Και οι σκύλοι έχουν (επαναστατική) ψυχή

Tην περασμένη Δευτέρα 26 Αυγούστου συμπληρώθηκαν δύο χρόνια από τον θάνατο του Negro Matapacos (Μαύρος Φονέας – Μπάτσων, όπως αποδίδεται στα ελληνικά), του διάσημου Χιλιανού “εξεγερμένου σκύλου”, ο οποίος συμμετείχε στις εκπαιδευτικές κινητοποιήσεις του 2010 στο Σαντιάγο γαβγίζοντας και κυνηγώντας αστυνομικούς.

Κατάμαυρος, μ’ ένα φουλάρι πάντα περασμένο από το λαιμό, ο αδέσποτος κατάμαυρος σκύλος συνόδευε τους εξεγερμένους και αψηφούσε καθημερινά τις μεγάλες ποσότητες χημικών που έριχναν τα όργανα καταστολής για να διαλύσουν τα πλήθη των συγκεντρωμένων. Σε μια φωτογραφία εμφανίζεται να δέχεται εξ επαφή ριπή της αύρας μαζί με τέσσερις διαδηλωτές. Όλα τα στιγμιότυπα τον δείχνουν να βρίσκεται στην πλέον μάχιμη θέση.

Ήθελαν να τον σκοτώσουν

Ο Ματαπάκος δεν ήταν πάντα ήρωας. Πριν από τις διαδηλώσεις ήταν ένας από τους πολλούς αδέσποτους σκύλους στους δρόμους του Σαντιάγο και θαμώνας του Πολυτεχνείου που εδρεύει στην πόλη. Οι ιθύνοντες ωστόσο δεν τον αντιμετώπιζαν με συμπάθεια. Θεωρούσαν ενοχλητική την παρουσία του σε σημείο που προτάθηκε από ορισμένους να σκοτώσουν τον σκύλο ώστε να μην επιστρέψει ποτέ ξανά στη σχολή. Οι σπουδαστές αντέδρασαν άμεσα και κατάφεραν να διασώσουν τον σκύλο ύστερα από διαπραγματεύσεις με τη διοίκηση. Λέγεται ότι ο σκύλος τρύπωσε μια φορά σε μια τάξη και εν ώρα μαθήματος έκανε την ανάγκη του. Ήταν ίσως μια πρώτη πράξη συμβολικής αντίστασης στο σύστημα. Σίγουρα πάντως δεν ήταν άξια θανατικής ποινής.

Η μάχη κατά του νεοφιλελευθερισμού

Την αλληλεγγύη που του έδειξαν οι φοιτητές ο Ματαπάκος τούς την ανταπέδωσε το 2011. Όλη η Χιλή βρισκόταν σε αναβρασμό. Χιλιάδες μαθητές και φοιτητές είχαν ξεκινήσει μεγάλες κινητοποιήσεις ζητώντας ελεύθερη πρόσβαση στην Παιδεία για όλους, αντιτιθέμενοι στα σχέδια της κυβέρνησης που προωθούσε ανεξέλεγκτα την ιδιωτικοποίηση του τομέα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι σήμερα ακόμη το εκπαιδευτικό σύστημα χρηματοδοτείται κατά 25% μόλις από το κράτος και κατά 75% από τις τσέπες των σπουδαστών. Οι περισσότεροι για να τα βγάλουν πέρα παίρνουν δάνεια. Το μοντέλο αυτό εισήγαγε ο Πινοσέτ κατά τη δεκαετία του 1980 και επισφραγίστηκε με νόμο που πέρασε τέσσερις μόλις ημέρες πριν χάσει την εξουσία.

Όπως υπογραμμίζεται στην ιστοσελίδα libcom.org , ο νόμος επέτρεπε στους ιδιώτες να μετατρέψουν την εκπαίδευση πολύ σύντομα σε μία κερδοφόρα επιχειρηματική δραστηριότητα. “Κάθε ομάδα ανθρώπων που είχε επαρκή κεφάλαια και δικό της χώρο μπορούσε να απασχολήσει μια χούφτα καθηγητών και να ιδρύσει δικό της πανεπιστήμιο”.

Από το 1990 και μετά δεν είχε ιδρυθεί κανένα δημόσιο πανεπιστήμιο στη χώρα. Ενώ ο ιδιωτικός τομέας είχε καταφέρει να παρεισφρήσει ακόμη και στα υπάρχοντα δημόσια ιδρύματα, τα οποία έφτασαν να χρεώνουν τους φοιτητές με ποσά αντίστοιχα του κατώτατου μισθού.

Όταν φούντωσε ο αγώνας

Τον Ιούνιο του 2011, σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου Παιδείας, τα σχολεία που υποστήριζαν το κίνημα είχαν φτάσει τα 184. Από αυτά, τα 122 βρίσκονταν σε κατάληψη και τα 62 σε απεργία έχοντας κεντρικό αίτημα την ενίσχυση του δημόσιου χαρακτήρα της Εκπαίδευσης.

Μετά τις συνεχείς και μεγάλες κινητοποιήσεις η κυβέρνηση του Πινιέρα, ενός ακροδεξιού δισεκατομμυριούχου που κατάφερε να αποκτήσει τον πλούτο του εισάγοντας πιστωτικές κάρτες στη Χιλή, υποχρεώθηκε να προτείνει μια σειρά μέτρα. Το ένα ήταν η δημιουργία εκπαιδευτικού ταμείου για τη διευκόλυνση πρόσβασης των φοιτητών στα φοιτητικά δάνεια. Το μέτρο απορρίφθηκε.

Οι αλλαγές που προχώρησε η κυβέρνηση στο εκπαιδευτικό σύστημα χαρακτηρίστηκαν μικρές και διφορούμενες. Επουδενί ικανοποίησαν το κίνημα και η δημοτικότητα του Πινιέρα έπεσε κατακόρυφα. Σήμερα ωστόσο ο ζάμπλουτος επενδυτής έχει επανακάμψει, ενώ πρόσφατα επανήλθε στην εξουσία κερδίζοντας τις εκλογές για την Προεδρία της χώρας το 2017.

Η ζωή του σε ντοκιμαντέρ

Ο Μαύρος Φονέας – Μπάτσων ξεκίνησε να συμμετέχει στις φοιτητικές διαδηλώσεις το 2010. Τον επόμενο χρόνο εξελίχθηκε σε κεντρική φυσιογνωμία ενός από τα μεγαλύτερα κοινωνικά κινήματα μετά την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας. Ήταν πρώτος στις πορείες και στα οδοφράγματα. Ήταν πάντα μπροστά από τα πανό και δίπλα στους διαδηλωτές με τις μολότοφ. Δεν γάβγιζε ποτέ στους εξεγερμένους, παρά μόνο στους αστυνομικούς.

Η παρουσία του θα γινόταν αισθητή κάθε φορά και οι φωτογράφοι θα τον συμπεριλάμβαναν πάντα στα καρέ τους. Σε πολλές φωτογραφίες εμφανίζεται οργισμένος να δείχνει τα δόντια του στους αστυνομικούς. Σε άλλες φαίνεται να οργανώνει την αγέλη συντρόφων του. Δεν ήταν ο μόνος σκύλος που συμμετείχε στις πορείες.

Η ιστορία του σκύλου επαναστάτη από τη Χιλή έγινε γνωστή σε όλο τον κόσμο. Στη διάδοσή της συνέβαλε το ντοκιμαντέρ του Βίκτορ Ραμίρεζ, ενός 23χρονου Χιλιανού φοιτητή Οπτικοακουστικής Επικοινωνίας, στον οποίο ήρθε η ιδέα όταν τους ζητήθηκε να φτιάξουν το δικό τους βίντεο.

“Θυμήθηκα ότι στο πρώτο έτος ένας καθηγητής μας είχε πει ότι οι καλύτερες ιδέες έρχονται από μέσα μας. Και τότε είπα: Μου αρέσουν τα σκυλιά. Νοιάζομαι πολύ για τα αδέσποτα κι ας μην είμαι ακτιβιστής ή αφοσιωμένος στη φροντίδα τους. Είμαι όμως συμπονετικός μαζί τους, τα νοιάζομαι και είμαι φιλικός μαζί τους όταν τα συναντώ. Τότε ξεκίνησα να ψάχνω στο Google και ανακάλυψα τον Ματαπάκος” είχε δηλώσει σε συνέντευξή του στο ισπανικό Vice το 2014 ο Ραμίρεζ.

Ο σκύλος τον έβγαλε στην πρώτη γραμμή

Για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ ο Ραμίρεζ χρειάστηκε να υπερβεί τον εαυτό του. Συμμετείχε μεν στις κινητοποιήσεις, δεν βρισκόταν ποτέ όμως στην πρώτη γραμμή όπως ο Ματαπάκος. “Ο σκύλος είναι τρελός. Έτρεχε παντού και ακολουθούσε τους φοιτητές. Δεν σταματούσε στιγμή. Κινούνταν τόσο πολύ ώστε ήταν αδύνατο να τον καταγράψουμε για πολλή ώρα” δήλωνε τότε ο 23χρονος.

Στην προσπάθειά του να πάρει δηλώσεις για τον σκύλο δεν αντιμετώπισε καμία δυσκολία. “Όλοι γνώριζαν τον σκύλο και όλοι ήθελαν να μιλήσουν γι’ αυτόν. Ο καθένας είχε να πει από μια ιστορία. Ο καθένας τον αγαπούσε”.

Όπως αποκαλύφθηκε, ο Ματαπάκος δεν ήταν ο μόνος σκύλος διαδηλωτής. Η μία από τις δύο γυναίκες που τον φρόντιζαν, η κ. Μαρτσέλα, φρόντιζε επίσης το Γλειφιτζούρι, που επίσης πήγαινε σε πορείες με τους μαθητές. Το Γλειφιτζούρι είχε κι αυτό φουλάρι. “Ο μαύρος είχε πολλούς συμμάχους” σχολίαζε ο Ραμίρεζ. Η άλλη γυναίκα που τον φρόντιζε, η κυρία Μαρία, δεν ήθελε να εμφανιστεί στο ντοκιμαντέρ καθώς αγωνιούσε κάθε φορά αν θα γυρίσει από την πορεία ο σκύλος. Όπως οι μάνες για τα παιδιά τους, κάθε φορά τον “σταυρώνει” πριν φύγει.

Καταλάβαινε ποιοι τον αγαπούν

Γύρω από τον Ματαπάκος έχουν χτιστεί διάφοροι μύθοι. Σύμφωνα με τον κυρίαρχο, πιστεύεται ότι είναι μετενσάρκωση κάποιου φοιτητή και γι’ αυτόν τον λόγο είναι φιλικός. Η εξήγηση ωστόσο είναι πιο απλή και λογική. Ο Ραμίρεζ έλεγε ότι “τα σκυλιά ήταν υπέρ των φοιτητών γιατί, όταν πήγαιναν στις πορείες, τους έδειχναν πολύ περισσότερη στοργή από τους αστυνομικούς. Είχα πετύχει τους αστυνομικούς ακόμη και να τα κλοτσάνε”. Ο Ματαπάκος πέθανε γεράκος. Πλήρης ημερών και αγώνων. Το κίνημα τον είχε έγνοια μέχρι τέλους και μέσω αλληλέγγυου ταμείου πλήρωνε κτηνίατρο για την περίθαλψή του. Μετά τον θάνατό του συνεχίζει να ζει μέσα από τις τοιχογραφίες, τα τραγούδια που συνέθεσαν για εκείνον μέσα από το βραβευμένο ντοκιμαντέρ του Ραμίρεζ με τίτλο το όνομά του: “El Negro Matapacos”.

Λουκάνικος: Εξαρχειώτης και επαναστάτης

Αναμφίβολα η ιστορία του Ματαπάκος θυμίζει την ιστορία ενός δικού μας σκύλου, του Λουκάνικου, του οποίου η χάρη έφτασε μέχρι το BBC, τον “Guardian”, το Aljazeera και πολλά ακόμη παγκοσμίως γνωστά μέσα ενημέρωσης. Μάλιστα, η δράση των δύο σκύλων ήταν την ίδια περίοδο, καθώς ο Λουκάνικος συμμετείχε στις κινητοποιήσεις των Αγανακτισμένων το 2011 στην πλατεία Συντάγματος ενάντια στις πολιτικές λιτότητας. Η αστυνομία έδειχνε τότε περίσσιο ζήλο στη βία κατά των διαδηλωτών, ενώ είχαν περάσει μόλις τρία χρόνια από την ημέρα που έπεφτε νεκρός από σφαίρα αστυνομικού ο Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος.

Ούτε τα χημικά, ούτε οι κρότου λάμψης, ούτε οι κλοτσιές προς πάσα κατεύθυνση πτόησαν όμως τον Λουκάνικο, που βρισκόταν πάντα στο πλευρό των διαδηλωτών.

Το όνομα του σκύλου επαναστάτη ήταν αρχικά Θόδωρος. Ήταν γέννημα – θρέμμα Εξαρχειώτης και μεγάλωσε στο τρίγωνο Μεσολογγίου, Ναυαρίνου, Χαριλάου Τρικούπη. Το όνομα φέρεται να του το έδωσε ο άνθρωπος που αρχικά τον είχε εντοπίσει και τον φρόντιζε. Αργότερα οι διαδηλωτές, χωρίς να γνωρίζουν ότι είχε ήδη όνομα, του έδωσαν το όνομα Λουκάνικος, καθώς παρατήρησαν ότι απ’ όλες τις λιχουδιές που τον τάιζαν αυτή του άρεσε περισσότερο.

Νόμιζαν πως ήταν ο Κανέλλος

Στους δρόμους φέρεται να εμφανίστηκε λίγο μετά τον θάνατο του Κανέλλου, το 2008, ενός άλλου ατρόμητου αδέσποτου σκύλου που δεν έφευγε από την πλευρά των διαδηλωτών. Τον Δεκέμβριο του 2008, όταν ένας σκύλος όρμησε εναντίον των ΜΑΤ υπερασπιζόμενος τους διαδηλωτές στην Αθήνα όλοι νόμιζαν πως ήταν ο Κανέλλος. “Ήταν όμως ο Λουκάνικος, που πρωτοεμφανίστηκε με τσαμπουκά στις πορείες που ακολούθησαν τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου και από τότε παρέμεινε σταθερός στην πρώτη γραμμή των διαδηλώσεων” γράφει το blog sanktpaulichania.

Τον αποκαλούσαν σύντροφο στη μάχη. Επαναστάτη και σκύλο πρώτης γραμμής. Όπως και ο Ματαπάκος, ο Λουκάνικος βρισκόταν στο πλευρό των διαδηλωτών γιατί ήταν εκείνοι που του φέρονταν καλά. “Ένιωθε ποιοι τον αγαπούσαν, ποιοι τον ήθελαν μαζί τους, ποιοι του φέρονταν καλά. Και ένιωθε ότι η αστυνομία προσπαθούσε να περιορίσει και συχνά να χτυπήσει τους συντρόφους του. Διαισθανόταν ποιοι είναι οι ‘καλοί’ και ποιοι οι ‘κακοί’ και πάντα γάβγιζε τους αστυνομικούς για να αφήσουν ήσυχους τους φίλους του. Δεν δάγκωνε τους εχθρούς: Μόνο τους γάβγιζε. Ο σκοπός του δεν ήταν να επιτεθεί, αλλά να προστατέψει -αμυνόμενος, με δυνατές φωνές- τον εαυτό του και τους φίλους του” έγραφε σε ένα δικό της σημείωμα η “Lifo”.

Μπυραρία στη Μαδρίτη πήρε τ’ όνομά του

Έγινε εξώφυλλο σε δεκάδες περιοδικά ανά τον κόσμο, έγινε τραγούδι από τον Αμερικανό indie μουσικοσυνθέτη David Rovics, έγινε γκράφιτι από τον Βασίλη Γρυπάρη στους τοίχους του Ψυρρή. Ένα μπαρ στη Μαδρίτη εμπνεύστηκε το όνομά του από τον σκύλο επαναστάτη.

«Πήραμε την απόφαση να ανοίξουμε το μπαρ στα τέλη του 2011. Εκείνη την εποχή έφταναν σε εμάς πολλές ειδήσεις από την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, τις διαδηλώσεις και όλα όσα γίνονταν. Μας φάνηκε πολύ περίεργη και συνάμα όμορφη η εικόνα ενός αδέσποτου σκύλου που συμμετείχε στις διαδηλώσεις! Έτσι, μας ενέπνευσε και αποφασίσαμε να δώσουμε το όνομά του στο μαγαζί». Άλλωστε, την εποχή εκείνη, «έβραζε» και η Μαδρίτη από τους Indignados, οι οποίοι ενέπνευσαν τους Έλληνες «Αγανακτισμένους», δήλωνε ο ιδιοκτήτης στην ιστοσελίδα gazzetta.gr.

Η απόλυτη καταξίωση ήρθε όταν το περιοδικό “Time” τον ενέταξε στις 100 προσωπικότητες της χρονιάς του 2011 τοποθετώντας τον δεύτερο στη λίστα της κατηγορίας «Ζώο της Χρονιάς». “Ο Λουκάνικος μισεί τα μέτρα λιτότητας της Ελλάδας, τους διεφθαρμένους πολιτικούς και την κατάντια του μέσου Έλληνα. Και, ως αφοσιωμένος διαδηλωτής, είναι πρόθυμος να μην δειλιάσει μπροστά στα ματ και τα δακρυγόνα για τα πιστεύω του. Είτε αυτό, είτε στο πιο διάσημο αδέσποτο σκυλί της Αθήνας του αρέσουν απλά το φαγητό και η προσοχή που του δείχνουν οι Έλληνες διαδηλωτές. Όποια κι αν είναι η αιτία της αφοσίωσής του, ο Λουκάνικος γαβγίζει και βαδίζει στο πλάι των διαδηλωτών από τις κινητοποιήσεις του Δεκεμβρίου του 2008” έγραφε στο σχετικό συνοδευτικό σημείωμα το “Time”.

Κορμί γεμάτο πληγές

Το 2012 ο Λουκάνικος αποσύρθηκε από τις διαδηλώσεις. Το κορμί του είχε γεμίσει πληγές και η υγεία του είχε ταλαιπωρηθεί πολύ από τα χημικά. Αν και δεν ήταν τόσο μεγάλος, όπως σημειώνει το blog sanktpaulichania, τα σοβαρά προβλήματα υγείας τον ανάγκασαν να επιστρέψει κουρασμένος στο σπίτι του ανθρώπου που όλα αυτά τα χρόνια τον φρόντιζε και τον περιέθαλπε.

Η υγεία του, όπως έλεγε ο κτηνίατρος που τον παρακολουθούσε, ήταν αρκετά επιβαρυμένη, κυρίως λόγω των χημικών και των δακρυγόνων που είχε εισπνεύσει όλα αυτά τα χρόνια. Εκεί, δίπλα στον ανώνυμο φίλο του, ο ‘Θόδωρος’ έζησε τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του. Πέθανε στις 9 Οκτωβρίου του 2014, σε ηλικία δέκα ετών στο κέντρο της Αθήνας, όταν η καρδιά του σταμάτησε να χτυπά κατά διάρκεια του ύπνου του. «Ο γιατρός εκτίμησε ότι ο θάνατός του ήταν ακαριαίος, συγκεκριμένα καρδιακή προσβολή».

Η τάση ν’ αποδοθούν ανθρώπινα χαρακτηριστικά στους σκύλους των διαδηλώσεων μπορεί να θεωρηθεί ίσως υπερβολική. Από την άλλη, σύμφωνα με τον Ραμίρεζ, πρέπει να εστιάσουμε στη συμβολική αξία της παρουσίας των σκύλων στις πορείες. “Να καταλάβουμε ότι μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα. Ότι δεν είμαστε μόνοι. Ότι είναι στο χέρια μας να πάψουμε να νιώθουμε εγκαταλελειμμένοι”.

*Το κείμενο δημοσιεύτηκε πρώτα στην Αυγή