Οι Ταλιμπάν και το τέλος της πρώτης μεταψυχροπολεμικής περιόδου

Στις 15 Αυγούστου, οι Ταλιμπάν επικρατούν στην πρωτεύουσα του Αφγανιστάν Καμπούλ για δεύτερη φορά στην ιστορία της χώρας έπειτα από την αποχώρηση των Σοβιετικών και τον εμφύλιο στα τέλη του 20ου αιώνα. Τα Αμερικανικά στρατεύματα αποχωρούν μετά από 20 χρόνια. Οι εικόνες  ανθρώπων να κρέμονται από τις ρόδες αεροπλάνων ελπίζοντας να τα σταματήσουν για να μπορέσουν να εγκαταλείψουν τη χώρα σοκάρουν την παγκόσμια κοινή γνώμη ενώ ήδη υπάρχουν πληροφορίες για βίαιες εκκαθαρίσεις. Ιδιαίτερη ανησυχία εκφράζεται για το μέλλον σε ό,τι αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των γυναικών.

Ο Χρήστος Κορολής συνομιλεί με τον Σωτήρη Ρούσσο, αναπληρωτή καθηγητή στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και επιστημονικό υπεύθυνο του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών, για την νέα περίοδο κυριαρχίας των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν.

Σε λίγες μέρες συμπληρώνονται είκοσι χρόνια από την 11η Σεπτεμβρίου, ημέρα που σηματοδότησε την τότε ‘αρχή του τέλους’ της εξουσίας των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν. Μέσα σε αυτά τα χρόνια τι άλλαξε σε σχέση με την εθνοτική, τη θρησκευτική και την κοινωνική εικόνα της χώρας;

Το Αφγανιστάν είναι μια χώρα πολυεθνοτική. Η μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα είναι οι Παστούν, οι οποίοι είναι 30%-40% του συνολικού πληθυσμού, υπάρχουν όμως και Τατζίκοι, Ουζμπέκοι, Χαζάροι. Το μεγαλύτερο ποσοστό (80%-90%) είναι Σουνίτες μουσουλμάνοι, ένα μικρότερο ποσοστό είναι Σιίτες, που μιλάνε κυρίως περσικά Φαρσί και έχουν και τις περισσότερες σχέσεις με το Ιράν. Είναι επίσης μια κοινωνία με έντονη διαφοροποίηση μεταξύ των μεγάλων αστικών κέντρων και της υπαίθρου στο μορφωτικό επίπεδο, στο επίπεδο ζωής και στους τρόπους αντίληψης της κοινωνικής οργάνωσης. Στην ύπαιθρο ιδιαίτερα, η οργάνωση είναι κυρίως φυλετική, δηλαδή έχουμε μεγάλες φυλές, συμμαχίες οικογενειών, που συνδέονται με δεσμούς συγγένειας και με έναν παραδοσιακό τρόπο ιεραρχίας. Τα χωριά είναι οργανωμένα στη βάση των δημογερόντων, προκρίτων και ελέγχονται κυρίως από τους μεγάλους γαιοκτήμονες. Πρόκειται, δηλαδή, για μια αγροτική χώρα, της οποίας ο πληθυσμός ζει κυρίως από τη γεωργία. Έτσι στην ύπαιθρο κυριαρχούν οι γαιοκτήμονες, δηλαδή άνθρωποι με εκατοντάδες χιλιάδες ή εκατομμύρια στρέμματα στα οποία δουλεύει ένας μεγάλος αριθμός αγρεργατών με ποσοστό, ένα μικρό κομμάτι από τη μεγάλη παραγωγή που το κρατούν για να επιβιώσουν με όλο το υπόλοιπο να καταλήγει στους γαιοκτήμονες. Έχουν μεγάλη κοινωνική και πολιτική εξουσία όπως αντίστοιχα και οι μουλάδες, δηλαδή οι θρησκευτικοί αρχηγοί των χωριών και των περιοχών.

Το μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού ζει στην ύπαιθρο, η οποία επιχείρησε να ενσωματωθεί στα αστικά κέντρα, όπως η Καμπούλ, με τεράστιες παραγκουπόλεις που κάνουν ακόμα πιο οδυνηρή και πιο έντονη την αίσθηση του πλούτου από την μια και της εξαθλίωσης από την άλλη.

Επομένως, έχουν υπάρξει σημαντικές αλλαγές ή διαφοροποιήσεις ανάμεσα στο Αφγανιστάν του τότε και του σήμερα;

Όχι ιδιαίτερες. Η τάξη των γαιοκτημόνων συνεχίζει να έχει την εξουσία. Πολλοί από αυτούς που βρίσκονται διαχρονικά στην ελίτ της χώρας είναι άνθρωποι που έχουν εκπαιδευτεί σε πανεπιστήμια του εξωτερικού και έχουν τη δυνατότητα να στέλνουν τα παιδιά τους σε πανεπιστήμια στην Αμερική και τη Βρετανία για σπουδές. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70 και πριν την εισβολή των σοβιετικών υπήρξε μια αύξηση των ανθρώπων που πήγαιναν στο πανεπιστήμιο και μορφώνονταν. Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν ιδιαίτερες διαφοροποιήσεις. Οι μεγάλοι γαιοκτήμονες και οι μουλάδες είχαν και έχουν την εξουσία.

Σε ποιες συμμαχίες βασίστηκε η διοίκηση του Αφγανιστάν τα τελευταία είκοσι χρόνια μέχρι και την πρόσφατη αποχώρηση του αμερικανικού στρατού κατοχής;

Οι μεγάλοι γαιοκτήμονες και τα μορφωμένα στρώματα της Καμπούλ συμμάχησαν με τους Αμερικανούς γιατί οι τελευταίοι τους επέτρεψαν να κάνουν πράγματα που οι Ταλιμπάν ως ένας συντηρητικός και ανθεκτικός πόλος εξουσίας δεν τους άφηναν. Και δεν αναφέρομαι στο επίπεδο της οικονομικής ζωής γιατί ούτε οι Ταλιμπάν επιχείρησαν ποτέ μια αναδιανομή του κλήρου. Ωστόσο, οι τελευταίοι μέσω σκληρών νόμων είχαν περιορίσει ορισμένες απαίσιες και βάρβαρες συνήθειες των γαιοκτημόνων και των φυλάρχων, όπως για παράδειγμα το να παίρνουν δια της βίας μικρά αγόρια για τα χαρέμια τους. Οι Αμερικανοί είχαν την ανάγκη στήριξης των φυλάρχων και αυτό είχε σημαντικά αρνητικά αποτελέσματα ως προς την εμπιστοσύνη που είχαν τα λαϊκά στρώματα προς την κυβέρνηση της Καμπούλ.

Είναι αλήθεια ότι το Αφγανιστάν βρισκόταν πάντοτε στη δίνη ξένων δυνάμεων και κατακτητών;

Από τη συμφωνία του Ροβαλπίντι (1919) όταν το Αφγανιστάν έγινε ανεξάρτητο κράτος, η χώρα πέρασε μεγάλες περιόδους σχετικής ή απόλυτης ανεξαρτησίας. Είναι μια περιοχή που πολλές δυνάμεις έχουν κάνει επανειλημμένες προσπάθειες να την κατακτήσουν ανεπιτυχώς. Οι Βρετανοί προσπάθησαν να την προσαρτήσουν στην ινδική τους αυτοκρατορία αλλά δεν τα κατάφεραν, ούτε οι Σοβιετικοί μετά, ούτε οι Αμερικανοί τώρα. Βεβαίως υπήρξαν και υπάρχουν παρεμβάσεις των μεγάλων δυνάμεων αλλά αυτό δεν αναιρεί τις περιόδους ανεξαρτησίας. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου το Αφγανιστάν στο μεγαλύτερο διάστημα κράτησε μια ουδέτερη στάση με την ξένη βοήθεια να προέρχεται κατά τα δύο τρίτα από τη Σοβιετική Ένωση και κατά το ένα τρίτο από τις ΗΠΑ. Μέχρι και τη Σοβιετική εισβολή ήταν μια χώρα που προσπαθούσε να ισορροπήσει ανάμεσα στα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων.

Πόσο άλλαξε η εικόνα του Αφγανιστάν έπειτα από τη Σοβιετική εισβολή;

Το καθεστώς στο Αφγανιστάν πριν από τη σοβιετική εισβολή ήταν αυτό που συχνά αποκαλούμε μια ‘σοσιαλιστική δικτατορία από τα πάνω’, ένα καθεστώς που δεν ήταν το μοναδικό για τις χώρες του τότε λεγόμενου αναπτυσσόμενου κόσμου. Η σοβιετική εισβολή ήταν το αποτέλεσμα συγκρούσεων εντός του καθεστώτος που οφείλονταν στην αδυναμία εκσυγχρονισμού της χώρας και στην τεράστια ανομοιογένεια μεταξύ της Καμπούλ και των εκεί μορφωμένων ελίτ και της υπαίθρου, προβλήματα που σχετίζονταν με το ρόλο των μουλάδων και των γαιοκτημόνων. Όταν, λοιπόν, αυτό το καθεστώς δε μπορούσε πια να σταθεί, οι Σοβιετικοί αποφάσισαν ότι πρέπει να εισβάλουν στη χώρα για να προστατέψουν την κυβέρνηση που θεωρούσαν ότι ήταν φιλική προς τη δική τους επιρροή.

Οι Σοβιετικοί και η κυβέρνηση βρήκαν απέναντί τους τούς μουλάδες, οι οποίοι προφανώς έβλεπαν την επέμβαση των Σοβιετικών ως μια εισβολή του πλέον αθεϊστικού καθεστώτος στον κόσμο. Αυτό το εκμεταλλεύτηκαν χώρες όπως το Πακιστάν, αλλά και οι ΗΠΑ και η Σαουδική Αραβία, για διαφορετικούς λόγους η καθεμία και έτσι ξεκίνησε ο εμφύλιος πόλεμος με τους Μουτζαχεντίν, τους ισλαμιστές αντάρτες που κατάφεραν να διώξουν τους Σοβιετικούς. Οι Μουτζαχεντίν νίκησαν τους Σοβιετικούς, με τον ίδιο τρόπο που οι Ταλιμπάν νίκησαν τους Αμερικανούς. Οι Σοβιετικοί έφυγαν, όπως και οι Αμερικανοί, γιατί δεν μπόρεσαν να εξουδετερώσουν τους αντάρτες. Γιατί ένα αντάρτικο δεν κρίνεται επιτυχές όταν θα νικήσει στρατιωτικά τον αντίπαλό του, αλλά όταν δεν του επιτρέψει να το εξουδετερώσει. Έτσι και οι Ταλιμπάν δεν εξουδετερώθηκαν ποτέ μετά την αμερικανική εισβολή του 2001, αλλά παρέμειναν πάντα εκεί. Είχαν την δυνατότητα να έχουν ασφαλή βάση στο Πακιστάν και αυτό τους έδινε μεγαλύτερη δυνατότητα να επανέρχονται, να κυριαρχούν σε ορισμένες περιοχές κυρίως κοντά στα σύνορα με το Πακιστάν και από εκεί να εξαπολύουν νέες επιθέσεις. Όταν ένα αντάρτικο δεν εξουδετερώνεται, είναι αναπότρεπτο κάποια στιγμή να νικήσει, γιατί καμία εξωτερική δύναμη δε μπορεί να μένει σε μια χώρα στο διηνεκές.

Μετά από τα πρόσφατα γεγονότα παρατηρούμε στην κοινή γνώμη να καλλιεργείται η αίσθηση μιας ταύτισης της Σοβιετικής με την Αμερικανική κατοχή, τοσο ως προς τις προθέσεις των δύο δυνάμεων όσο και ως προς το ‘πισωγύρισμα’ του Αφγανιστάν μετά την τελική αποτυχία τους.

Το βασικό ερώτημα είναι το γιατί καταρρέουν σαν χάρτινοι πύργοι τα κράτη που προσπαθούν να συγκροτηθούν πάνω στη βάση στρατιωτικής κατοχής είτε Σοβιετικής είτε Αμερικανικής. Γιατί, αφού οι Μουτζαχεντίν ήταν βάρβαροι και οι Ταλιμπάν βαρβαρότεροι, δεν είχαμε μια μεγάλη κοινωνική στήριξη των κυβερνήσεων αυτών. Γιατί αυτοί οι 300 χιλιάδες στρατιώτες που είχαν εξοπλιστεί από τους Αμερικανούς για να πολεμήσουν μέχρι ενός τους πολύ λιγότερους ενόπλους Ταλιμπάν απέτυχαν. Οι απαντήσεις έχουν να κάνουν με τις τεράστιες διαφορές μεταξύ της υπαίθρου και των μεγάλων πόλεων στο Αφγανιστάν και από το γεγονός ότι τη δεκαετία του ’70 πριν την Σοβιετική εισβολή, κατά τη διάρκεια της Σοβιετικής κατοχής και κατά τη διάρκεια της Αμερικανικής κατοχής αυτό που προσπαθήθηκε να γίνει ήταν μια ‘από τα πάνω’ αλλαγή της χώρας. Αυτό δεν μπορούσε να συμβεί χωρίς να αλλάξουν άλλες δομές και κυρίως η γαιοκτησία. Αν υπήρχε σοβαρή αναδιανομή του κλήρου πιθανότατα το Αφγανιστάν να είχε αλλάξει μορφή. Και όταν μιλάμε για μια χώρα με τέτοιες διαφορές μορφωτικού, οικονομικού και πολιτισμικού επιπέδου μεταξύ της πρωτεύουσας και της υπαίθρου, δεν έχει καμία σημασία να συζητάμε για άλλα ζητήματα όπως το πολίτευμά της. Κατά τη διάρκεια της Σοβιετικής περιόδου υπήρχε μια μεγαλύτερη τάση να δημιουργηθούν σχολεία με κρατικές δημόσιες πολιτικές και στην ύπαιθρο. Στην περίπτωση των Αμερικανών αυτά αφέθηκαν σε διάφορες ΜΚΟ με αμφίβολα αποτελέσματα. Όμως και στις δύο περιπτώσεις οι βασικές σταθερές της κοινωνίας και της πολιτικής του Αφγανιστάν παρέμειναν ίδιες.

Οι Ταλιμπάν εμφανίζονται δυναμικά στο διεθνές προσκήνιο όταν καταλαμβάνουν την εξουσία το 1996. Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που συνθέτουν την εικόνα τους ως και σήμερα;

Η λέξη Ταλιμπάν σημαίνει σπουδαστής. Οι Ταλιμπάν, λοιπόν, είναι σπουδαστές  κυρίως θρησκευτικών σχολών που συγκροτήθηκαν μέσα σε στρατόπεδα Αφγανών προσφύγων στο Πακιστάν. Εκεί επηρεάστηκαν πολύ και από τις πιο σκληρές ισλαμιστικές ομάδες της χώρας και τις πιο σκληρές και ριζοσπαστικές θεωρήσεις για το Ισλάμ. Οι Ταλιμπάν έρχονται και έχουν πρωτίστως τη στήριξη του Πακιστάν και της Σαουδικής Αραβίας δευτερευόντως, γιατί ακριβώς το Πακιστάν έχει κάθε συμφέρον να σταθεροποιηθεί το Αφγανιστάν υπό την εξουσία μιας φιλικής προς αυτούς δύναμης. Επομένως, τόσο οι Αμερικανοί όσο και οι Πακιστανοί είχαν μεγάλο συμφέρον να σταματήσει ο εμφύλιος και να σταθεροποιηθεί το Αφγανιστάν και επειδή είδαν ότι οι Ταλιμπάν ήταν τότε η πιο συγκροτημένη δύναμη συγκριτικά με τις άλλες ομάδες πολέμαρχων, τους οδήγησαν στην εξουσία. Οι Ταλιμπάν ποτέ δεν κυριάρχησαν στο σύνολο του Αφγανιστάν. Υπήρξαν περιοχές στον βορρά και στα δυτικά όπου μπόρεσαν να εγκαθιδρύσουν την εξουσία τους ή τουλάχιστον δεν μπόρεσαν να γίνουν οι απόλυτοι κυρίαρχοι. Σήμερα φαίνεται να κυριαρχούν σε μεγαλύτερο κομμάτι της χώρας, αλλά και πάλι επειδή αυτή η κυριαρχία βασίζεται σε επιμέρους συμφωνίες που έχουν να κάνουν με φυλάρχους, η ειρήνη και η σταθερότητα στο Αφγανιστάν έχει να κάνει και με το κατά πόσο αυτές οι συμφωνίες θα τηρηθούν.

Ποιες είναι οι δυσκολίες που το νέο καθεστώς θα πρέπει να ξεπεράσει για να στερεωθεί στη χώρα; Θα επιδιώξει να αποκτήσει κάποιας μορφής λαϊκή υποστήριξη;

Έχουν υπάρξει αρκετές μαρτυρίες και έχει κατά καιρούς ειπωθεί ακόμα και από δυτικά μέσα ενημέρωσης ότι οι Ταλιμπάν κατά την πρώτη περίοδο της εξουσίας τους είχαν την αίγλη του ‘μη διεφθαρμένου’ καθεστώτος  συγκριτικά με τις κυβερνήσεις που ακολούθησαν κατά τη διάρκεια της Αμερικανικής κατοχής. Επίσης, κατά τη διάρκεια της πρώτης εξουσίας τους, η καλλιέργεια και εμπορία του οπίου ήταν πολύ μικρότερη, ενώ αντίθετα κατά τη διάρκεια της Αμερικανικής κατοχής υπήρξε υπερπολλαπλασιασμός της καλλιέργειας του οπίου και του ναρκεμπορίου. Είναι ενδεικτικό ότι σύμφωνα με υπολογισμούς  το ένα τρίτο των Αφγανών αστυνομικών είναι εθισμένοι στα ναρκωτικά και συμμετέχουν στο ναρκεμπόριο. Όλα αυτά μπορεί να δίνουν μια αίγλη στους Ταλιμπάν στις περιοχές της υπαίθρου, όχι όμως στην Καμπούλ και τις άλλες αστικές περιοχές.

Αν εξαιρέσουμε τον θρησκευτικό αρχηγο των Ταλιμπάν που διαδέχτηκε τον Μουλά Ομάρ, τα υπόλοιπα μέλη της ηγεσίας τους είναι νέοι άντρες μεταξύ 35 και 45 ετών. Συνεπώς, κανένας από αυτούς δεν έχει εμπλακεί στην πρώτη διακυβέρνηση των Ταλιμπάν και όλοι τους προέρχονται από τον ανταρτοπόλεμο εναντίον των Αμερικανών. Μέσα τους υπάρχει έντονο το στοιχείο της παράδοσης στον τρόπο που εξελίσσονται, για παράδειγμα δύο ή τρεις από τους αρχηγούς τους είναι γιοι παλιότερων αρχηγών που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια του ανταρτοπολέμου. Αυτή, λοιπόν, είναι η νέα Ταλιμπανική ηγεσία η οποία έχει σημαντικές σχέσεις με χώρες του Περσικού Κόλπου, κυρίως με το Κατάρ και τη Σαουδική Αραβία, ενώ είναι σχεδόν βέβαιο ότι διατηρεί επαφές με τη Ρωσία και την Κίνα. Πρόκειται, επομένως, για μια πιο διεθνοποιημένη γενιά χαμηλού, ωστόσο, μορφωτικού επιπέδου.

Οι πιο σημαντικές δυσκολίες που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν είναι η άμεση ανάγκη διεθνούς οικονομικής βοήθειας, η έλλειψη μορφωμένου και εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού, το οποίο φαίνεται να εγκαταλείπει τώρα τη χώρα, αλλά και οι εύθραυστες συμφωνίες που έχουν συνάψει με τους τοπικούς φυλάρχους, όταν τους παραδόθηκε η εξουσία, συμφωνίες ‘δούναι και λαβείν’, που μένει να δούμε κατά πόσο οι Ταλιμπάν και οι φύλαρχοι θα παραμείνουν συνεπείς σε αυτές. Αν αυτό δε συμβεί, οι συγκρούσεις θα συνεχιστούν.

Αν και αποτελεί κοινή αίσθηση ότι το Αφγανιστάν οδεύει σε μια βαθιά οπισθοχώρηση σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα, η κυβέρνηση των Ταλιμπάν φαίνεται πως υιοθετεί έναν πιο μετριοπαθή λόγο μιλώντας για μια ηπιότερη περιστολή των δικαιωμάτων των γυναικών, αλλά και για σεβασμό απέναντι σε άλλες εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες. Πόσο ειλικρινή είναι όλα αυτα;

Πιθανώς στα μεγάλα αστικά κέντρα, τον πρώτο καιρό να δείξουν κάποια ανοχή αφήνοντας  γυναίκες να πηγαίνουν, έστω καλυμένες, σε δουλειές και σε σχολεία. Μην ξεχνάμε ότι το θέμα εδώ δεν είναι μόνο θρησκευτικό αλλά και οικονομικό. Για παράδειγμα το ISIS στη Συρία και στο Ιράκ, αναγκάστηκαν να έχουν γυναίκες νοσοκόμες και γιατρούς, αλλά και σε άλλα δημόσια πόστα λόγω ανάγκης λειτουργίας του κράτους και της οικονομίας. Ωστόσο, στην ύπαιθρο, όπου υπήρξαν κάποια ανοίγματα μέσω διάφορων προγραμμάτων για την εκπαίδευση των κοριτσιών, αυτά θα πάνε πίσω και συνολικότερα θα υπάρξει μεγάλη οπισθοχώρηση, αφού πλέον η εξουσία επιστρέφει στις κοινότητες. Η οπισθοχώρηση αυτή θα συμβεί χωρίς οι Ταλιμπάν να χρειαστεί καν να μπουν μέσα σε αυτές τις κοινότητες και να ασκήσουν βία.

Στα ΜΜΕ, προφανώς δεν θα υπάρχει ελευθερία και προφανώς γυναίκες δεν θα εργάζονται εκεί. Είναι ενδεικτικό ότι μέχρι στιγμής δεν έχουμε δει καμία γυναίκα να έχει κάποιο πόστο στην ηγεσία των Ταλιμπάν και αυτό τα λέει όλα.

Επίσης, δεν υπάρχει καμία περίπτωση να μην γίνουν εκκαθαρίσεις ανθρώπων οι οποίοι, σύμφωνα με εσφαλμένες ή σωστές πληροφορίες, έπαιξαν ρόλο εναντίον των Ταλιμπάν. Ωστόσο, πρέπει να ξέρουμε ότι οι Ταλιμπάν δεν αποτελούν ένα στρατό ατάκτων και ότι, σε αυτή τη φάση τουλάχιστον, δεν έχουν κανένα συμφέρον να διαλύσουν την οικονομία και να συγκρουστούν με τη διεθνή κοινή γνώμη ορμώντας στο γενικό πληθυσμό.

Τι πρόκειται να αλλάξει οικονομικά και γεωπολιτικά στην περιοχή; Ποιες δυνάμεις πρόκειται να ενισχυθούν και ποιων τα συμφέροντα πλήττονται με τα καινούργια δεδομένα;

Οι Ταλιμπάν έδωσαν μια υπόσχεση που αφορά τόσο περιφερειακές χώρες όσο, βεβαίως, και  τις ΗΠΑ, την οποία πιστεύω  ότι θα κρατήσουν. Αυτή είναι ότι δεν θα επιτρέψουν σε κανέναν να εγκατασταθεί στη χώρα τους και να κάνει κακό σε άλλη χώρα, δηλαδή θα προσπαθήσουν να αποτρέψουν φαινόμενα τύπου Αλ Κάιντα. Κάτι τέτοιο δεν αφορά μόνο τις ΗΠΑ αλλά και την Κίνα, το Ιράν και τη Ρωσία. Ιδιαίτερα η τελευταία πάντα έχει στο νου της ότι τέτοια ισλαμιστικά καθεστώτα πιθανότατα να αποτελέσουν χώρο εκκόλαψης ισλαμιστικών ομάδων που αργότερα θα μεταβούν στη Ρωσία και θα δημιουργήσουν προβλήματα.

Το Αφγανιστάν είναι ένα μέρος πλούσιο σε ορυκτό πλούτο και έχει ειπωθεί κατά καιρούς ότι μέσα από τη χώρα ενδεχομένως μπορεί να περάσει ένας αγωγός, ωστόσο ένα τέτοιο έργο θα πάρει χρόνο. Εδώ η Κίνα μπορεί να παίξει έναν σημαντικό ρόλο, εφόσον οι Ταλιμπάν δεν επιτρέψουν στρατόπεδα και βάσεις στο Αφγανιστάν και όλα πάνε καλά με την εσωτερική σταθερότητα της χώρας. Σε ό,τι αφορά δυτικές εταιρείες, αυτές μπορούν να κάνουν εμπορικές συμφωνίες μέσω της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ. Επίσης, το Ιράν προσβλέπει στη σταθερότητα του Αφγανιστάν κυρίως επειδή υπάρχουν πολλοί Αφγανοί πρόσφυγες στην επικράτειά του που θα ήθελε πολύ να γυρίσουν κάποια στιγμή πίσω. Κατά τη γνώμη μου, το τελευταίο είναι ιδιαίτερα δύσκολο να συμβεί και επιπλέον να έχουμε κατά νου ότι πρόκειται να υπάρξει νέο ρεύμα προσφύγων από το Αφγανιστάν κυρίως από όσους θα εκτοπιστούν μέσα από χαμηλής έντασης συγκρούσεις. Από την άλλη η Τουρκία φαίνεται να θελει να είναι ένας συνομιλητής των Ταλιμπάν, προωθώντας την ισλαμική της ταυτότητα. Και η ίδια επιθυμεί την σταθερότητα στο Αφγανιστάν γιατί δεν την συμφέρει να έχει τόσο μεγάλες προσφυγικές ροές. Νομίζω ότι πρόκειται να επιδιώξει έναν διττό ρόλο διεκδικώντας από τη μία χρηματοδοτικά πρωτόκολλα με την ΕΕ και κατάργηση δασμών για να συγκρατήσει αυτές τις ροές και από την άλλη συνομιλώντας με τους Ταλιμπάν, προκειμένου να δυναμώσει το ρόλο της στον ισλαμικό κόσμο.

Στο πρόσφατο διάγγελμά του ο Πρόεδρος Μπάιντεν, αναφερόμενος στην αποχώρηση των Αμερικανών στρατιωτών από το Αφγανιστάν, ανέφερε ότι οι ΗΠΑ  δεν επιθυμούν πλέον να εμπλέκονται στα εσωτερικά ζητήματα άλλων χωρών παρά μόνο όταν διακυβεύεται η δική τους ασφάλεια. Τι σηματοδοτεί μια τέτοια δήλωση;

Ο Μπάιντεν ουσιαστικά υλοποιεί τη συμφωνία που είχε κάνει ο Τραμπ με τους Ταλιμπάν, ότι δηλαδή ‘εμείς θα φύγουμε αν εσείς υποσχεθείτε ότι δεν θα επιτρέψετε σε καμία Αλ Κάιντα να κάνει βάση και να μας απειλήσει ξανά’. Από τη στιγμή που οι Ταλιμπάν δέχτηκαν αυτόν τον όρο, το παιχνίδι τελείωσε. Ταυτόχρονα τελειώνει μια ολόκληρη περίοδος που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ως την πρώτη μετα-ψυχροπολεμική περίοδο, η οποία χαρακτηρίζεται από το αφήγημα ότι το δυτικό μοντέλο θα είναι το κυρίαρχο μοντέλο διακυβέρνησης του κόσμου. Πρόκειται για μια βαθιά εξουσιαστική αντίληψη που ξεκινάει από την παραδοχή ότι ‘εμείς σαν λευκοί, επειδή είμαστε πιο καλλιεργημένοι και δυνατοί, έχουμε το δικαίωμα και την υποχρέωση να σώζουμε μη λευκούς από άλλους μη λευκούς’. Είναι ένα αφήγημα της αποικιοκρατίας που εξελίχθηκε σε ένα δήθεν αφήγημα για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Πλέον αρχίζουν και οι Αμερικανοί να συμβιβάζονται με το γεγονός ότι θα υπάρχουν και άλλα μοντέλα διακυβέρνησης του κόσμου όπως το κινεζικό, το ισλαμικό και το ρωσικό. Βεβαίως το δυτικό θα παραμείνει το πιο ισχυρό αλλά δεν θα είναι το μοναδικό. Επομένως, περνάμε πια για τα καλά στη δεύτερη μετα-ψυχροπολεμική περίοδο, στην οποία η αμερικανική πρωτοκαθεδρία θα παραμείνει αλλά το σύστημα θα πάψει να είναι μονοπολικό. Οι ΗΠΑ θα παραμείνουν μια μεγάλη δύναμη μαζί όμως με αρκετές άλλες δυνάμεις, διαφορετικές αφηγήσεις και διαφορετικά μοντέλα διακυβέρνησης του κόσμου.