Αλέξανδρος Αβρανάς: «Η τέχνη δεν έχει λόγο ύπαρξης, αν δεν είναι πολιτική»

Εκτός από ταλαντούχος σκηνοθέτης, ο Αλέξανδρος Αβρανάς είναι ένας εξαιρετικά πνευματώδης συνομιλητής, με λόγο αιχμηρό και κάποιες στιγμές αφοριστικό.

Αφορμή για την κουβέντα μας, μεσημέρι Τρίτης στο Παγκράτι, το Gagarin Way, η μαύρη κωμωδία του Gregory Burke, την οποία σκηνοθετεί. Πρωταγωνιστές του έργου είναι δύο εργάτες, προερχόμενοι από μια περιοχή με πλούσια παράδοση πολιτικού ριζοσπαστισμού που όμως έχει πια «ξεθυμάνει», οι οποίοι οργανώνουν ένα βίαιο χτύπημα, αποσκοπώντας στην αφύπνιση της κοινωνίας.

Επίκαιρο όσο ποτέ, το Gagarin Way θέτει ερωτήματα για την πολιτικοποιημένη και την απολιτίκ βία, την τρομοκρατία, την επανάσταση. Σε αυτά, και σε άλλα, αναζητούμε απαντήσεις στη συζήτηση που ακολουθεί με τον Αλέξανδρο Αβρανά.

Τι ήταν αυτό που σε «κέντρισε», κατ’ αρχήν, να ασχοληθείς με το συγκεκριμένο κείμενο και, στη συνέχεια, να το ανεβάσεις;

Από τη μία, μου άρεσε που ήταν πολύ κινηματογραφικό, παρότι αυτό με δυσκόλεψε πάρα πολύ στη θεατρική φόρμα, γιατί πρόκειται για θέατρο λόγου. Από την άλλη, θεωρώ πως αποτελεί μια ωραία πλατφόρμα συζητήσεων, γιατί ξεκαθαρίζει το τοπίο με τις ιδεολογίες, χωρίς να παίρνει θέση και να γίνεται διδακτικό ή ηθικοπλαστικό. Αυτό, άλλωστε, που είναι σημαντικό στην εποχή μας είναι να συνεχίσουμε να συζητάμε για τα θέματα που μας απασχολούν, μέχρι αυτά να βρουν λύση.

Βρίσκεις αναλογίες ή ομοιότητες ανάμεσα στο κείμενο και τη σύγχρονη πραγματικότητα που βιώνουμε στην Ελλάδα- και όχι μόνο;

Το γεγονός ότι το συγκεκριμένο κείμενο έχει μεταφραστεί σε 20 χώρες αποδεικνύει το παγκόσμιο ενδιαφέρον για το έργο. Θεωρώ ότι το θέμα της παράστασης αφορά τους Έλληνες, τους Γερμανούς, τους Ρώσους, όλη την Ευρώπη κι όλο τον κόσμο, όπως αφορά κι η παγκοσμιοποίηση, που προκάλεσε κοινά προβλήματα.

Δύο από τους ήρωες του έργου τηρούν μια βίαιη στάση, είτε αυτή εκλαμβάνεται ως επιθυμία αποστολής ενός «μηνύματος» προς την υπόλοιπη κοινωνία, είτε ως πειραματισμός.

Είναι πολύ κοντά και πολύ μακριά αυτή η διαφορά. Σχετίζεται με το κλασικό ερώτημα περί ποινικού και πολιτικού. Ξέρουμε πως το σύστημα δικάζει τους τρομοκράτες ή τους πολιτικούς κρατούμενους εξισώνοντάς τους με απλούς ληστές και δολοφόνους. Πρόκειται για τη διάσταση ανάμεσα στην πολιτικοποιημένη και την απολιτίκ βία, όπως αυτές εκφράζονται μέσα από τους δύο ήρωες.

Ποιος ο ρόλος των καθεστωτικών Μ.Μ.Ε. ως φορέων εξουσίας;

Καλλιεργούν την τρομολαγνεία και τον εκφοβισμό των μαζών για πολλά χρόνια και ειδικά στις μέρες μας. Συνεχώς βομβαρδίζεται ο κόσμος με πληροφορίες που του προκαλούν τρόμο. Αυτό ξεκίνησε μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες και οι αποκαλύψεις των απανωτών σκανδάλων. Από κει και πέρα, οτιδήποτε πράττει το σύστημα είναι πιστευτό, λογικό κι αναμενόμενο. Πιστεύω ότι πάσχουμε από απάθεια.

Γίνεται πολύς λόγος τα τελευταία χρόνια για το ζήτημα της τρομοκρατίας. Εσχάτως ο Δένδιας, έμπλεος οργής, δήλωσε, ανάμεσα σε άλλα, πως η χώρα αντιμετωπίζει πρόβλημα τρομοκρατίας. Εσύ πώς θα την όριζες;

Η τρομοκρατία έχει πολλά πρόσωπα. Τρομοκρατία ασκείται και από την πολιτική απέναντι στον κόσμο. Τρομοκρατία είναι κι αυτή που έκαναν οι εξτρίμ αριστεροί. Τρομοκρατία ασκεί και η Χρυσή Αυγή. Πρώτα απ’ όλα μας τρομοκρατούν οι ίδιοι οι πολιτικοί με αυτό που ζούμε.

Ποια θα μπορούσε να είναι η απάντηση;

Να κλείσουν τις τηλεοράσεις και να ενημερωθούν από εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης! Πιστεύω ότι ο καθένας πρέπει να αναλάβει μια προσωπική ευθύνη απέναντι στα πράγματα και να αποφασίσει να σταματήσει να κινείται από τα προσωπικά του συμφέροντα. Νομίζω ότι οι νέες γενιές είναι λίγο πιο κοντά σε αυτό, γιατί ακριβώς μεγάλωσαν σε μια εποχή, από την οποία δεν έχουν τίποτε να περιμένουν. Εμείς, αντίθετα, μεγαλώσαμε σε μια εποχή, στην οποία το «αμερικανικό όνειρο» το κατάπιαμε σαν χρυσωμένο χάπι κι εκεί που μας έκαναν να πιστεύουμε ότι είχαμε ένα στόχο κι ένα σκοπό μας τους πήραν πίσω. Τώρα είμαστε έρμαια μιας κατάστασης. Άρα, η προσωπική στάση απέναντι στα πράγματα θα μας βοηθήσει να αποκτήσουμε ξανά μια προσωπική συνείδηση που θα οδηγήσει στη συλλογικότητα. Αν τα άτομα γίνουν πιο σοβαρές μονάδες και αποκτήσουν συλλογικότητα, τότε μπορούμε να ξαναμιλήσουμε για μια επανάσταση.

Θεωρείς, επομένως, ότι προϋπόθεση της συλλογικοποίησης είναι, σε πρώτο χρόνο, μια εσωτερική δουλειά.

Βεβαίως. Κάποτε η συλλογικότητα βασιζόταν σε ιδεολογίες. Οι ιδεολογίες έχουν τελειώσει, έχουν αποτύχει. Αυτό αποδεικνύει η ιστορία.

Έχουν αποτύχει οι ιδεολογίες ή οι τρόποι, με τους οποίους κατά καιρούς αυτές υλοποιήθηκαν ή και επιβλήθηκαν;

Όπου δημιουργήθηκαν σοσιαλιστικά κράτη, το προσωπικό συμφέρον κυριάρχησε. Το ίδιο και στα καπιταλιστικά. Άρα η ιδεολογία έχει τελειώσει. Εκτός κι αν μιλάμε για ουτοπίες, τότε ναι.

Υπάρχει κάποιο ψήγμα ιδεολογίας που σε εμπνέει, ή σε «καθοδηγεί»;

Η προσωπική συνείδηση και η κρίση μου είναι αυτές που με καθοδηγούν κι όχι κάποια ιδεολογία.

Εκτιμάς ότι η παράσταση εντάσσεται σε αυτό που θα μπορούσε να αποκληθεί «πολιτικό» θέατρο; Κι αν ναι, τι σημαίνει στις μέρες μας «πολιτικό» θέατρο ή, αντίστοιχα, «πολιτικός» κινηματογράφος;

Θεωρώ ότι η τέχνη δεν έχει λόγο ύπαρξης, αν δεν είναι πολιτική. Γιατί σε μια εποχή κρίσης- όχι μόνο οικονομικής, αλλά και αξιών- οι τέχνες ανθίζουν. Το λέει η ιστορία. Όταν υπάρχει κρίση, η τέχνη έχει μεγαλύτερο λόγο ύπαρξης κρίνοντας και αναλύοντας την εποχή, με την οποία συμβαδίζει. Άλλωστε, αν δε συμβαδίζει με την εποχή της, ή δεν προπορεύεται, είναι διακοσμητική. Δεν έχω πρόβλημα με τη διακοσμητική τέχνη, απλώς δε θεωρώ ότι συμβάλλει στη διεύρυνση της ανθρώπινης νοημοσύνης. Το πολιτικό θέατρο και το πολιτικό σινεμά με την κλασική έννοια δεν μπορούν να υπάρχουν πια, γιατί ο εχθρός δεν είναι ορατός. Πολύ αγαπημένες ταινίες είναι του Γαβρά, οι πρώτες, το «Ζ», η «Κατάσταση των πραγμάτων», για παράδειγμα, ή «Η μάχη του Αλγερίου» του Ποντεκόρβο. Πρόκειται για ταινίες που όλοι θέλουμε να κάνουμε, αλλά δεν μπορούμε, γιατί δεν έχουμε έναν ορατό εχθρό, τον οποίο θα μπορούσαμε να αναλύσουμε ή να στοχοποιήσουμε. Ο εχθρός πια είναι αόρατος. Αυτό είναι το παιχνίδι του συστήματος: αισθάνεσαι ότι δεν μπορείς να το χτυπήσεις πουθενά, γιατί είναι σαν την Λερναία Ύδρα.

Ποιο είναι το feedback που έχεις πάρει, κυρίως από το κοινό της παράστασης;

Το κοινό την αντιμετωπίζει θετικά. Η προσέλευση είναι καλή, κι αυτό είναι σημαντικό, για να μπορεί να συνεχιστεί η παράσταση. Ο κόσμος καταλαβαίνει το κείμενο, γιατί έχω προσπαθήσει πολύ να επικοινωνήσει με αυτόν και νομίζω ότι το χιούμορ, όσο αυτό υπάρχει, βοηθά στο να «ανοίξει» ο κόσμος προς το έργο. Υπάρχουν, βέβαια, και οι κριτικές από κάποιους αστούς που ενοχλούνται από την αθυροστομία του κειμένου, μένοντας εκεί. Αλλά αυτοί ποτέ δεν ήθελαν να καταλάβουν, έτσι κι αλλιώς. C’est la vie!

Σε ποιο βαθμό επενέβης στο κείμενο, με την έννοια της διασκευής;

Έκοψα αρκετές σελίδες και πρόσθεσα ορισμένες σκηνές δράσης, που δεν ήταν γραμμένες, έτσι ώστε η παράσταση να αποκτήσει έναν ειρμό και μια αναγκαιότητα, με την οποία θα μπορέσει το κοινό να ταυτιστεί συναισθηματικά ή νοητικά. Αυτός ο κενός χώρος, όπου μπορεί να εισέλθει ο θεατής- στην παράσταση ή στην ταινία- είναι κάτι που μ’ ενδιαφέρει ιδιαίτερα και είναι από τις πρωταρχικές μου αναζητήσεις.

Ο σεκιουριτάς είναι ο μέσος άνθρωπος;

Είναι ο «Τρίτος Δρόμος» του Μπλερ. Ο σεκιουριτάς ενσαρκώνει τη ανερχόμενη μεσαία τάξη, που δεν είναι ούτε με τους μεν, ούτε με τους δε, αλλά πηγαίνει όπου την συμφέρει. Ιστορικά έχει αποδειχτεί ότι η μεσαία τάξη είναι εχθρός της επανάστασης. Αυτή είναι που «τα βρήκε» με την ανώτερη τάξη «πουλώντας» τους μικροαστούς, από τη Γαλλική Επανάσταση και μετά.

Παρακολουθώντας την παράσταση, παρατήρησα ότι η πλειονότητα του κοινού ήταν γυναίκες. Ήταν τυχαίο;

Γενικότερα οι γυναίκες αγαπούν το θέατρο. Οι άντρες προτιμούν, ίσως, να παρακολουθούν ποδόσφαιρο.

Η επιτυχία της Miss Violence σε αγχώνει;

Όσο θα με άγχωνε η επόμενη ταινία. Δεν αισθάνομαι μεγαλύτερο βάρος. Η αλήθεια είναι ότι ανέβασε τον πήχη. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να κάνω μια επόμενη ταινία και να είναι καλή. Αυτό, όμως, δε θα το κρίνω από το βραβείο, αλλά από το πώς επικοινωνεί η ταινία κι αν έχει κάτι να πει. Το πιο σημαντικό σε μια ταινία ή σε μια θεατρική παράσταση είναι να κινεί συζητήσεις. Όταν θέλεις να κάνεις πολιτική τέχνη, δεν μπορείς να είσαι αποδεκτός από όλους.

Το Gagarin Way παρουσιάζεται στο Θέατρο Βασιλάκου (Προφήτη Δανιήλ 3-5, Κεραμεικός) από τις 17 Ιανουαρίου. Μέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη, Πέμπτη & Κυριακή 20:00, Παρασκευή & Σάββατο 21:00. Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση μπορείτε να αναζητήσετε στο: www.acropoltheater.gr/parastaseis/kentriki/gagarin-way.aspx.

Γιάννης Κοντός