Γκέοργκ Έλσερ, ο ξυλουργός που πήγε να τινάξει στον αέρα τον Χίτλερ

Για 13 μόλις λεπτά η παγκόσμια Ιστορία μπορεί να ήταν διαφορετική και λιγότερο αιματοβαμμένη

Περισσότεροι από 80 εκατομμύρια ήταν οι άνθρωποι που σκοτώθηκαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όσος είναι σήμερα περίπου ο πληθυσμός της Γερμανίας. Περισσότεροι από 80 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν είτε σε σκληρές μάχες, είτε ως άμαχοι από βόμβες που έπεσαν στα σπίτια τους και στα σημεία που κρύβονταν, είτε ως κρατούμενοι και αιχμάλωτοι σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, αφού πρώτα υπέστησαν φρικτούς βασανισμούς.

Αντίστοιχα σοβαρές ήταν οι οικονομικές συνέπειες, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ελλάδα, η οποία διεκδικεί ακόμη μέχρι σήμερα τη μεγάλου ύψους αποζημίωσή της από τη Γερμανία. Η συνολική απαίτηση της Ελλάδας έναντι της Γερμανίας, σύμφωνα με το πόρισμα της Κοινοβουλευτικής επιτροπής Διεκδίκησης των Γερμανικών Οφειλών, ανέρχεται σε πάνω από 269 δισ. ευρώ (269.547.995.854). Συνολικά το ποσό φτάνει σε πάνω από 300 δισ. ευρώ μαζί με τους τόκους.

Όμως και σε πολιτισμικό επίπεδο οι καταστροφές ήταν τεράστιες. Μεγάλες πόλεις όχι μόνο βομβαρδίστηκαν πάνω στην πολεμική σύρραξη, αλλά και επί σκοπού καταστράφηκαν, όπως η Βαρσοβία. Τα σημαντικά σε αρχιτεκτονική αξία κτήριά της, όπως και πολλά ιστορικά μνημεία, έγιναν σκόνη. Στην ίδια μοίρα θα είχε βρεθεί και το Παρίσι, που δεν τινάχτηκε ολόκληρο στον αέρα γιατί ο ναζί στρατηγός Ντίτριχ φον Χόλτιτς τελικώς παράκουσε τις εντολές του Χίτλερ και δεν κατέστρεψε την πόλη τον Αύγουστο του ’44.

Η καταστροφή από τον Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν ολική και ισοπεδωτική σε κάθε κομμάτι της καθημερινότητας και της ζωής των ανθρώπων. Θα μπορούσε όμως ίσως να είχε αποτραπεί αν είχε δολοφονηθεί ο Αδόλφος Χίτλερ το 1939.

Ήταν τότε που ο Γκέοργκ Έλσερ, 36χρονος ξυλουργός, έστησε από μόνος του επιχείρηση για τη δολοφονία του αρχιναζιστή, η οποία όμως ολοκληρώθηκε άδοξα γιατί ο Χίτλερ έφυγε από το σημείο που έγινε η έκρηξη βόμβας 13 λεπτά νωρίτερα.

Αν ο Χίτλερ είχε δολοφονηθεί τότε, πολλά απ’ όσα γνωρίζουμε μπορεί να ήταν διαφορετικά, καθώς είχαν συμπληρωθεί μόλις δύο μήνες από την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αντ’ αυτού επέζησε και οδήγησε τη Γερμανία σε πέντε ακόμη χρόνια πολέμου, τους Εβραίους της Ευρώπης σε γενοκτονία και τους λαούς όλης της ηπείρου μέσα στο αίμα.

Με αφορμή τη συμπλήρωση, την περασμένη Τρίτη 9 Απριλίου, 74 χρόνων από την εκτέλεση του Γκέοργκ Έλσερ στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου, θυμόμαστε το ιστορικό της απόπειρας δολοφονίας του Χίτλερ και πώς ο Γερμανός δικτάτορας, που είχε έναν πανίσχυρο στρατό να τον προστατεύει, βρέθηκε να είναι τόσο ευάλωτος από έναν εργάτη που στηρίχτηκε αποκλειστικά στις δεξιότητές του.

Είναι 8 Νοεμβρίου του 1939 και ο Χίτλερ πραγματοποιεί την ετήσια ομιλία του σε αίθουσα μπυραρίας στο Μόναχο. Τα προηγούμενα χρόνια η εκδήλωση γινόταν κυρίως για να τιμηθούν οι πρώτοι ναζιστικοί αγώνες που δόθηκαν στη Γερμανία κατά τη δεκαετία του ’20. Αυτή τη φορά όμως ο Χίτλερ θέλει να εκμεταλλευτεί την περίσταση και χλευάζει τους εχθρούς του διεθνώς. Παράλληλα, βγάζει έναν ενθουσιώδη λόγο για την είσοδο της Γερμανίας στον πόλεμο.

Εκείνο που ούτε ο Χίτλερ γνωρίζει, ούτε οι αξιωματικοί του, αλλά ούτε και το πιστό του κοινό, είναι ότι, λίγα μέτρα μακριά από το σημείο που βγάζει την ομιλία του ο Φύρερ, μια βόμβα είναι έτοιμη να εκραγεί σε λίγα μόλις λεπτά.

Πώς τη γλίτωσε ο Χίτλερ

Από μεγάλη τύχη, αλλά κυρίως χάρη σε μια κακοκαιρία όπως αναφέρει η Μηχανή του Χρόνου σε αφιέρωμα, ο Χίτλερ κατάφερε να τη γλιτώσει. Ο Χίτλερ είχε μεταβεί αεροπορικώς στο Μόναχο. Λόγω κακών καιρικών συνθηκών όμως, είχε κανονιστεί να επιστρέψει στο Βερολίνο με τρένο, το οποίο θα αναχωρούσε στις 21.31. Αυτό σήμαινε πως ο Γερμανός δικτάτορας έπρεπε να αναχωρήσει από την μπυραρία το αργότερο στις 21.10. Ο Έλσερ ωστόσο γνώριζε ότι σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις η ομιλία διαρκούσε από τις 20.30 έως τις 21.30. Ρύθμισε λοιπόν τη βόμβα να εκραγεί λίγα λεπτά πριν από το τέλος της, δεκατρία λεπτά μετά την αποχώρηση του Χίτλερ.

Τα δεκατρία αυτά κρίσιμα λεπτά δίνουν στον σκηνοθέτη Όλιβερ Χιρσμπίγκελ την ιδέα να ονομάσει έτσι την ταινία του, με την οποία μετέφερε το 2015 την ιστορία στη μεγάλη οθόνη και έκανε περισσότερο γνωστό τον Έλσερ στο κοινό. Έναν χρόνο νωρίτερα, η Άνγκελα Μέρκελ είχε αναγνώρισε τον Έλσερ ως ήρωα της αντίστασης στους ναζί, περιγράφοντάς τον ως κάποιον που πάλεψε μόνος του και προσπάθησε να αποτρέψει τον πόλεμο.

Η προετοιμασία του εντυπωσίασε και την… Γκεστάπο

Ο Έλσερ είχε δείξει πολύ μεγάλη προσοχή στην προετοιμασία της ενέργειας, όπως προκύπτει από το αντίγραφο ανάκρισής του, το οποίο ανακαλύφθηκε το 1960. Περιγράφοντας τα βήματα για την ενέργειά του στην Γκεστάπο, προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στην κρατική αστυνομία των ναζί ο τρόπος που κατάφερε να την υλοποιήσει, περνώντας εντελώς απαρατήρητος, παρότι κάποιες από τις εργασίες ήταν πολύ θορυβώδεις.

Η σχέση του Έλσερ με τα εκρηκτικά ξεκίνησε όταν εργαζόταν σε επιχείρηση εξοπλισμών κοντά στην πόλη που γεννήθηκε, στη Σουαβία, περιοχή στη νοτιοδυτική Γερμανία. Στη συνέχεια άρχισε να εργάζεται στην μπυραρία στο Μόναχο όπου ο Χίτλερ θα έκανε την ομιλία του. Εκεί αξιοποίησε τις δεξιότητές τους ως ξυλουργός.

Για περισσότερες από 30 νύχτες πήγαινε αργά στην αίθουσα της μπυραρίας για να φάει, μετά κρυβόταν και όταν έκλεινε η μπυραρία και όλοι είχαν φύγει, έφτιαχνε το βαθούλωμα στην κολώνα που θα έμπαινε η βόμβα. Ο Έλσερ είχε διαπιστώσει ότι πίσω από το βήμα του ομιλητή υπήρχε μια κολόνα επενδεδυμένη με ξύλο, αναφέρει η Μηχανή του Χρόνου. Μεταξύ της επένδυσης και της κολόνας υπήρχε ένα σχετικά μεγάλο κενό, όπου τοποθέτησε μια αυτοσχέδια ωρολογιακή βόμβα.

Συγχρονιζόταν με τις τουαλέτες

Ο Έλσερ είχε πει στην Γκεστάπο ότι επειδή ακόμη κι ο πιο μικρός ήχος ακουγόταν δυνατά στην άδεια αίθουσα της μπυραρίας το βράδυ, φρόντιζε να κάνει την πιο θορυβώδη δουλειά κάθε δέκα λεπτά που ακουγόταν ο ήχος από το καζανάκι στις τουαλέτες, το οποίο λειτουργούσε αυτόματα.

Υπήρχε ένα συνεχές ρίσκο να τον ανακαλύψουν. “Κάθε ήχος έπρεπε να πνίγεται, κάθε ίχνος από τα πριονίδια να μαζεύεται και να πετιέται” γράφει ο ιστορικός Roger Moorhouse στο βιβλίο του “Σκοτώνοντας τον Χίτλερ”.

Η βόμβα έσκασε, αλλά ο Χίτλερ δεν ήταν εκεί. Από την έκρηξη πέθαναν 8 άνθρωποι, τραυματίστηκαν 63 και προκλήθηκαν τεράστιες ζημιές στο κτήριο. Το ταβάνι του κτηρίου κατέρρευσε και έπεσε επάνω στο σημείο όπου βρισκόταν ο Χίτλερ. Αρκετοί ιστορικοί πιστεύουν, αναφέρει το BBC, ότι ο θάνατος του Χίτλερ θα μπορούσε να περιορίσει τη χρονική διάρκεια του πολέμου και πιθανότατα να είχε αποτρέψει πολλά από τα δεινά του Ολοκαυτώματος.

Όσο για τον Έλσερ, η Γκεστάπο αρχικά υπέθετε ότι συνδεόταν με μεγαλύτερη ομάδα, όπως η βρετανική μυστική υπηρεσία.

Για πολλές δεκαετίες υποτίθεται ότι ο Έλσερ ήταν μέρος ενός μεγαλύτερου σχεδίου. Όμως στην πραγματικότητα, όπως το τοποθετεί ο βιογράφος του Χίτλερ Ian Kersaw, “η αλήθεια ήταν λιγότερο περίπλοκη, αλλά ακόμα πιο εκπληκτική”.

Ο Έλσερ ήταν “μόνος του, ένας συνηθισμένος Γερμανός, ένας άνθρωπος από την εργατική τάξη, που λειτουργούσε χωρίς τη βοήθεια ή τη γνώση κάποιου άλλου”. Παρά το πέρασμά του από κομμουνιστική ομάδα, δεν φαίνεται να προκύπτει, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές ότι ήταν ιδιαίτερα πολιτικοποιημένος. Ο Moorhouse τονίζει ότι εκείνο που τον χαρακτήριζε, ήταν η βαθιά αίσθηση δικαιοσύνης και ανησυχούσε για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι απλοί εργάτες μέσα στο Τρίτο Ράιχ.

Ήξερε βέβαια ότι η βόμβα μπορεί να σκότωνε πολλούς ανθρώπους, αλλά ήθελε μέσα από την ενέργειά του να εμποδίσει μια πολύ μεγαλύτερη αιματοχυσία. Ο Έλσερ παρέμεινε μια μυστηριώδης και αμφιλεγόμενη φιγούρα για δεκαετίες. Αντί να σκοτωθεί αμέσως με το που συνελήφθη από την Γκεστάπο, στην προσπάθειά του να διαφύγει στην Ελβετία, κρατήθηκε αιχμάλωτος σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και εκτελέστηκε το ’45. Δολοφονήθηκε μετά από διαταγή του αρχηγού των SS Χάινριχ Χίμλερ λίγες μέρες πριν έρθει η απελευθέρωση. Ο Χίμλερ αυτοκτόνησε μόλις δυόμισι μήνες μετά, στις 23 Μαΐου, δειλιάζοντας και αποφεύγοντας να αναλάβει τις βαρύτατες ευθύνες του, ενώ νωρίτερα είχε προσπαθήσει να διαφύγει από τη χώρα.

Κατηγορήθηκε για “στημένη” απόπειρα

Η αντιμετώπιση Έλσερ προκάλεσε εικασίες, με πιο γνωστή εκείνη ότι ήταν στρατιώτης των ναζί και η ενέργειά του είχε σχεδιαστεί για να αποτύχει ώστε να ενισχυθεί η δημοτικότητα του Χίτλερ.

“Όλοι οι άνθρωποι που έκαναν κάτι ενάντια στους ναζί θεωρήθηκαν προδότες – όχι μόνο στη ναζιστική Γερμανία, αλλά και στη μεταπολεμική Γερμανία”, υποστηρίζει ο Johannes Tuchel, συνβιογράφος της ζωής του Έλσερ και διευθυντής του Γερμανικού Κέντρου Μνήμης Αντίστασης, στο Βερολίνο.

Λίγοι εστιάζουν στο πώς μπορούσε να επιδράσει στη γερμανική κοινωνία η ενέργεια του Έλσερ. Ένας άνθρωπος μόνο του ήταν σε θέση να κάνει μια απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Χίτλερ. Όχι ενάντια σε κάποιον απλώς υψηλόβαθμο αξιωματικό, αλλά ενάντια στον Φύρερ.

Η υπόθεση θυμίζει λίγο εκείνη του Ολλανδού κτίστη Μαρίνους φαν ντερ Λούμπε, που είχε βάλει φωτιά στο γερμανικό Κοινοβούλιο στις 27 Φεβρουαρίου του 1933, γεγονός που εκμεταλλεύτηκαν οι ναζί ώστε να ανέλθουν στην εξουσία. Ο Φαν ντερ Λούμπε είχε κατηγορηθεί για προβοκάτσια επειδή δεν μπορούσε κανείς να πιστέψει ότι προκάλεσε μια τόσο μεγάλη καταστροφή μόνος του.

Εκείνος όμως φέρεται να επέλεγε, κατά μία εκδοχή, τους εμπρησμούς δημοσίων κτηρίων για να αποδείξει ότι το καθεστώς κάθε άλλο παρά άτρωτο ήταν κι εκείνο που χρειαζόταν να ανατρέψει τη δυσάρεστη κατάσταση ήταν η ενεργητική μαζική λαϊκή δράση. Πίστευε ότι έτσι θα μπορούσε να αφυπνίσει τους φτωχούς και τους ανέργους, όπως και τις αριστερές πολιτικές δυνάμεις, που ήδη είχαν αρχίσει να καταπιέζονται σε τεράστιο βαθμό από την αυξημένη δύναμη των ναζί.

Ο Johannes Tuchel, με αφορμή την ταινία που βγήκε για τον Έλσερ το 2015, είχε εκφράσει την ελπίδα να γίνει περισσότερο γνωστή η ιστορία του, όχι όμως να εξελιχθεί σε εθνικό ήρωα. Το σημαντικό σύμφωνα με τον Tuchel, ήταν να μείνει στη συνείδηση του κόσμο ως ένας άνθρωπος που, μέσα στην πιο σκοτεινή περίοδο της Γερμανίας, έδειξε ότι δεν ήταν όλοι οι Γερμανοί ναζί.

Σημειώνεται από το BBC ότι, σε έρευνα που είχε γίνει, εμφανίζονταν πολλές ιστορίες καθημερινών Γερμανών που έγιναν δράστες των πιο τρομερών εγκλημάτων. Η ιστορία του Έλσερ θυμίζει όμως ότι υπήρχαν μερικοί συνηθισμένοι Γερμανοί που συμπεριφέρθηκαν με εντελώς διαφορετικό τρόπο.

*Δημοσιεύτηκε πρώτα στην Αυγή