Τρώει την πέτρα σαν ψωμί, ο Καίσαρας Βαλιέχο.

Τον Δεκέμβριο του 2006 ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου κυκλοφορεί τον “Διάφανο”. Από τις πρώτες κιόλας ημέρες της κυκλοφορίας του, ο δίσκος καθιερώνεται στη συνείδηση του μουσικόφιλου κοινού ως μια από τις αρτιότερες «δουλειές» του Λαρισαίου καλλιτέχνη. “Στην Αμερική”, “Περσεφόνη”, “Κοιλάδα των Τεμπών”, “Τα παξιμάδια”, “360 χλμ”, “Η μοσχαροκεφαλή” είναι μερικά μόνο από τα τραγούδια που κλέβουν αμέσως τις εντυπώσεις.

Ωστόσο το τραγούδι που στοιχειώνει τα μονοπάτια του μυαλού του γράφοντα από την πρώτη κιόλας φορά που άκουσε το δίσκο, δεν είναι άλλο από τον «Διάφανο».  Η ατμοσφαιρική εισαγωγή του με διαπερνά απ’ άκρη σ’ άκρη και σφηνώνεται μονομιάς και για πάντα στα βάθη του εγκεφάλου μου. Στιγμές αργότερα η φωνή του Σωκράτη Μάλαμα μ’ αρπάζει απ’ τα μαλλιά και με πετάει στα έγκατα της απόκοσμης διάστασης μέσα στην οποία γεννήθηκε ο «Διάφανος». Με το που τελειώνει το τραγούδι, πατάω το “repeat”. Αυτή τη φορά ρίχνω όλη μου την προσοχή στους στίχους.

(…) Στην πλώρη ακουμπισμένος, ένας διάφανος
τα κόκκαλα μετράει, μένει άφωνος
τρώει την πέτρα σαν ψωμί, ο Καίσαρας Βαλιέχο
άλλο αδερφό δεν έχω,
άλλο αδερφό δεν έχω (…)

Μα τι λέει; Ποιός είναι ο διάφανος; Ποιός είναι ο Καίσαρας Βαλιέχο; Δεν βγάζω νόημα και σύντομα εγκαταλείπω την προσπάθεια. Αφήνομαι στη μαγεία της μουσικής του “Διάφανου” αλλά και των υπόλοιπων τραγουδιών του δίσκου. Παρ’ όλα αυτά, τις επόμενες μέρες ρωτάω αριστερά και δεξιά φίλους και γνωστούς μπας και γνωρίζει κανένας τους ποιος είναι ο Καίσαρας Βαλιέχο. Κάποιος μου σφυρίζει το μυστικό: “Ποιητής είναι ρε!”.

Ξέρω πως είναι κάποιος
που με ψάχνει μέσα στο χέρι του νύχτα-μέρα,
και με βρίσκει, κάθε λεπτό, μες στα παπούτσια του.
Δεν ξέρει πως η νύχτα είναι θαμμένη
με σπιρούνια πίσω από την κουζίνα;
Ξέρω πως είναι κάποιος καμωμένος από τα μέλη μου,
που τον ολοκληρώνω όταν το ανάστημά μου
καλπάζει στο ακριβές του πετραδάκι.
Αγνοεί πως στο χρηματοκιβώτιό του
δε θα επιστρέψει νόμισμα που βγήκε με το πορτρέτο του;

Ξέρω τη μέρα,
αλλά μου έχει ξεφύγει ο ήλιος·
ξέρω την παγκόσμια πράξη που έκαμε στο κρεβάτι του
με ξένο κουράγιο κι εκείνο το χλιαρό νερό,
που η φαινομενική συχνότητά του είναι ένα ορυχείο.
Είναι, ίσως, τόσο μικρός εκείνος ο άνθρωπος
που τον πατούν τα ίδια του τα πόδια;

Μια γάτα είναι το σύνορο ανάμεσα σ’ εκείνον και σ’ εμένα,
ακριβώς πλάι στο κύπελλό της με το νερό.
Τον βλέπω στις γωνίες, ανοίγει, κλείνει
το κουστούμι του, μάλλον μιά ερωτηματική φοινικιά.
Τι άλλο μπορεί να κάμει παρά ν’ αλλάξει κλάμα;

Αλλά με ψάχνει και με ψάχνει. Τι ιστορία! [1]

Το παραπάνω ποίημα ονομάζεται “Ποίημα για να διαβαστεί και να τραγουδιστεί” (Poema para ser leido y cantado). Γράφτηκε από τον Καίσαρα Βαλιέχο στις 7 Σεπτεμβρίου του 1937 και ουσιαστικά αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία στηρίχτηκε για να γράψει τον “Διάφανο”, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου. “Ωραία όλα αυτά ρε μεγάλε, αλλά θα μας πεις καμιά φορά ποιός είναι ο Καίσαρας Βαλιέχο;” θα μου πείτε και με το δίκιο σας.

Ο Καίσαρας Βαλιέχο (César Αbraham Vallejo Mendoza) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ισπανόφωνους ποιητές του 20ου αιώνα. Γεννήθηκε στο χωριό Σαντιάγκο Ντε Τσούκο του Περού, στις 16 Μαρτίου του 1892 και ήταν ο “βενιαμίν” μιας οικογένειας με 11 παιδιά. Επιθυμία και των δύο γονιών του ήταν να γίνει ιερέας, ωστόσο αυτός γράφτηκε στη Φιλοσοφική σχολή του πανεπιστημίου του Τρουχίλιο. Από εκεί αποφοίτησε έχοντας πάρει πτυχίο στην Ισπανική λογοτεχνία. Το 1920, ο Βαλιέχο ξεκίνησε να εργάζεται σαν δάσκαλος, ωστόσο έχασε τη θέση του όταν αρνήθηκε να παντρευτεί μια γυναίκα με την οποία είχε ερωτικό δεσμό. Στη συνέχεια φυλακίστηκε για 117 μέρες καθώς καταδικάστηκε άδικα για υποκίνηση εξέγερσης στο χωριό του και δύο χρόνια αργότερα, υπό το φόβο μιας νέας κάθειρξης, μετανάστευσε στην Ευρώπη, όπου θα έμενε μέχρι το τέλος της ταλαίπωρης ζωής του.

Ο ποιητής εγκαθίσταται στο Παρίσι. Από το 1923 μέχρι και το θάνατό του το 1938, ο Βαλιέχο υποφέρει από την φτώχεια και την πείνα. Οργανώνεται στις τάξεις του μαρξισμού-λενινισμού, στα ιδανικά του οποίου επρόκειτο να παραμείνει πιστός μέχρι το τέλος του τραγικού του βίου. Την ίδια περίοδο πραγματοποιεί τρία ταξίδια στη Σοβιετική Ένωση, ενώ για λίγα χρόνια, στις αρχές της δεκαετίας του 30′, ζει στην Ισπανία. Το πρωί της 15ης Απριλίου (Μεγάλη Παρασκευή) ο Βαλιέχο αφήνει στο Παρίσι την τελευταία του πνοή. Ήταν μόλις 46 ετών, ωστόσο οι πολύχρονες κακουχίες και στερήσεις σε συνδυασμό με τη διαφαινόμενη ήττα των δημοκρατικών δυνάμεων στην Ισπανία, τον είχαν εξαντλήσει ανεπανόρθωτα… Πέθανε από μια άγνωστη ασθένεια, που πλέον εικάζεται ότι επρόκειτο για μια μορφή ελονοσίας.

Όπως αναφέρεται και στη Βικιπαίδεια, «ο Βαλιέχο υπήρξε πρωτοπόρος γιατί έγραψε σουρεαλιστική ποίηση πριν από τους σουρεαλιστές, ασχολήθηκε με την αυτόματη γραφή πριν από τον Μπρετόν, έγραψε μοντέρνα ταυτόχρονα με τους μοντερνιστές και έγραψε ποίηση αποδομητική προτού ανακαλυφθεί ο όρος. Υπήρξε ένας κινηματίας της ποίησης πολύ προτού γεννηθούν τα ποιητικά ευρωπαϊκά κινήματα. Και για τον λόγο αυτόν η προσφορά του στο ποιητικό στερέωμα είναι μοναδική και ανεκτίμητη». Αν και στο ευρύ ελληνικό αναγνωστικό κοινό, ο Βαλιέχο παραμένει σχετικά άγνωστος, σε παγκόσμιο επίπεδο θεωρείται από πολλούς ως ο μεγαλύτερος ισπανόφωνος ποιητής του περασμένου αιώνα.

Οι ποιητικές συλλογές του Βαλιέχο είναι οι εξής:
Οι μαύροι μαντατοφόροι (1919)
Τρίλθε (1922)
Ανθρώπινα Ποιήματα (1923-1938)
Ισπανία, παρελθέτω απ’ εμού το ποτήριον τούτο (1937)
Και οι τέσσερις συλλογές βρίσκονται στο βιβλίο “César Vallejo, Ποιητικά Άπαντα” (μετάφραση Ρήγα Καππάτου, εκδόσεις “Gutenberg”).

[1] Απόδοση από τα ισπανικά: Ρήγας Καππάτος

Fidel