Ακούστε χωριανοί – Τελαλήματα

Βρεθήκαμε στην Ανατολή, χωριό του Νομού Λασιθίου που υπάγεται στο Δήμο Ιεράπετρας. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 600μ., στις νότιες πλαγιές του όρους Δίκτη με πανοραμική θέα προς το Λιβυκό Πέλαγος. Οι μόνιμοι κάτοικοι δεν ξεπερνούν πλέον τους 50 και το πολιτιστικό γεγονός έδωσε την ευκαιρία στο χωριό να πλημμυρίσει με κόσμο. Οι φωνές, το τραγούδι και τα παιδιά προσέθεσαν πινελιές αναμνήσεων της αλλοτινής Ανατολής. Αναβιώσαμε μαζί με τους κατοίκους «τα Τελαλήματα», τα οποία είναι μία αναπαράσταση της παλιάς ζωής της Ανατολής. Με τα «Τελαλήματα» εννοούμε τον προφορικό λόγο που περιέχει είδηση και ενημέρωση.

Μιλήσαμε με τον Δημήτρη Καραμπατζάκη:

Δημήτρη, πες μου δύο λόγια για αυτό το έθιμο. Τι ήταν «ο Τελάλης»;

Ήταν ένα παλιό επάγγελμα. Ο Τελάλης είχε τον ρόλο του ταχυδρόμου και του τηλεφώνου, μιας και εκείνη την εποχή δεν υπήρχε η τεχνολογία. Έβγαινε λοιπόν ο Τελάλης σε μία κορυφή και φώναζε δυνατά το όνομα του ανθρώπου στον οποίο απευθυνόταν η ανακοίνωση. Για παράδειγμα, «ο Καραμπατζάκης να περάσει από το Δημαρχείο».

Στη συνέχεια συναντήσαμε την κυρία Κυριακή Αγγελάκη, πρώην πρόεδρο του Πολιτιστικού και Φυσιολατρικού Συλλόγου Ανατολής και νυν μέλος του.

Μπορείτε να μας ενημερώσετε για τα «Τελαλήματα»; Τι ακριβώς ήταν; Ποιοι μπορούσαν να γίνουν Τελάληδες;

Από την αρχαία Ελλάδα, συναντάμε Κήρυκες- διαλαλητές- τελάληδες. Όταν λέμε Τελάλης εννοούμε τον διαλαλητή, τον κήρυκα, «αυτόν που ανακοινώνει τα μαντάτα». Ανάγκη που υπήρχε για πολλά χρόνια πριν ακόμα ανακαλυφθεί το ραδιόφωνο και το μεγάφωνο.

Οι Τελάληδες ήταν συνήθως δημόσιοι κήρυκες που έκαναν αυτή την δουλειά με λιγοστά εφόδια, χωρίς πολλά γράμματα, παράλληλα με άλλα επαγγέλματα, όπως π.χ. του γεωργού, του καφετζή, του τσαγκάρη, του αγγειοπλάστη, του σιδηρουργού κλπ. Και αυτό συνέβαινε διότι η αμοιβή τους ήταν πολύ μικρή έως ανύπαρκτη. Συνήθως, ήταν ένα ποτηράκι ρακή ή λίγο κολατσιό. Τα νεότερα χρόνια τους πλήρωνε η Κοινότητα ή μια ομάδα κατοίκων. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα αντί για αμοιβή απαλλάσσονταν από την προσωπική εργασία που όφειλαν στην κοινότητα. Εύκολα καταλαβαίνει κάποιος τη μεγάλη κοινωνική τους προσφορά.

Ο Τελάλης διαλαλούσε τα νέα, τις παραγγελίες που έπαιρνε από τις αρχές ή τα εμπορεύματα που έφερναν οι πραματευτάδες. Άλλοτε πάλι υπήρχε η ανάγκη να διαλαλήσει είτε τη λήψη μέτρων για μεταδοτικές ασθένειες είτε ένα κοινωνικό γεγονός, π.χ. ένα συνοικέσιο ή μια βάπτιση. «Ακούτε χωριανοί, το Καλλιό του Μαστρονικολή, παίρνει λέει, το Γιαννιό τση Κολοβούτενας». Γενικά ήταν μία κινητή μονάδα που περιλάμβανε ανακοινώσεις φορέων, κοινωνικά δρώμενα, διαφήμιση και διάθεση προϊόντων, ανάγκες εργατικού δυναμικού αλλά και γελοιογραφίες, σάτιρα, πολιτικά σχόλια. Ο Τελάλης έβαζε την παλάμη στο στόμα, σαν χωνί, κι έπαιρνε τις γειτονιές φωνάζοντας: «Ακού(σ)τε Χωριανοί…»

Σε ορισμένα μικρά χωριά, όπως μαρτυρούν οι παλαιότεροι, ο Τελάλης, πριν ανακοινώσει τα νέα του, χτυπούσε την καμπάνα του χωριού για να προετοιμάσει το κοινωνικό περιβάλλον. Έτσι εξασφάλιζε μεγαλύτερη απόδοση στο άκουσμα του τελαλήματος, αφού όλοι έβγαιναν στις αυλές και στα παράθυρα για να ακούσουν και να μάθουν τα νέα. Άλλες φορές το τελάλημα ήταν γυναικεία υπόθεση, όπως η γνωστοποίηση ενός συνοικεσίου.

Τα χαρακτηριστικά που θα έπρεπε να διαθέτει κάποιος για να γίνει Τελάλης ποια ήταν ή δεν υπήρχαν περιορισμοί;

Ο Τελάλης θα έπρεπε να είχε καθαρή και δυνατή φωνή. Τα προτερήματά του, πέρα από τα παραπάνω, ήταν ο τρόπος που παρουσίαζε συνοπτικά τα νέα ή διαφήμιζε τα προϊόντα, αλλά και ο αυτοσχεδιασμός και η δυνατότητα μετατροπής μιας γραπτής διαταγής σε προφορικό λόγο, με το χαρακτηριστικό της ντοπιολαλιάς. Υπήρχαν όμως και άλλα κριτήρια στην επιλογή ενός Τελάλη. Για παράδειγμα, το φυσικό χάρισμα να μπορεί να κάνει μία αναφορά σε γνωστά πρόσωπα, σχολιάζοντας πολλές φορές με σκωπτική διάθεση, όπως οι σκιτσογράφοι των εφημερίδων σήμερα. Άλλοτε πάλι, όταν το θέμα το επέτρεπε, ο Τελάλης με δική του πρωτοβουλία παράφραζε με χιουμοριστικό τρόπο την είδηση, προσπαθώντας να προσελκύσει το ενδιαφέρον των ακροατών-πολιτών ή απλά μετέδιδε κάτι φανταστικό και ασυνάρτητο, μόνο και μόνο για να δώσει το παρόν και το στίγμα του στην παρέα.

Σήμερα λοιπόν αναβιώνετε τα Τελαλήματα. Με τι στόχο;

Σήμερα που υπάρχουν τα μεγάφωνα, τα ραδιόφωνα, οι τηλεοράσεις, το διαδίκτυο, δε χρειάζεται ο Τελάλης. Τον συναντάμε παρ΄ όλα αυτά στις λαϊκές αγορές, που βροντοφωνάζει την πραμάτεια του. Ο Πολιτιστικός Φυσιολατρικός Σύλλογος Ανατολής αναβιώνει τα τελευταία χρόνια τα Τελαλήματα ως πολιτιστική παραδοσιακή γιορτή, στέλνοντας το μήνυμα της ανάγκης να καταγραφεί, να αναδειχθεί και να αποτυπωθεί η παράδοση του τόπου μας, ώστε να μεταλαμπαδευτεί στις επόμενες γενιές. Θεωρήσαμε «Μνημεία Λόγου» και «Ιστορικά Κειμήλια» τα Τελαλήματα, γι΄ αυτό, σε συνάρτηση και με την μεγάλη κοινωνική προσφορά των τελάληδων, καθιερώσαμε με αυτόν τον τίτλο την κεντρική μας εκδήλωση, που γίνεται κάθε καλοκαίρι στην Ανατολή και έχει παγκρήτια εμβέλεια. Ελπίζουμε σύντομα να γίνει πανελλήνια.

Ακολουθούν δύο τελαλήματα από το αρχείο του Πολιτιστικού Φυσιολατρικού Συλλόγου Ανατολής:

1) «Ακού(σ)τε χωριανοί!
Κατόπιν διαταγής του Γερμανικού κομαντατούρ πρέπει όλοι οι χωριανοί εντός τριών ημερών να πάνε στο γραφείο της κοινότητος να δηλώσουν τα μέλη της οικογένειάς τους, καθώς και όλα τα ζώα που έχουν, μικρά και μεγάλα. Επιτροπή θα είναι ο πρόεδρος, ο γραμματέας, ο αγροφύλακας και ένας Γερμανός αξιωματικός. Όσα δεν δηλωθούν θα κατάσχονται από τους Γερμανούς και να μην έχει κανείς παράπονο».

2) «Ακούστε παιδιά!
Τη Δευτέρα στσι 5 του Ιούνη θα βάλει μπροστά το καμίνι του Λασθιωταντώνη, που είναι στου Τσιτσινιού τ’ αλώνι από κάτω. Όσοι θέλετε να δουλέψετε, να πάτε να το δηλώσετε στση Μαρίας τση Μαλαματένιας και να δηλώσετε και όσοι θέλετε να πάρετε ασβέστη.
Επίσης, μεθαύριο την Κυριακή το μεσημέρι θα περάσει ο Μπρόκος και θα αγοράζει μόνο βίκο (φυτό), γιατί τα παπούλια (φυτό) δεν έχουν τιμή. Θα ΄χει και άχερα, όποιος θέλει να πάρει». (Τελάλημα της 20^ης Μαΐου 1956. Τελάλης ο αείμνηστος Γεώργιος Αγγελάκης).

Τέλος, μας μιλά ο κος Γιάννης Αγγελάκης (video), γιος του γνωστού παλιού Τελάλη Γεώργιου Αγγελάκη, που είχε ιδιαίτερα καθαρή και δυνατή φωνή.