξάνει τον κίνδυνο της αυτοκτονίας, αναφέρουμε απλά το ότι ο θάνατος προήλθε από αυτοκτονία, εφόσον έχει πιστοποιηθεί από ειδικούς, π.χ. ιατροδικαστές. Συζητάμε με ειδικούς ψυχικής υγείας, ως προς την αυτοκτονία γενικά, όταν προκύπτει τέτοιος θάνατος (π.χ. στατιστικά, θεραπείες, κλπ) και δεν παρουσιάζουμε επικίνδυνες δημοσιογραφικές τηλεδιαγνώσεις.
- Δεν παρουσιάζουμε την αυτοκτονία (και σχετικές συμπεριφορές, όπως απόπειρες) ως μέσο επίλυσης προβλημάτων και δεν εκλογικεύουμε, υπερθεματίζουμε ή απλοποιούμε τους λόγους που ώθησαν κάποιον στο να βάλει τέλος στη ζωή του, π.χ. οικονομικοί λόγοι. Η αυτοκτονία δεν είναι ποτέ αποτέλεσμα ενός παράγοντα ή συμβάντος, αλλά ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο.
- Αντί της παραπάνω παραπλανητικής περιγραφής, αναφέρουμε ότι η αυτοκτονία δεν είναι ποτέ η λύση σε προβλήματά μας και ότι υπάρχουν άνθρωποι γύρω μας οι οποίοι μπορούν να μας βοηθήσουν όταν πονάμε και σκεφτόμαστε την αυτοκτονία, όπως ακριβώς υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι μας βοηθάνε όταν αρρωσταίνουμε σωματικά π.χ. με πνευμονία (εδώ τα ΜΜΕ πρέπει να βάζουν πληροφορίες για πηγές βοήθειας από ειδικούς, παρακίνηση συζήτησης με ανθρώπους του περιβάλλοντος μας όταν σκεφτόμαστε την αυτοκτονία, κλπ).
- Δεν αναδημοσιεύουμε ψευδείς ειδήσεις για “επιδημία” αυτοκτονιών ή ύπαρξη χιλιάδων αυτοκτονιών λόγω συνθηκών, π.χ. κοινωνικών ή οικονομικών.
- Αντί του παραπάνω, επαληθεύουμε μια είδηση για αύξηση του δείκτη αυτοκτονίας σε μια χώρα/νομό/περιοχή και παρουσιάζουμε επίσημα στατιστικά στοιχεία αυτοκτονιών τα οποία δίνονται από ιατροδικαστικές αρχές στην κρατική στατιστική εταιρεία της κάθε χώρας (ΕΛΣΤΑΤ για Ελλάδα). Με τα επίσημα στοιχεία αντικρούουμε τα ψευδή στοιχεία για «επιδημία» αυτοκτονιών, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν αύξηση αυτοκτονιών και συγκεκριμένα μιμητικών. Η λέξη «επιδημία» ως προς τις αυτοκτονίες μιας χώρας/νομού/περιοχής είναι απαγορευτική.
- Δεν αναφέρουμε τις λέξεις αυτοκτονία ή απόπειρα εκτός του πλαισίου που τους αναλογεί, π.χ. «πολιτική αυτοκτονία», γιατί η άσκοπη χρήση της λέξης μειώνει τους ανθρώπους που βιώνουν τον ψυχικό πόνο της αυτοκτονικής συμπεριφοράς και του πένθους της αυτοκτονίας.
Μπορεί με κάποιον τρόπο ο Μότσαρτ και ο Γκαίτε να έχουν συμβάλει άθελα τους στην κουβέντα της πρόληψης της αυτοκτονίας. Οι επαγγελματίες των ΜΜΕ στην Ελλάδα δε φαίνεται να μπορούν να συμβάλλουν στην πρόληψη αυτοκτονιών όμως, μιας και δεν υπάρχει καμία μετεκπαίδευση αυτών ως προς το σωστό τρόπο αναφοράς τους στην αυτοκτονικότητα. Ίσως η μη ενημέρωση των ΜΜΕ να σχετίζεται με την απουσία εθνικής στρατηγικής πρόληψης αυτοκτονιών στην Ελλάδα, ίσως όμως και με την έλλειψη πρωτοβουλιών από επαγγελματίες των ελληνικών ΜΜΕ.
Δυστυχώς, οι μέθοδοι αυτοκτονιών είναι λεπτομερέστατοι στα ελληνικά δελτία ειδήσεων και στα πρωτοσέλιδα εφημερίδων. Εκπομπές της μη ενημερωτικής ζώνης παρουσιάζουν με ευκολία αφιερώματα σε αυτοκτονίες διάσημων προσώπων/καλλιτεχνών με περίσσια λεπτομέρεια ως προς τις μεθόδους που χρησιμοποίησαν. Αρκετοί πολιτικοί και δημοσιογράφοι ανακυκλώνουν στα ελληνικά ΜΜΕ μη έγκυρα στοιχεία χιλιάδων αυτοκτονιών στην Ελλάδα, λόγω κρίσης. Επιβλαβή δημοσιεύματα αμέτρητα στα ελληνικά ΜΜΕ, αναφορές ως προς το που μπορεί να βρει κάποιος βοήθεια ειδικών όταν σκέφτεται την αυτοκτονία, ανύπαρκτες.
Η Ελλάδα, όπως αναφέρει μεταξύ άλλων ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), εξακολουθεί το 2018 να μην ορίζει την πρόληψη αυτοκτονιών ως μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας (παρόλο τους χαμηλούς δείκτες της Ελλάδας – πριν και κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης) και να μην ψηφίζει σε κυβερνητικό επίπεδο κάποια στρατηγική πρόληψης.
Τα ΜΜΕ έχουν ένα μέγιστο ρόλο στην πρόληψη αυτοκτονιών και αυτοκτονικών συμπεριφορών, ειδικά σε χώρες όπου δεν έχει οριστεί καμία εθνική στρατηγική πρόληψης αυτοκτονιών. Ο Βέρθερος και ο Παπαγκένο θα συμφωνούσαν.
Ανεξαρτήτου του που βρίσκεσαι, αν σκέφτεσαι την αυτοκτονία ή ανησυχείς για κάποιον που γνωρίζεις, δες εδώ για πηγές/κέντρα βοήθειας εντός κι εκτός Ελλάδας.
Αν ενδιαφέρεσαι πέρα από τις οδηγίες του ΠΟΥ στα ΜΜΕ (μεταφρασμένες και στα Ελληνικά) για το τι συμβαίνει σε άλλες χώρες, δες εδώ.
*Αυτοκτονολόγος (suicidologist): Ο παγκόσμιος αποδεκτός όρος ειδικού ερευνητή του φαινομένου της αυτοκτονίας και σχετικών συμπεριφορών (απόπειρες, αυτοτραυματισμοί με ή χωρίς πρόθεση αυτοκτονίας).
**Ο όρος αυτοκτονικότητα (suicidality), ενός ατόμου ή πληθυσμού, καλύπτει: την αυτοκτονική συμπεριφορά (απόπειρα), την αυτοτραυματική συμπεριφορά με σκέψεις αυτοκτονικές, τον αυτοκτονικό ιδεασμό (σκέψεις αυτοκτονίας) και το θάνατο από αυτοκτονία.
Αναδημοσίευση από εδώ.
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.