Απειλούμενοι και στριμωγμένοι σε «ελεφαντοπόλεις»

Του Τάσου Σαραντή (Εφημερίδα των Συντακτών)

Ο πληθυσμός των ελεφάντων της Αφρικής έχει πέσει από περίπου ένα εκατομμύριο το 1970 σε περίπου 400.000 σήμερα, μια πτώση η οποία αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στη λαθροθηρία για το ελεφαντόδοντο. Στην αιχμή της, το 2011, σκοτώνονταν 36.000 ελέφαντες ετησίως ή ένας κάθε 15 λεπτά.

Κάποιοι ανά τον κόσμο μπορεί να γνωρίζουν αυτά τα στατιστικά στοιχεία χάρη στις εκστρατείες που έχουν πραγματοποιηθεί για τον τερματισμό του εμπορίου ελεφαντόδοντος.

Αλλά με την προσοχή να εστιάζεται στη λαθροθηρία, εμφανίστηκε μια αναμφισβήτητα μεγαλύτερη απειλή για τους ελέφαντες της Αφρικής.

Την εποχή που ο ελέφαντας της Αφρικής αφανιζόταν, αναπτυσσόταν ο ανθρώπινος πληθυσμός.

Ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν στην Αφρική διπλασιάστηκε από το 1982, φτάνοντας σε ένα δισεκατομμύριο το 2009 και αναμένεται να διπλασιαστεί εκ νέου μέχρι το 2050.

Προκειμένου να τροφοδοτηθεί και να στεγαστεί αυτός ο αυξανόμενος πληθυσμός, τα φυσικά ενδιαιτήματα έχουν κατακερματιστεί από δρόμους και σιδηροδρομικά δίκτυα και μεγάλες εκτάσεις έχουν μετατραπεί σε γεωργικές και σε οικισμούς.

Το αποτέλεσμα είναι οι ελέφαντες να έχουν συμπιεστεί σε μικρότερα και ολοένα πιο απομονωμένα τμήματα γης.

Και είναι πολύ πιθανό το μέλλον για όλους τους ελέφαντες της Αφρικής να μοιάζει με αυτό που παρατηρείται σήμερα στη Νότια Αφρική, όπου οι ελέφαντες περιορίζονται σε μεγάλο βαθμό σε μικρά, περιφραγμένα καταφύγια άγριας ζωής τα οποία διαχωρίζονται από τα τεράστια τοπία που κυριαρχούνται από τον άνθρωπο.

Οι ελέφαντες δεν μπορούν να διασκορπιστούν έξω από αυτά τα καταφύγια, αλλά αυτή η σχετική προστασία τους τούς δίνει τη δυνατότητα να αυξήσουν τους πληθυσμούς τους.

Σε τέτοιο βαθμό που, σε πλήρη αντίθεση με την αφηγηματική «εξαφάνιση των ελεφάντων» που έχουμε συνηθίσει, κάποιοι θεωρούν ότι τα καταφύγια της Νότιας Αφρικής έχουν «πάρα πολλούς ελέφαντες».

Περίσσευμα;

Οι ελέφαντες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στα οικοσυστήματα της σαβάνας της Αφρικής ως διασκορπιστές σπόρων.

Η κοπριά τους ανακυκλώνει πολύτιμα θρεπτικά συστατικά και, με τη διατροφή τους σε δέντρα, διατηρεί το πλέγμα της σαβάνας, των δασών και των βοσκοτόπων, όπως και τη βιοποικιλότητα.

Ωστόσο, σε παρατεταμένες περιόδους, οι αυξημένοι πληθυσμοί των ελεφάντων μπορούν να μειώσουν την κάλυψη των δέντρων, να συρρικνωθούν τα δάση και να επεκταθούν οι βοσκότοποι.

Αυτό μπορεί να απειλήσει την περιήγηση ειδών, όπως του μαύρου ρινόκερου και της αντιλόπης της Νότιας Αφρικής, στα οποία τα δέντρα παρέχουν τροφή και καταφύγιο.

Η «διαχείριση» των ελεφάντων, προκειμένου να προληφθούν οι αλλαγές των οικοτόπων και να διατηρηθεί η βιοποικιλότητα, έχει μακρά ιστορία.

Τα προγράμματα θανάτωσης ελεφάντων συνεχίστηκαν στα τέλη του 20ού αιώνα και ολοκληρώθηκαν στο Εθνικό Πάρκο Κρούγκερ στη Νότια Αφρική το 1994.

Η θανάτωση παραμένει η «τελευταία λύση» για τη διαχείριση των ελεφάντων στη Νότια Αφρική, όμως, πρόσφατα, υπουργοί στην Μποτσουάνα εισηγήθηκαν την άρση μιας τετραετούς απαγόρευσης του κυνηγιού τους και την κονσερβοποίηση κρέατος ελέφαντα για τροφές για ζώα συντροφιάς.

Και αντισυλληπτικά!

Σε μεγάλο βαθμό, η θανάτωση των ελεφάντων έχει πλέον αντικατασταθεί από μη θανατηφόρες πρακτικές, συμπεριλαμβανομένης της μετακίνησής τους σε άλλες περιοχές και της παροχής αντισυλληπτικών για τη μείωση των ποσοστών γεννήσεων.

Ωστόσο, όλες οι παρεμβάσεις διαχείρισης προκαλούν κάποιο στρες στους ελέφαντες. Υπάρχει πάντα ένας μικρός κίνδυνος με τη χρήση αναισθητικών και τα ορμονικά αντισυλληπτικά μπορούν να αλλάξουν τη συμπεριφορά ενός ελέφαντα.

Το θεμελιώδες ερώτημα σχετικά με το μέλλον των ελεφάντων της Αφρικής είναι εάν θα τους επιτρέψουμε να υπάρχουν σε μεγάλο βαθμό μόνο στα προστατευόμενα καταφύγια.

Αν ναι, τότε θα απαιτηθεί περισσότερη έρευνα για να κατανοήσουμε τους πιο αποτελεσματικούς και ηθικούς τρόπους για τη διαχείρισή τους.

Αν όχι, τότε η εξασφάλιση περισσότερου χώρου για τους εύτρωτους ελέφαντες μαζί με τις ανθρώπινες κοινότητες μπορεί να είναι η άλλη απάντηση, γράφει στον ιστότοπο «Conversation» η Βίκυ Μπουλ, ερευνήτρια στη Διατήρηση της Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ρέντινγκ.

Συνύπαρξη

Η Νότια Αφρική μάς δείχνει τι σημαίνει ο περιορισμός των ελεφάντων σε συγκεκριμένες περιοχές ως προστατευόμενους βιότοπους: πρόκειται για κάτι που απαιτεί δαπανηρή, συνεχή διαχείριση για πυκνούς πληθυσμούς ζώων.

Η εναλλακτική προσέγγιση δίνει στους ελέφαντες μεγαλύτερη πρόσβαση στα τοπία της Αφρικής, αλλά βασίζεται στη συνύπαρξη ανθρώπων και ελεφάντων. Επί του παρόντος, οι αλληλεπιδράσεις ανθρώπου – ελέφαντα μπορούν να απειλήσουν τη ζωή και των δύο πλευρών, εντούτοις υπάρχουν κάποιες στρατηγικές που συμβάλλουν στη συνύπαρξη.

Στο επίκεντρο όλων αυτών είναι η κατανόηση ότι πρέπει να υπάρχουν σαφή οφέλη για τον άνθρωπο όταν μοιράζεται χώρο με τους ελέφαντες.

Τα έσοδα από τους τουρίστες που πληρώνουν για να δουν τους ελέφαντες μπορεί να παρέχουν άμεσες θέσεις απασχόλησης και το όφελος να καθίσταται ορατό.

Ωστόσο, είναι απαραίτητα τα εκπαιδευτικά προγράμματα για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να καταλάβουν πώς οι ελέφαντες ωφελούν το ευρύτερο οικοσύστημα.

Επιπλέον, η προσεκτική διαχείριση της γης και ο σχεδιασμός θα πρέπει να εξασφαλίζουν την προστασία των ζωτικών ενδιαιτημάτων των ελεφάντων.

Η κατανομή της γης μεταξύ ανθρώπων και ελεφάντων θα εξαρτηθεί από το είδος της συνεργασίας μεταξύ κυβερνήσεων, ομάδων προστασίας και τοπικών κοινοτήτων, επισημαίνει η Μπουλ. Εάν οι άνθρωποι επιθυμούν περισσότερα για τους ελέφαντες της Αφρικής από τον περιορισμό τους σε προστατευόμενα πάρκα, τότε πρέπει να διαβουλευτούν όλοι. Ισως τότε, μπορεί να υπάρξει κάποια ελπίδα για την ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ ανθρώπων και των απειλούμενων μεγαλύτερων χερσαίων θηλαστικών ζώων.