Πιο δυνατός και από τον Σούπερμαν, μια παράσταση στο Σύγχρονο Θέατρο, που φέρνει τον κόσμο της αναπηρίας μπροστά μας και μας δείχνει πόσο ακόμα πρέπει να αλλάξουμε αυτή την κοινωνία. Μια παράσταση που θέλει να σπείρει την αγάπη και την ισότητα σε μικρούς και μεγάλους.
Μιλήσαμε με τον Αντώνη Ρέλλα, ντοκιμαντερίστα, ανάπηρο ακτιβιστή και συν-σκηνοθέτη της παράστασης. Η κωμωδία του Άγγλου Roy Kift μεταφράστηκε και διασκευάστηκε από τον Αντώνη και τον Βασίλη Κουκαλάνι για να έρθει στο προσβάσιμο Σύγχρονο Θέατρο και να μας δείξει τον κόσμο, όπως τον βιώνει ένα ανάπηρο παιδί.
«Όλες οι Κυριακές της παράστασης είναι γεμάτες και τα σχολεία έχουν δείξει πολύ ενδιαφέρον τις καθημερινές. Το αν θα καταφέρουμε να αλλάξουμε την κοινωνία είναι ένα πιο δύσκολο ερώτημα. Πραγματικά δε ξέρεις ποιον θα μετακινήσεις και σε ποια φάση της ζωής του. Αυτό που μπορείς να κάνεις μόνο είναι να ρίξεις τον σπόρο εκεί έξω και να δεις πότε και αν θα πιάσει τόπο».
Πώς προσεγγίζει ο κόσμος την παράσταση; Και πώς βλέπεις να αντιμετωπίζεται το ζήτημα της αναπηρίας στην ελληνική κοινωνία;
Υπάρχουν σαφώς αυτοί που έρχονται και λένε «Ήταν δύσκολο να έρθουμε, ήμασταν διστακτικοί, υπό την έννοια ότι δε θέλαμε να στεναχωρηθούμε εμείς και τα παιδιά μας. Και τελικά δε στεναχωρηθήκαμε καθόλου!» Υπάρχει λοιπόν η αντίληψη ότι τα ζητήματα αναπηρίας είναι a priori δυσάρεστα. Οι ανάπηροι άνθρωποι όμως είμαστε υπαρκτά πρόσωπα και τα αιτήματά μας για αξιοπρεπή διαβίωση δεν χωρίζονται σε ευχάριστα ή δυσάρεστα αλλά σε αιτήματα προς επίλυση.
Το κείμενο είναι γραμμένο το 1980 και είχε φτιαχτεί με μαεστρία από τον συγγραφέα Roy Kift. Καθίσαμε με τον Βασίλη και το μεταφέραμε στη σημερινή πραγματικότητα. Όντας ο ίδιος ανάπηρος, θέλησα να μιλήσουμε για τη δική μας λυτρωτική αλήθεια, σε αντιδιαστολή με τον τρόπο που η κοινωνία μας ετεροπροσδιορίζει. Η σύμπραξη της «Συντεχνίας του γέλιου» με την «Κίνηση Ανάπηρων Καλλιτεχνών» αποδείχτηκε ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα. Η ομάδα του Βασίλη, με τεράστια εμπειρία στο παιδικό θέατρο, και η Κίνηση Ανάπηρων Καλλιτεχνών που διακρίνεται για την πολιτιστική αντίσταση, συνεργάστηκαν, ώστε το παραγόμενο αποτέλεσμα να μας εκπροσωπεί. Κάπως έτσι, θέλουμε να αντιμετωπίζουμε και το ζήτημα της αναπηρίας. Με συνεργασίες, δηλαδή, που οδηγούν σε κοινά συμπεράσματα για την εξέλιξη του πολιτισμού μας. Η κοινωνία μας αντιμετωπίζει με φόβο και επιφύλαξη τα ζητήματα αναπηρίας και εκχωρεί την αντιμετώπισή τους στους ειδικούς της υγείας. Η αναπηρία όμως δεν είναι «ασθένεια». Είναι μια ζώσα κατάσταση, μια καθημερινότητα και η κοινωνία οφείλει να την βλέπει ως τέτοια. Ο πολιτισμός μας, οφείλει να κυοφορείται στις απελευθερωμένες από τα φασιστικά πρότυπα περιοχές του νου.
Πώς απεικονίζεται η αναπηρία στην παράστασή σας;
Το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας διαπερνά κάθε σκηνή του έργου. Είναι φτιαγμένο με τέτοιο τρόπο που οι ανάπηροι θεατές δεν νιώθουν αμηχανία ή θυμό με τον τρόπο που προσεγγίζεται και αναπαράγεται η ζωή τους. Επίσης, εξαιρετικά σημαντικό είναι να τονίσουμε ότι η παράσταση, την πρώτη χρονιά, παρουσιάστηκε καθολικά προσβάσιμη με ταυτόχρονη Διερμηνεία στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα, Ενδογλωσσικούς Υπέρτιτλους στα Ελληνικά με στοιχεία που συνέβαλαν παράλληλα στην κατανόηση των ηχητικών σημάτων από Κ/κωφούς/ές και βαρήκοους/ες καθώς και Ακουστική Περιγραφή στα Ελληνικά για τυφλούς/ές και ανθρώπους με προβλήματα όρασης. Έτσι ονειρευόμαστε να παρουσιάζεται η τέχνη. Συμπεριληπτική και μη στιγματιστική.
Οι ανάπηροι παρακολουθούμε συνήθως το πώς μας ερμηνεύουν οι μη ανάπηροι καλλιτέχνες. Η αναπαράστασή μας προσεγγίζεται, συνήθως, στερεοτυπικά και έξω από το πώς εμείς οι ίδιοι βιώνουμε και ζούμε μια κατάσταση. Και αυτό δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Η παράσταση «Πιο δυνατός και από τον Σούπερμαν» αντικατοπτρίζει τη στάση της κοινωνίας απέναντι στα ανάπηρα άτομα, μέσα όμως από την αλήθεια ενός ανάπηρου παιδιού. Αυτό αποτυπώνεται είτε με τις καθημερινές πράξεις των σωματικά ικανών είτε με τις προκαταλήψεις και στερεότυπα είτε με την εκδήλωση εχθρικών κοινωνικών συμπεριφορών. Αναδεικνύουμε όμως, κυρίως, τις θεσμοποιημένες πρακτικές της κοινωνίας.
Τι αλλάξατε στο κείμενο από το 1980 έως τώρα; Ποιες είναι οι διαφορές της κοινωνίας;
Το φέραμε στην ελληνική πραγματικότητα μιας και η αγγλική αρχική εκδοχή δεν απέχει πολύ από τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Χρησιμοποιήσαμε τη σύγχρονη ορολογία του κοινωνικού μοντέλου της αναπηρίας, καθώς με τη χρήση της μπορείς να ασκήσεις πολιτική. Δεν το κάναμε όμως με δεικτικό τρόπο. Θέλαμε να περάσουμε το μήνυμά μας στα παιδιά και στον κόσμο μέσα από τις λέξεις, τις κινήσεις, τους ήχους, τα σώματα, τα φώτα. Και ο συνδυασμός τους ανατρέπει τις κοινωνικά κατασκευασμένες πεποιθήσεις και δίνει την υπόσχεση της κοινωνικής αλλαγής μέσα από την παιδική αυθάδεια.
Θα έλεγες λοιπόν πως η παράσταση θέλει να φέρει μπροστά μας τον κόσμο της αναπηρίας με ένα θετικό μήνυμα;
Κοίτα, υπάρχουν στιγμές που κλωτσάνε. Σκηνές όπου το μη ανάπηρο κοινό ξεβολεύεται και αναγνωρίζει τον εαυτό του στη θέση του φύλακα, του ιδιοκτήτη κινηματογράφου και του νέου φίλου του Άρη. Το κοινό αναμετράται με προκαταλήψεις και στερεότυπα που όλοι μας έχουμε φορέσει στον άλλο, τον διαφορετικό. Θετικό μήνυμα, ενδεχομένως, είναι η συνεργασία των παιδιών, που αντιστέκονται στους αποκλεισμούς και τις διακρίσεις. Αξιώνοντας, συνυπευθυνότητα και συναντίληψη ώστε η επόμενη μέρα να τους βρει όλες, όλους και όλα, ΜΑΖΙ. Το πιο ελπιδοφόρο είναι ότι τα παιδιά μετακινούν τους μεγάλους μέσα από τα ατράνταχτα επιχειρήματα της κοινής λογικής.
Είναι πολύ όμορφο το γεγονός ότι αγγίζεις και φέρνεις στην επιφάνεια όλα αυτά τα θέματα. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι ο κόσμος δε γνωρίζει.
Ή καμώνεται ότι δε γνωρίζει. Συνήθως, αποστρέφει το βλέμμα…
Ακριβώς. Θέλεις να μου μιλήσεις για το πώς γεννήθηκε η παράσταση;
Με τον Βασίλη μας ενώνει ένα τραγικό περιστατικό, η δολοφονία του Παύλου Φύσσα. Γνωριστήκαμε κάτω από δύσκολες συνθήκες. Οι καλλιτέχνες αποφασίσαμε να ενωθούμε και έτσι γεννήθηκε το Αντιφασιστικό Φεστιβάλ των Παραστατικών Τεχνών στο θέατρο Εμπρός. Εκεί ήρθαμε κοντά με τον Βασίλη. Εκεί άρχισε να μπαίνει και αυτός στον «άγνωστο» όπως λέμε κόσμο της αναπηρίας και να μαθαίνει τα προτάγματα, τις διεκδικήσεις και την ιστορία του αναπηρικού ακτιβιστικού κινήματος. Μέσα από όλα αυτά, τα ζητήματα που είχαμε στην Ελλάδα και τις ακραίες συνθήκες που επικρατούν στα ιδρύματα, την ανάγκη της αποιδρυματοποίησης, τη νομοθεσία που απαγορεύει τους ανάπηρους να φοιτούν σε δραματικές σχολές λόγω μη αρτιμέλειας, την παρεμπόδιση απορρόφησης πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων για εμάς τα ανάπηρα άτομα γεννήθηκε η ιδέα για την παράσταση. Ο Βασίλης μου είπε μια μέρα: Πρέπει να διαβάσεις ένα έργο, λέγεται «Πιο δυνατός και από τον Σούπερμαν». Του είπα: Δε με ενδιαφέρει να ασχοληθώ με έργο που ο τίτλος του παραπέμπει σε διάκριση. Υπάρχει πάντα αυτό το δίπολο, οι ανάπηροι είμαστε ή ήρωες ή σακάτηδες. Ηρωοποίηση ή ντροπή, λύπηση και περιφρόνηση.
Επέμενε όμως, οπότε κάποια στιγμή, το διαβάσαμε στα αγγλικά και τα γερμανικά και δουλέψαμε για να κάνουμε τη μεταφορά στα ελληνικά. Είχε δίκιο ο Βασίλης και, ευτυχώς, η επιμονή του μας οδήγησε σε συνεργασία.
Ουσιαστικά, η παράσταση δίνει το αντίθετο μήνυμα από τον τίτλο της. Κανείς δεν είναι πιο δυνατός και από τον Σούπερμαν. Μπορούμε όμως να γίνουμε πιο δυνατοί, όταν είμαστε ενωμένοι, συνεργαζόμαστε, υπάρχει ισότητα μεταξύ μας, ισονομία, ισοπολιτεία. Και προχωρήσαμε. Ψάξαμε, επίσης, να βρούμε ανάπηρο πρωταγωνιστή, αλλά δεν τα καταφέραμε. Ένα άτομο ήρθε μόνο στην audition.
Ήταν σημαντικό να είναι ανάπηρος ο πρωταγωνιστής για να δώσετε ίσα δικαιώματα σε ανθρώπους που δεν είχαν τόσες ευκαιρίες;
Δεν έχουμε πολλούς ανάπηρους ηθοποιούς, όπως και σκηνοθέτες, στην Ελλάδα, αν και γίνεται σοβαρή δουλειά από ομάδες που δραστηριοποιούνται στον χώρο. Το Θέατρο Κωφών Ελλάδος, το χοροθέατρο DAGIPOLI, η συμπεριληπτική ομάδα «Θε.αμ.α. εργάζονται με σοβαρότητα και αγάπη για αυτό που κάνουν. Όμως εξαιτίας του ΠΔ 370 και του ΠΔ 336 που απαγόρευαν τη φοίτηση με την αδιανόητη προϋπόθεση της αρτιμέλειας, δεν διαθέτουμε αρκετούς ανάπηρους ηθοποιούς, ώστε να επιλέξουμε ανάλογα με τις ανάγκες των ρόλων. Η Κίνηση Ανάπηρων Καλλιτεχνών από την αρχή της δημιουργίας της είχε θέσει ως πρωτεύοντα στόχο την κατάργηση του όρου της «αρτιμέλειας» από τα σχετικά Προεδρικά Διατάγματα, που μέχρι πρόσφατα στη χώρα μας αποκλείουν τους ανάπηρους σπουδαστές από τα προγράμματα εκπαίδευσης των Δραματικών Σχολών. Χρειάστηκαν πολλά χρόνια, με στοχευμένους εντατικούς αγώνες, μέχρι ο όρος της αρτιμέλειας να απαλειφθεί από το ΠΔ 370. Ωστόσο, χρειάζονται πολλά περισσότερα για να εφαρμοστεί στην πράξη. Αφενός, αυτή η κατάργηση του όρου της αρτιμέλειας αφορά μόνο τις ιδιωτικές σχολές, επομένως θα πρέπει να επεκταθεί η άρση και στις δημόσιες/κρατικές σχολές, αλλά και από την εκπαίδευση στην Ανώτερη Επαγγελματική Σχολή Χορού.
Αφετέρου, η πρόσβαση στο δομημένο περιβάλλον των σχολών, η πρόσβαση στο περιεχόμενο των σπουδών και η προσαρμογή της εκπαίδευσης αποτελεί ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ παράμετρο και προϋπόθεση ισότιμης συμμέτοχης.
Προσωπικά, ΝΑΙ, θα ήθελα να έβρισκα κάποιον ανάπηρο να πρωταγωνιστήσει, αλλά τελικά βρήκαμε έναν εξαιρετικό, μη ανάπηρο ηθοποιό για τον ρόλο του Άρη, τον Γιώργο Κατσή ή Τζούλιο, ο οποίος είχε πολλή διάθεση να παλέψει και να κατακτήσει τον ρόλο. Κράτησε όλες τις κινησιακές συμβουλές που του έδωσα για το πώς να κάνει τις μεταφορές από τον καναπέ στο αμαξίδιό του και πώς να μετακινεί το σώμα του. Χρησιμοποίησε το αμαξίδιο στην πόλη και βίωσε τα περίεργα βλέμματα, αλλά και τις δυσκολίες της καθημερινότητας. Απέκτησε οικειότητα με το εργαλείο μετακίνησης και η σκηνική του παρουσία αναπαράγει ρεαλιστικά τον χρήστη αμαξιδίου. Κουβεντιάσαμε όμως πολλές ώρες για την αναπηρική ταυτότητα του πρωταγωνιστή μας. Όχι μόνο με τον Τζούλιο, αλλά και με όλο τον υπέροχο θίασο.
Τι θα ήθελε το κίνημα των αναπήρων να αλλάξει στην κοινωνία;
Η αναπηρία είναι ένα πολιτικό ζήτημα, ένα σοβαρό κοινωνικό ζήτημα και μόνο έτσι μπορούμε να το αντιμετωπίζουμε. Τα αιτήματα του κινήματος θα τα βρεις και στην παράσταση.
Οι ανάπηροι καλλιτέχνες, όπως όλοι οι ανάπηροι, έχουν να αντιμετωπίσουν απρόσιτα εκπαιδευτικά συστήματα, προκαταλήψεις από τη μη ανάπηρη κοινωνία και θεσμικό ρατσισμό.
Η καταπίεση συνίσταται στην παρεμπόδισή μας να εκφράσουμε τις ανάγκες μας, τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, αλλά κυρίως στην καταστρατήγηση του δικαιώματός μας να αναπτύξουμε και να εξασκήσουμε τις ικανότητές μας στην κοινωνική αλληλεπίδραση.
Αξιώνουμε συμπερίληψη και όχι ειδικά σχολεία που μας περιθωριοποιούν και μας γκετοποιούν. Αξιώνουμε πρόσβαση στα εργαλεία αξιοπρέπειας και δικαίωμα στην αξιοπρεπή διαβίωση, με υπολογισμό του κόστους ζωής μας, που είναι τριπλάσιο από αυτό των μη αναπήρων. Προσβάσιμα σχολεία που να χωράνε όλα τα παιδιά, ανάπηρα και μη, με κοινή εκπαίδευση, προσβάσιμα δημόσια και ιδιωτικά κτήρια, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης στο περιεχόμενο των εγγράφων, προσβάσιμα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, προσβάσιμα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, με διερμηνεία στη νοηματική γλώσσα και υποτιτλισμό για κωφούς και βαρήκοους, κινηματογράφους και θέατρα με καθολική προσβασιμότητα στο δομημένο περιβάλλον, αλλά και στο περιεχόμενο, για όλους τους ανθρώπους με αισθητηριακές, νοητικές και άλλες βλάβες.
Έδωσα όλη μου την αγάπη στην παράσταση και μέσα σε αυτή, μπόλιασα, όλο τον αγώνα που κάνουμε για να μετακινήσουμε την κοινωνία ως προς τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τις δικές μας ζωές. Και μια μέρα, ίσως να καταφέρουμε, να δούμε την κοινωνία και τον κόσμο, μέσα από τη διευρυμένη ματιά, όλων μας.
«Ο πραγματικός καλλιτέχνης, ανάπηρος ή μη, δεν είναι εκείνος/η που κατακρεουργείται από το “κτήνος”, αλλά αυτός/ή που με κόπο καταφέρνει τελικά να το δαμάζει».
Την παράσταση, όπως και αυτήν τη συνέντευξη, την αφιερώνω στη μνήμη του ανάπηρου ποιητή και φίλου μου, Άρη Ταστάνη (1953-2013). Το όνομα που δώσαμε στον πρωταγωνιστή μας δεν ήταν αποτέλεσμα τυχαίας επιλογής, αλλά αναγνώρισης του έργου ενός σπουδαίου ανάπηρου καλλιτέχνη.
Έναρξη παραστάσεων: Κάθε Κυριακή στις 14:30 έως την Κυριακή 5 Απριλίου 2020
Τιμές εισιτηρίων
Γενική είσοδος: 10 €
Αναπήρων και συνοδών, ανέργων, φοιτητικά, άνω των 65: 6 €
Ομαδικά άνω των 25 ατόμων: 6 €
Αγορά και παραλαβή μειωμένων εισιτηρίων μπορεί να γίνει μόνο από το ταμείο του θεάτρου με την επίδειξη αντίστοιχου δικαιολογητικού/κάρτας
Διάρκεια παράστασης: 90΄με διάλειμμα
Οργάνωση παραστάσεων για σχολεία: Θάλεια Αντώνογλου, Μαρία Φραγκούλη
Τηλέφωνα επικοινωνίας: 2106644250, 6978068699, 6943236032
https://www.viva.gr/tickets/theater/sighrono-theatro/pio-dynatos-ki-apo-to-superman/
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.