“Θεσμοφοριάζουσες” από τον Βαγγέλη Θεοδωρόπουλο | Ένα γαϊτανάκι ήχων, κινήσεων και χρωμάτων

photos: Evi_Fylaktou

Έντεκα κωμωδίες σώζονται με το όνομα του Αριστοφάνη.

Η λέξη κωμωδία έχει ως πρώτο συνθετικό της τον «κώμο», που σημαίνει πομπή εύθυμων πανηγυριστών με ομώνυμο τραγούδι άσεμνου περιεχομένου. Αισχρολογίες που συνοδεύονταν από χυδαία όρχηση με βασικό περιεχόμενο την έξαρση του ωμού σαρκικού (SEX) σκώμματος… Η αντιστοιχία με τη νεοελληνική Επιθεώρηση, είναι βέβαια κάτω από τους κανόνες της αναλογίας μια σκέψη που δημιουργείται αυτόματα στο μυαλό ενός σύγχρονου θεατή, κυρίως λόγω του επικαιρικού χαρακτήρα των δύο συγκρινόμενων όρων. Η απόσταση όμως στα άλλα επίπεδά τους (αυτοτέλεια των επεισοδίων με τα σκετς, διάσπαση της φαεινής ιδέας, διαφορετική αρχιτεκτονική) είναι αγεφύρωτη, έστω και κάτω από οποιαδήποτε αναλογία. Θα έπρεπε να κλίνουμε στη γνώμη ότι περισσότερο συγγενής στο «ήθος» και στο «ύφος» της είναι με τον Καραγκιόζη, στην ελληνοποιημένη φάση του, αν αφαιρέσουμε φυσικά την ουσιώδη αντίθεση της σκηνικής έκφρασης.*

Οι Θεσμοφοριάζουσες διδάχτηκαν πιθανότατα το 411 π.Χ. στα Μεγάλα Διονύσια. Είναι παραμονές του ολιγαρχικού πραξικοπήματος των 500. Οι υπαινιγμοί στα γεγονότα της εποχής είναι σχεδόν ανύπαρκτοι. Σ’ αυτή την αριστοφανική κωμωδία, ο Χορός των γυναικών δεν ασχολείται με την πολιτική, αλλά με την λογοτεχνική κριτική και με την υπόληψή τους που θίγεται επανειλημμένα. Οι γυναίκες της Αθήνας είναι εναντίον του Ευριπίδη. Τον μισούν, επειδή στις τραγωδίες του, τις παρουσιάζει κακές και άπιστες. Έχουν αποφασίσει να τον τιμωρήσουν πολύ αυστηρά. Ο τρόπος και οι λεπτομέρειες θ’ αποφασιστούν στο ναό της Δήμητρας και της Περσεφόνης, όπου επιτρέπεται να παρευρεθούν μόνο γυναίκες για να γιορτάσουν τα Θεσμοφόρια.

Ο Ευριπίδης (Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος) μαθαίνει για τη συνωμοσία και ανησυχεί. Ο συγγενής του, ο Μνησίλοχος (Μάκης Παπαδημητρίου), μετά την άρνηση του ποιητή Αγάθωνα (Γιώργος Χρυσοστόμου)  να βοηθήσει, συμφωνεί να πάει μεταμφιεσμένος στη συνέλευση των γυναικών για να τον υπερασπιστεί. Όμως οι γυναίκες με τη συνδρομή του Κλεισθένη (Γιώργος Παπαγεωργίου) τον ξεσκεπάζουν. Μένει υπό κράτηση μέχρι να ειδοποιηθούν οι Πρυτάνεις. Ο Μνησίλοχος προσπαθεί να ειδοποιήσει τον Ευριπίδη. Ο Ευριπίδης προσπαθεί με κάθε τρόπο, τον ένα πιο ευφάνταστο και κωμικό απ’ τον άλλο (εμπνεόμενος από τις τραγωδίες του, “Ελένη”, “Ανδρομέδα” και “Παλαμίδης”), να σώσει το Μνησίλοχο και τελικά τα καταφέρνει. Ο Ευριπίδης στις σπουδαίες αυτές παρωδίες των τραγωδιών του γίνεται ο ήρωας που φτάνει την τελευταία στιγμή για να σώσει την “ηρωίδα”. Η παρωδία δεν είναι σάτιρα κατώτερου είδους, λέει ο Γκίλμπερτ Μάρρεϋ: “Παρωδεί κανένας μονάχα, ένα σπουδαίο κι αναγνωρισμένο άτομο ή έργο”.

Στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2018, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, με τη σύμπραξη των Α.Μ. ΤΕΧΝΗ ΧΩΡΟΣ, ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης και ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων, σκηνοθέτησε τις “Θεσμοφοριάζουσες”. Παρακολούθησα στο Δημοτικό Κηποθέατρο Παπάγου την παράσταση, η οποία πραγματικά διέσχισε με επιτυχία τα δύσβατα μονοπάτια του αριστοφανικού λόγου. Η σκηνοθετική γραμμή που χάραξε ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος με τη συνδρομή του Παντελή Δεντάκη (βοηθός σκηνοθέτη) εξέφρασε τη σάτιρα, την κωμωδία, τη λειτουργικότητα και την ποίηση του έργου. Δεν υπήρξαν σεμνοτυφίες, αλλά ούτε και χυδαιότητες. Και σε αυτό συνέβαλε η ιδιαίτερα απολαυστική και επικαιροποιημένη, σεβόμενη το αριστοφανικό κείμενο, μετάφραση του Παντελή Μπουκάλα.

Ο Αριστοφάνης επέλεξε γι’ αυτή την κωμωδία του τέσσερις υποκριτές. Ομοίως και ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος επέλεξε τέσσερις δυνατούς άνδρες ηθοποιούς. Τον ρόλο του συγγενή του Ευριπίδη, του Μνησίλοχου, ένα ρόλο που είχα συνδέσει μ’ ένα κατεξοχήν αριστοφανικό ηθοποιό, τον Θύμιο Καρακατσάνη, ανέλαβε ο Μάκης Παπαδημητρίου και του έδωσε νέα πνοή. Ο Μάκης Παπαδημητρίου έχει αυτή την ικανότητα να παίζει και να κινείται σαν αέρας, είναι άμεσος, δίνει την αίσθηση ότι όλα συμβαίνουν πολύ εύκολα και πολύ φυσικά, από την τήρηση της σκηνοθετικής οδηγίας μέχρι την οποιαδήποτε υποψία αυτοσχεδιασμού στα σκέρτσα, λεκτικά και κινησιολογικά. Στοιχεία που δείχνουν την κλάση του.

Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος σχεδίασε με άνεση τον τραγικό ποιητή, Ευριπίδη, μην ξεφεύγοντας όμως από μια μονότονη εκφραστική υπερβολή, φλερτάροντας συχνά με μια μανιέρα που τείνει να τον χαρακτηρίσει.

Αποκαλυπτικός και σαν τραγούδι και σαν μίμηση ήταν ο υπηρέτης του Αγάθωνα, όπως και με την τέλεια δόση θηλυπρέπειας ο Κλεισθένης του Γιώργου Παπαγεωργίου. Ήταν ίσως ο μόνος από τους τέσσερις άνδρες που δεν έπαιξε μόνο το ρόλο, αλλά μπήκε στο πετσί του ρόλου.

Ο Γιώργος Χρυσοστόμου, που μας έχει χαρίσει άφθονες στιγμές γέλιου με το αβίαστο παίξιμό του, αυτή τη φορά ενσάρκωσε το ρόλο του ποιητή Αγάθωνα, αλλά και του Σκύθη Τοξότη. Συνολικά υπήρξε διασκεδαστικός και στους δύο ρόλους επιλέγοντας όμως κάποιες ερμηνευτικές πεπατημένες του, οικείες πλέον και σε μας. Από τον Αγάθωνά του έλειπε πάντως το στοιχείο της θηλυπρέπειας, στοιχείο που ήθελε – στο έργο – να εκμεταλλευτεί ο Ευριπίδης για να τον στείλει μεταμφιεσμένο ως γυναίκα στα Θεσμοφόρια.

Με την εύηχη εισαγωγή του τραγουδιού από τη Νάντια Κοντογεώργη (Γυναίκα Α) και τις γυναίκες του Χορού σε live μουσική του Νίκου Κυπουργού ξεκίνησε η παράσταση.

Η Νάντια Κοντογεώργη (Γυναίκα Α) μαζί με την Ελένη Ουζουνίδου (Κηρύκαινα), την  Άνδρη Θεοδότου (Γυναίκα Β) και την Μαρία Κατσανδρή (Γυναίκα Γ) ερμήνευσαν με νεύρο και πειστικότητα τους ρόλους τους, όπως και ολόκληρος ο γυναικείος Χορός που αποτέλεσε αδιαίρετο και εναρμονισμένο στοιχείο του έργου.

Τα σκηνικά και τα κοστούμια κέρδισαν τις εντυπώσεις. Τα φωτεινά κοστούμια του Άγγελου Μέντη, στο πνεύμα των αμφορέων, ήταν ζωγραφισμένα από τη Μαρία Ηλία και τα πολύχρωμα σπιτάκια του σκηνικού ήταν η εξαιρετική δουλειά της Μαγδαληνής Αυγερινού.

Οι χορογραφίες από τη Σεσίλ Μικρούτσικου, η μουσική διδασκαλία-ζωντανή εκτέλεση από τον μουσικό Αναστάση Σαρακατσάνο και οι φωτισμοί από τον Σάκη Μπιρμπίλη πρόσθεσαν με τη σειρά τους μια λειτουργική πινελιά στο έργο του Αριστοφάνη.

Οι “Θεσμοφοριάζουσες” σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου αποτελούν εν κατακλείδι μια παράσταση που προβληματίζεται με επιτυχία γύρω από τις αριστοφανικές φόρμες και αυτό επιβεβαιώνεται και από την ένθερμη συμμετοχή του κοινού καθ’ όλη τη διάρκεια της καλοκαιρινής της περιοδείας.

* Από τα Θεατρολογικά του Τάσου Λιγνάδη (1978)

Σημείωμα του σκηνοθέτη

Στις «Θεσμοφοριάζουσες», ένα από τα τρία «γυναικεία» έργα του Αριστοφάνη, γραμμένο την εποχή της κατάλυσης της Αθηναϊκής Δημοκρατίας − το 411 π.Χ., που θεωρείται χρόνος γραφής του, επιβλήθηκε ολιγαρχία −, μια ομάδα στο περιθώριο της Πολιτείας, οι γυναίκες, κρούουν τον κώδωνα για την ανάγκη πολιτικής σταθερότητας. Μπορεί σήμερα οι γυναίκες να μην είναι σε τέτοια δεινή θέση, ώστε να οραματίζονται τους θεσμούς αντί να συμμετέχουν σε αυτούς, όμως υπάρχουν πάντα ομάδες πολιτών που δεν δικαιούνται ίσο μερίδιο στην λειτουργία της Πολιτείας.

Ένα έργο για τη θέση –και τις θέσεις– των γυναικών, για τη διεκδίκηση της προσωπικής ταυτότητας, για το δικαίωμα στην πολιτειακή ισότητα, ένα έργο για την κρίση των αξιών, τη φύση και τον νόμο. Και πάνω απ’ όλα, ένα έργο που, με όπλο το θέατρο και το χιούμορ, δίνει άπειρες δυνατότητες στον ηθοποιό να πρωταγωνιστήσει ως πολιτικό ον στη σκηνή της κωμωδίας.

H παράσταση βασίζεται στην καινούργια μετάφραση, πιστή στο κείμενο και ταυτόχρονα ποιητική, του Παντελή Μπουκάλα. Όπως και στην προηγούμενη συνεργασία μας στους «Αχαρνείς», θέλησα να δοκιμάσω πόσο αντέχει σήμερα το αριστοφανικό κείμενο, χωρίς καμιά διασκευή.
Έχουν επιλεγεί καταξιωμένοι ηθοποιοί κυρίως της νεότερης γενιάς, με τους περισσότερους από τους οποίους έχουμε ξανασυνεργαστεί, κάτι που δημιουργεί τις προϋποθέσεις για σκηνική επικοινωνία και κοινό ερμηνευτικό κώδικα.

Ο συνθέτης Νίκος Κυπουργός, γνωστός για τις μελωδίες και τα τραγούδια που έχει δώσει στη δισκογραφία αλλά και τις παραστατικές τέχνες, δημιουργεί ένα ηχητικό περιβάλλον ενταγμένο στη δράση, αφού όχι μόνο τα τραγούδια μα και η οργανική μουσική της παράστασης ερμηνεύονται επί σκηνής από όλο το θίασο, που ταυτόχρονα γίνεται ζωντανή ορχήστρα.

Η όψη της παράστασης, με τα κοστούμια του Άγγελου Μέντη και τα σκηνικά της Μαγδαληνής Αυγερινού, παραπέμπουν στο πρόσφατο παρελθόν της Ελλάδας, διατηρώντας τη φρεσκάδα της σύγχρονης εποχής.

Συντελεστές:

Μετάφραση: Παντελής Μπουκάλας
Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος
Μουσική: Νίκος Κυπουργός
Ενδυματολόγος: Άγγελος Μέντης
Σκηνογράφος: Μαγδαληνή Αυγερινού
Χορογραφίες: Σεσίλ Μικρούτσικου
Σχεδιασμός φωτισμών: Σάκης Μπιρμπίλης
Βοηθός Σκηνοθέτη: Παντελής Δεντάκης
Μουσική διδασκαλία – Μουσικός: Αναστάσης Σαρακατσάνος

Παίζουν: Μάκης Παπαδημητρίου (Μνησίλοχος), Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος (Ευριπίδης), Γιώργος Χρυσοστόμου (Αγάθωνας, Τοξότης), Γιώργος Παπαγεωργίου (Υπηρέτης Αγάθωνα, Κλεισθένης)

Θεσμοφοριάζουσες:

Νάντια Κοντογεώργη (1η γυναίκα), Μαρία Κατσανδρή (2η γυναίκα), Άντρη Θεοδότου (3η γυναίκα), Ελένη Ουζουνίδου (Κηρύκαινα), Βαλέρια Δημητριάδου, Ειρήνη Μακρή, Κατερίνα Μαούτσου, Ίριδα Μάρα, Φραγκίσκη Μουστάκη,Ελένη Μπούκλη, Ηλέκτρα Σαρρή, Νατάσα Σφενδυλάκη, Αντιγόνη Φρυδά

https://www.viva.gr/tickets/theater/periodeia/thesmoforiazouses-tou-aristofani/