Τα social media ως δημόσιος χώρος

Γράφει ο Μιχάλης Κατσούρης

Ζούμε, χωρίς αμφιβολία στην εποχή των social media τα οποία διεκδικούν όλο και μεγαλύτερο μερίδιο από τον χρόνο μας, για πολλούς από μας να είναι το πρώτο και το τελευταίο πράγμα που θα τσεκάρουμε πριν κοιμηθούμε.

Τι γίνεται όμως όταν τα social media από Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης μετατρέπονται σε μιας νέας και αμεσότερης μορφής Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης; Όταν αποτελούν δημόσιο χώρο και παράγουν πολιτική, ειδικά σε μια χώρα που η πολυφωνία στα συστημικά ΜΜΕ είναι ανύπαρκτη;

Τα ΜΚΔ, εν έτη 2020, αποτελούν δημόσιο χώρο και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζονται. Φωνές που στα καφενεία θα γιουχάρονταν, στα ΜΚΔ θεριεύουν νιώθοντας ασφάλεια από την ανωνυμία και την αίσθηση όχλου που προσφέρουν αυτά. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι στο ελληνικό ίντερνετ και πολύ περισσότερο στα social media, κάνει πάρτι κάθε λογής ρατσιστική, σεξιστική και γενικότερα μισάνθρωπη φωνή που υπάρχει εκεί έξω. Μάλιστα, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι στη Γερμανία το 85% των αναρτήσεων που προέρχονται από πολιτικά κόμματα ανήκει στο AfD την ώρα που η υποστήριξη του βρίσκεται στο 11% με 15%. Άρα, τα social media δημιουργούν κλίμα. Την ώρα που ένας ρατσιστής δεν εκφράζεται άνετα στην κανονική του ζωή, υπό τον φόβο της περιθωριοποίησης από τους οικείους του, στα ΜΚΔ το κάνει άφοβα και περήφανα, βρίσκοντας άλλους του συναφιού του και από περιθωριακό στοιχείο πιστεύει πως μετατρέπεται σε κυρίαρχη τάση.

Ο Ουμπέρτο Έκο λέει χαρακτηριστικά: ‘’Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έδωσαν το δικαίωμα να μιλάνε σε λεγεώνες ηλιθίων που άλλοτε δεν μίλαγαν παρά μόνο σε μπαρ, αφού είχαν πιει κανένα ποτήρι κρασί, χωρίς να βλάπτουν την κοινότητα. Τους αναγκάζαμε αμέσως να σωπάσουν, αλλά σήμερα έχουν το ίδιο δικαίωμα λόγου με ένα βραβείο Νόμπελ. Είναι η εισβολή των ηλιθίων.‘’

Εδώ αξίζει να συμπληρωθεί, ότι τα ΜΚΔ πέρα από μεγάφωνα ηλιθίων, λειτουργούν και ως γραφεία τύπου του επίσημου κράτους σε αρκετές περιοχές του πλανήτη.

Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα όλων, ο Donald Trump. Ο άνθρωπος που ξεκίνησε την πολιτική του διαδρομή στην εποχή των social media και έκανε κατά μέσο όρο 30 tweets την ημέρα για όσο ήταν στην προεδρία. Προφανώς και τα περισσότερα αφορούσαν fake news που μόνο σκοπό είχαν να αποσπάσουν τη προσοχή των πολιτών από την πραγματικότητα αλλά παράλληλα να συσπειρώνουν κάθε λογής συνωμοσιολόγο και μισάνθρωπο. Ο «trump-ισμός» όπως περιγράφεται, είναι το καλύτερο παράδειγμα του ότι καλώς ή κακώς, τα social media σήμερα παράγουν πολιτική και αποτελούν δημόσιο χώρο άρα έτσι πρέπει και να αντιμετωπίζονται.

Περιπτώσεις σε εθνικό και διεθνές επίπεδο έχουν δείξει ότι τα social media μπορούν οργανώσουν κινήματα βάσης από την αρχή και να επιταχύνουν πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Ο όρος ‘’κίνημα βάσης’’ χρησιμοποιείται για να περιγράψει μαζικές κινητοποιήσεις πολιτών που, εκκινώντας από το τοπικό επίπεδο, έχουν σκοπό να πραγματώσουν κάποια κοινωνική αλλαγή μέσω της συλλογικής δράσης των μελών τους (Batliwala, 2002). Αν και τα κινήματα βάσης αποτελούσαν πάντοτε μία πραγματικότητα σε τοπικό επίπεδο, έχουν αποκτήσει, με την άνοδο των social media, τη δυνατότητα να έχουν ισχυρό αντίκτυπο όχι μόνο σε τοπικό, αλλά και σε εθνικό ή παγκόσμιο επίπεδο (Smith at al., 2014).

Η εύκολη διάδοση της πληροφορίας, η οποία αποτελεί χαρακτηριστικό των μέσων κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπει σε μεγαλύτερο αριθμό πολιτών να ενημερωθεί για τους στόχους και τις δράσεις του κινήματος και να συμμετάσχει σε αυτές με διαφορετικούς κάθε φορά τρόπους.

Από την ‘’Αραβική Άνοιξη’’ ως τη πρόσφατη διαδικτυακή καμπάνια #δενειναιαθωοι, υπάρχουν περιπτώσεις μελέτης που μας δείχνουν ότι όσο ασήμαντο και αν ακούγεται, είναι απαραίτητο να ανακαταληφθεί ο δημόσιος χώρος των ΜΚΔ και να συσπειρωθεί όλο και περισσότερος κόσμος γύρω από καμπάνιες και πρωτοβουλίες. Βέβαια, η συσπείρωση και η δυναμική αυτή για να είναι ουσιαστική πρέπει να βρει και την συνέχεια της στον πραγματικό κόσμο και τον δρόμο.

Κανείς δεν λέει πως συμμετέχοντας σε μια τέτοια καμπάνια ή αλλάζοντας φωτογραφία προφίλ στο Facebook, συντελείται πολιτικός ακτιβισμός ή νικιέται ο φασισμός. Απλά, οι ‘’ηλίθιοι’’ του Ουμπέρτο Έκο παύουν να θεωρούν εαυτόν κυρίαρχη τάση και οδηγούνται και πάλι στο προσωπικό τους περιθώριο.

Πηγές: Brailas, A., Gkini, C., Koletsi, M., Vagias, G., Barmpati, S., & Karras, D. (2018). From social media and grassroots movements to Mark Zuckerberg’s vision for building global community: Entropy and organization on the Internet. Homo Virtualis, 1(1), 13-34.