Τον Αναγνωστάκη τον κάναμε στο σχολείο όπως πολλούς άλλους ποιητές μέσα από τις σελίδες των τεχνοκρατικών σχολικών βιβλίων μας. Κανένα ποίημα δεν μου έμενε -όλα περνούσαν αδιάφορα- ποτέ δεν αναρωτήθηκα όπως όλα τα παιδιά που στο σχολείο κάνουνε απλά «την ύλη».
Στην ιστορία άλλωστε δεν είχαμε καν αναφέρει τον Εμφύλιο -απαγορευμένο κομμάτι- κι έτσι δεν υπήρχε περίπτωση να μπορέσουμε να καταλάβουμε τον Αναγνωστάκη, ποιητή της μεταπολεμικής γενιάς.
Εξάλλου ο Μανώλης Αναγνωστάκης ήδη από το 1980 είχε επιλέξει τη σιωπή και εμείς είχαμε γεννηθεί 10 χρόνια αργότερα.
«Στο αλλοιωμένο τοπίο της εποχής μας δεν θα ξαναγράψω το έργο μου το ολοκλήρωσα. Επιλέγω τη σιωπή».
Ήταν αυτή η σιωπή που ακολουθείται όταν έχεις ζήσει τόσο έντονα όσο ο Αναγνωστάκης και όταν έχεις απογοητευτεί τόσο έντονα όσο αυτός.
Ἂν – λέω ἄν…
ἂν ὅλα δὲ συνέβαιναν τόσο νωρὶς
ἡ ἀποβολή σου ἀπ᾿ τὸ Γυμνάσιο στὴν Ε´ τάξη,
μετὰ Χαϊδάρι, Ἅι-Στράτης, Μακρονήσι, Ἰτζεδίν,
ἂν στὰ 42 σου δὲν ἤσουν μὲ σπονδυλοαθρίτιδα
ὕστερα ἀπὸ τὰ εἴκοσι χρόνια τῆς φυλακῆς
μὲ δυὸ διαγραφὲς στὴν πλάτη σου, μιὰ δήλωση
ἀποκηρύξεως ὅταν σ᾿ ἀπομονῶσαν στὸ Ψυχιατρεῖο
ἂν – σήμερα λογιστὴς σ᾿ ἕνα κατάστημα ἐδωδίμων-
ἄχρηστος πιὰ γιὰ ὅλους, στιμμένο λεμόνι,
ξοφλημένη περίπτωση, μὲ ἰδέες ἀπὸ καιρὸ ξεπερασμένες,
ἂν – λέω ἄν…
μὲ λίγη καλὴ θέληση ἐρχόνταν ὅλα κάπως διαφορετικὰ
ἢ ἀπὸ μία τυχαία σύμπτωση, ὅπως σὲ τόσους καὶ τόσους
συμμαθητές, φίλους, συντρόφους – δὲ λέω ἀβρόχοις ποσὶ
ἀλλὰ ἄν…
(Φτάνει. Μ᾿ αὐτὰ δὲ γράφονται τὰ ποιήματα. Μὴν ἐπιμένεις.
Ἄλλον ἀέρα θέλουν γιὰ ν᾿ ἀρέσουν, ἄλλη «μετουσίωση».
Τὸ παραρίξαμε στὴ θεματογραφία).
Από μικρός είχε έντονη κλίση στην ποίηση, μια ασυνήθιστα οξυμένη ποιητική ευφυΐα. Συνέθετε στίχους με τρομερή ομοιοκαταληξία. Οι δάσκαλοί του είχαν τόσο εντυπωσιαστεί που του επέτρεπαν, στο μάθημα της έκθεσης, να γράφει απλώς μερικούς στίχους και να πηγαίνει στο προαύλιο για παιχνίδι. Δεν θα αργήσει όμως να ανακαλύψει πως η ομοιοκαταληξία έχει μικρή σημασία και να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ένα ποίημα δεν χρειάζεται να είναι τέλειο για να είναι καλό. Ανακαλύπτει ποιήματα του Σεφέρη, του Ρίτσου, του Βρεττάκου, του Εγγονόπουλου και του Καρυωτάκη.
Παιδί της λεγόμενης μεταπολεμικής γενιάς, της γενιάς της απελπισίας, της απογοήτευσης, της ήττας και του πόνου. Γενιά που έζησε την Αντίσταση και ύστερα την Εμφύλια σφαγή. Αριστερός που έζησε τους βασανισμούς, τα κυνηγητά και τις εξορίες -μέχρι και καταδίκη σε θάνατο το 1952- και ύστερα την ήττα της Αριστεράς, το γκρέμισμα της ελπίδας για την ανοικοδόμηση του ονείρου και διαγραφές για την μη συμμόρφωση στις κομματικές γραμμές. Δεν γινόταν αλλιώς, τα ποιήματά του χτίστηκαν μέσα από αυτά και εξέφραζαν αυτά… απελπισία, απόγνωση, παρακμή, πόνο και θλίψη. Αλλά και μοναξιά.
Κάθε πρωὶ
Καταργοῦμε τὰ ὄνειρα
Χτίζουμε μὲ περίσκεψη τὰ λόγια
Τὰ ροῦχα μας εἶναι μιὰ φωλιὰ ἀπὸ σίδερο
Κάθε πρωὶ
Χαιρετᾶμε τοὺς χθεσινοὺς φίλους
Οἱ νύχτες μεγαλώνουν σὰν ἁρμόνικες
-Ἦχοι, καημοί, πεθαμένα φιλιά.
(Ἀσήμαντες ἀπαριθμήσεις
-Τίποτα, λέξεις μόνο γιὰ τοὺς ἄλλους.
Μὰ ποῦ τελειώνει ἡ μοναξιά;)
Ο Αναγνωστάκης χαρακτηρίστηκε ποιητής της ήττας από κάποιους όμως στα ποιήματα του διακρίνεται πάντα ένα φως, μια σπίθα αισιοδοξίας μέσα στην βαθιά απελπισία και την αίσθηση του νικημένου.
Για τα ποιήματά του, στα οποία φαίνεται καθαρά η ιδεολογική του προσέγγιση και ματιά χαρακτηρίστηκε στρατευμένος όμως ο ίδιος δεν αναμασούσε τις κομματικές γραμμές ούτε υπηρετούσε τις υποδείξεις των κομματικών του φίλων.
Ο Αναγνωστάκης σε όλη του τη ζωή αγωνιζόταν για τις ιδέες, τα πιστεύω, την αλήθεια. Η ποίηση ήταν το μόνο μέσο για να εκφραστεί, αν και όπως οι ποιητές της μεταπολεμικής γενιάς καταλήγει κι αυτός στο συμπέρασμα ότι είναι αναποτελεσματικό μέσο και επιλέγει τη σιωπή γιατί η σιωπή σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι και αυτή μια έκφραση.
Παρ΄όλα αυτά ο Αναγνωστάκης άφησε συλλογή με 88 ποιήματα, ποιήματα που μιλούν ακόμα και σήμερα σε μας.
Ἐπίλογος
Επίλογος
Κι ὄχι αὐταπάτες προπαντός.
Τὸ πολὺ πολὺ νὰ τοὺς ἐκλάβεις σὰ δυὸ θαμποὺς
προβολεῖς μὲς στὴν ὁμίχλη
Σὰν ἕνα δελτάριο σὲ φίλους ποὺ λείπουν
μὲ τὴ μοναδικὴ λέξη: ζῶ.
«Γιατὶ» ὅπως πολὺ σωστὰ εἶπε κάποτε κι ὁ φίλος μου ὁ Τίτος,
«κανένας στίχος σήμερα δὲν κινητοποιεῖ τὶς μᾶζες
κανένας στίχος σήμερα δὲν ἀνατρέπει καθεστῶτα.»
Ἔστω.
Ἀνάπηρος, δεῖξε τὰ χέρια σου. Κρῖνε γιὰ νὰ κριθεῖς.
Φοβᾶμαι…
Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ἑφτὰ χρόνια ἔκαναν πὼς δὲν εἶχαν πάρει χαμπάρι
καὶ μία ὡραία πρωία μεσοῦντος κάποιου Ἰουλίου
βγῆκαν στὶς πλατεῖες μὲ σημαιάκια κραυγάζοντας «δῶστε τὴ χούντα στὸ λαό».
Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ μὲ καταλερωμένη τὴ φωλιὰ
πασχίζουν τώρα νὰ βροῦν λεκέδες στὴ δική σου.
Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ σοῦ κλείναν τὴν πόρτα
μὴν τυχὸν καὶ τοὺς δώσεις κουπόνια καὶ τώρα
τοὺς βλέπεις στὸ Πολυτεχνεῖο νὰ καταθέτουν γαρίφαλα καὶ νὰ δακρύζουν.
Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ γέμιζαν τὶς ταβέρνες
καὶ τὰ σπάζαν στὰ μπουζούκια κάθε βράδυ καὶ τώρα τὰ ξανασπάζουν
ὅταν τοὺς πιάνει τὸ μεράκι τῆς Φαραντούρη καὶ ἔχουν καὶ «ἀπόψεις».
Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ἄλλαζαν πεζοδρόμιο ὅταν σὲ συναντοῦσαν
καὶ τώρα σὲ λοιδοροῦν γιατὶ, λέει, δὲν βαδίζεις ἴσιο δρόμο.
Φοβᾶμαι, φοβᾶμαι πολλοὺς ἀνθρώπους.
Φέτος φοβήθηκα ἀκόμη περισσότερο.
Βιογραφικό
1925 Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη.
1942 Αποφοιτά από το Πειραματικό Σχολείο Θεσσαλονίκης.
1943 Φυλακίζεται από τους Γερμανούς στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς».
1944 Φοιτητής της Ιατρικής, δραστηριοποιείται στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ως μέλος της EΠON.
1945 Τυπώνει τις Εποχές, με ποιήματά του που γράφτηκαν από το 1941 μέχρι το 1944.
1948 Tον Αύγουστο συλλαμβάνεται για τη συμμετοχή του στον Εμφύλιο, περνάει από δίκη και καταδικάζεται σε θάνατο. Ενώ βρίσκεται στη φυλακή, φίλοι του τυπώνουν τη συλλογή του Εποχές 2 με σκόπιμα λαθεμένη χρονολογία γραφής: 1943-1946.
1951 Μετά από εγκλεισμό τριών χρόνων στις φυλακές Επταπυργίου, αποφυλακίζεται.
1952 Παίρνει το πτυχίο της Ιατρικής.
1954 Τυπώνει στην Αθήνα τη Συνέχεια, με ποιήματα από το 1953-1954.
1956 Τυπώνει στην Αθήνα τα ποιήματα 1941-1959 μαζί με τις Παρενθέσεις και τη Συνέχεια 2.
1956 Παντρεύεται στην Αθήνα τη Νόρα Βαρβέρη και φεύγουν μαζί στην Αυστρία, όπου ειδικεύεται στην ακτινολογία.
1957 Tον Οκτώβριο γεννιέται ο γιος τους, Ανέστης.
1959-1961 Προγραμματίζει, οργανώνει και πραγματοποιεί την έκδοση της «Κριτικής», περιοδικού Μελέτης και Κριτικής.
1961 Δίνει τρεις διαλέξεις-μαθήματα με θέμα «Νεότερη ποίηση στην Ελλάδα μέσα από τους κυριότερους εκπροσώπους της».
1962 Τυπώνει στη Θεσσαλονίκη τη Συνέχεια 3.
1965 Κυκλοφορεί το βιβλίο του Υπέρ και Kατά, με τα κυριότερα κριτικά του άρθρα.
1967-1974 Μετέχει στην αντίσταση κατά της δικτατορίας. Στη διάσπαση του KKE το 1968 τοποθετείται αμέσως με την πλευρά του KKE Εσωτερικού.
1970 Συμμετέχει στην ομάδα που εκδίδει τα «Δεκαοκτώ Κείμενα», δημοσιεύοντας στις σελίδες του την πιο πολιτική σειρά ποιημάτων του, O Στόχος.
1971 Εκδίδεται σε οριστική μορφή το σύνολο του ποιητικού του έργου Tα Ποιήματα 1941-1971.
1974 Στην περίοδο της μεταπολίτευσης δραστηριοποιείται πολιτικά στο χώρο του κόμματος της Ανανεωτικής Αριστεράς. Κατεβαίνει επανειλημμένα υποψήφιος για τη Bουλή και την Ευρωβουλή. Μιλάει σε προεκλογικές συγκεντρώσεις σε όλη την Ελλάδα. Ταξιδεύει, μετέχοντας σε κομματικές αντιπροσωπείες, σε Iσπανία, Ιταλία, Kίνα, Σοβιετική Ένωση, Σουηδία. Mε τη λογοτεχνική του ιδιότητα, επισκέπτεται την Ολλανδία, την Κύπρο, τη Γιουγκοσλαβία και τη Γερμανία.
Συγκεντρώνει τα περισσότερα πολιτικά άρθρα του στον τόμο Αντιδογματικά.
Μετέφρασε ποιήματα, τιμήθηκε με κρατικά βραβεία και το έργο του μελοποιήθηκε από Έλληνες συνθέτες.
Συνεργάστηκε με πολλά λογοτεχνικά περιοδικά και πολύ λίγες εφημερίδες.
2005 Πεθαίνει από ανακοπή στο Νοσοκομείο «Αμαλία Φλέμινγκ» το πρωί, ώρα 5.31, στις 23 Ιουνίου.
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.