Εικαστικό έργο που παραπέμπει στην κοινωνική γλυπτική του Γιόζεφ Μπόις (Josef Buys), παρουσιάζει σε δημόσιους χώρους ο καλλιτέχνης Φώτης Καραγεωργίου που ξεκίνησε τον Οκτώβρη με το Γενικό Νοσοκομείο Παπαγεωργίου σε συνεργασία με τον σύλλογο Εθελοντών «Η αντήριδα» να φυτεύει πολεμικά κράνη με μικρές ελιές.
Τον συναντήσαμε στην Μπλε πολυκατοικία των Εξαρχείων. Μιλήσαμε για το συμβολισμό του έργου και την καθημερινότητα. Για τον εγκλωβισμένο άνθρωπο και τον αγώνα του να απελευθερωθεί. Για τη ζωή και το θάνατο. Για τη συμμετοχή του κόσμου στο έργο.
Λίγα λόγια για τον Γιόζεφ Μπόις
Γεννήθηκε στο Kleve της Γερμανίας το 1921. Οι πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις της εποχής, με αποκορύφωμα την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, τον επηρέασαν, αλλά δεν τον καθόρισαν. Παρότι είχε στρατολογηθεί από τη νεολαία των ναζιστών κι είχε καταταχθεί εθελοντικά στη Λουφτβάφε, έμεινε στην ιστορία ως αντικαπιταλιστής που πάλεψε για την ειρήνη, την ισότητα και την προστασία του περιβάλλοντος, κατορθώνοντας να κάνει την Τέχνη πεδίο διαλόγου και θεμελιώνοντας τον όρο της κοινωνικής γλυπτικής.
Η Τέχνη για τον Μπόις (που είχε συνδεθεί αρχικά με το κίνημα Fluxus) ήταν ένας ζωντανός οργανισμός με υλικά από το παρελθόν. Δημιουργούσε με αντικείμενα που είχε συνδέσει με προσωπικά βιώματα όπως: χώμα, τσόχα, λίπος, μέλι, σίδηρο, χαλκό. “Το κοπάδι” αναβιώνει εικόνες από την πτώση του στούκας που οδηγούσε. Ο αστικός μύθος, αποκύημα της αυτοβιογραφίας του Μπόις από τον Χάινερ Σταχελχάους, ανέφερε πως ο Μπόις βρέθηκε από Τάταρους, οι οποίοι τον περιμάζεψαν και περιέθαλψαν με λίπος και τσόχινες κουβέρτες, υλικά δηλαδή που χρησιμοποίησε κατά κόρον ο Μπόις. Η πραγματικότητα έγινε γνωστή αρκετά χρόνια αργότερα με τη δημοσίευση της έρευνας του καλλιτέχνη Γιορκ Χέρολντ στη Frankfurter Allgemeine Zeitung, που αποκάλυπτε ότι διεσώθη από ομάδα της Λουφτβάφε.
Οι 7.000 βελανιδιές
Αντιπροσωπευτικό έργο της λογικής του Μπόις για την κοινωνική Τέχνη, ήταν οι «7.000 βελανιδιές» στην πόλη Κάσελ της Γερμανίας. Στο πλαίσιο της μεγάλης έκθεσης documenta 7, ο Μπόις συνέλαβε την ιδέα να φυτευθούν 7.000 βελανιδιές, έχοντας στο πλάι βασάλτη (πέτρωμα), τη στιγμή που οι καλλιτεχνικοί κύκλοι ανέμεναν τη συμβολή του με κάποιο μνημειώδες γλυπτό. Παρά τις οικονομικές δυσκολίες και τα διαδοχικά “όχι” των αρμόδιων αρχών για την πραγματοποίηση του έργου, ο Μπόις τα κατάφερε, με τη συμμετοχή πολλών πολιτών, πετυχαίνοντας τον αρχικό του στόχο «να σώσει κι όχι να διαχειριστεί την πόλη». Για το έργο είχε πει χαρακτηριστικά: “οι 7000 Βελανιδιές είναι ένα γλυπτό που σχετίζεται με τη ζωή των ανθρώπων και με την καθημερινή τους εργασία. Είναι αυτό που ονομάζω διευρυμένη έννοια της τέχνης ή κοινωνική γλυπτική”.
Ο Μπόις ήταν αντισυμβατικός ακόμα και με τον ίδιο του τον εαυτό. Δίχαζε εν ζωή, διχάζει και τώρα, με τελευταίο το “χτύπημα” του Χανς Πίτερ Ρίγκελ , που κάνει λόγο για στενούς δεσμούς του Μπόις με το ναζισμό στην αυτοβιογραφία που κυκλοφόρησε πέρυσι. Ο Μπόις δεν επιδίωκε την αυτοπροβολή και την επίδειξη, ωστόσο προκαλούσε. Το 1972, στην Ντοκούμεντα 5, περίοδο έντονης δραστηριότητας της RAF, παρουσίασε την “δράση” του, κρατώντας δύο κίτρινα πανό τα οποία γράφουν «Ντύρερ, οδηγώ προσωπικά τον Μπάαντερ και τη Μάινχοφ στην Ντοκουμέντα 5».
Ο Μπόις παραμένει ζωντανός νοηματοδοτώντας το έργο νέων καλλιτεχνών. Ο Φώτης Καραγεωργίου είναι ένας από αυτούς.
Η οπτική για το σήμερα, μέσα σε έναν πρωτότυπο κήπο
Στους κήπους του Νοσοκομείου Παπαγεωργίου στη Θεσσαλονίκη βρίσκονται εδώ και λίγους μήνες 20 μικρές ελιές. Είναι φυτεμένες μέσα σε πολεμικά κράνη, θαμμένα στο χώμα. Η ιδέα δουλεύτηκε αρκετούς μήνες από τον Φώτη Καραγεωργίου. Η επιλογή του να δώσει στο έργο του τ’ όνομα του Μπόις, είναι ενδεικτική των προθέσεων του εικαστικού. Επιχειρεί να περάσει τη δική του εικόνα για την πολιτική και κοινωνική κατάσταση, επιλέγοντας ένα δέντρο σύμβολο για την Ελλάδα, την ελιά και ένα σύμβολο που λειτουργεί αντιπαραθετικά, αντιπροσωπεύοντας «το κομμάτι της ιστορίας που θέλαμε να ξεχάσουμε».
«Βουβός διάλογος μεταξύ ζωής και θανάτου»
Η ελιά είναι το σύμβολο της ζωής. Το κράνος είναι άψυχο. «Γίνεται ένας βουβός διάλογος μεταξύ ζωής και θανάτου», αναφέρει στο 3pointmagazine ο Φ. Καραγεωργίου. Το δέντρο ταυτίζεται από τη μία με τον τόπο που φιλοξενείται, την Ελλάδα και παράλληλα με τον άνθρωπο. Η Ελλάδα ως χώρα θυμίζει, όπως υπογραμμίζει η ιστορικός τέχνης Καρολίνα Αλειφεροπούλου, «μια υπεραιωνόβια ελιά, ένα γέρικο, υπομονετικό, ξεχασμένο δέντρο σε έναν όμορφο κάμπο όπου όλα ανθίζουν ξανά και ξανά κι ας καίγονται μεθοδικά κάθε καλοκαίρι κι ας αλλάζουν χέρια, ας πωλούνται στο όνομα αξιών που δεν μας αφορούν, ας μας γίνονται βάσανο και πόνος». Ο άνθρωπος βρίσκεται στο επίκεντρο. Θυμίζει «την ελιά που αγωνίζεται να βγάλει τις ρίζες της, να διεκδικήσει το φως που της ανήκει δικαιωματικά, παλεύει να σταθεί και να βρει έδαφος για να ζήσει».
«Άραγε η δύναμη της ελιάς θα καταφέρει να κάνει κομμάτια το κράνος; Ο άνθρωπος θα αποδιώξει το “άκαμπτο υλικό” που τον πλαισιώνει;», αναρωτιέται η Κ. Αλειφεροπούλου. Στο έργο, η ζωή νικά το θάνατο. Ο χρόνος θα μετρά αντίστροφα για το κράνος. Όπως λέει ο Φ. Καραγεωργίου «κάθε φορά που η ελιά θα βγάζει ένα φυλλαράκι, το κράνος θα φθείρεται. Το δέντρο συμβολίζει ακόμα την ελευθερία. «Είμαστε όλοι περικυκλωμένοι από ένα “άκαμπτο υλικό” κι όποιος δεν το καταλαβαίνει τότε αυταπατάται», τονίζει ο Φ. Καραγεωργίου που βλέπει στο μέταλλο ό,τι βασανίζει τη ψυχή και το σώμα. Οι καθημερινές υποχρεώσεις που πρέπει να βγουν, πολλές φορές χωρίς ευρώ στην τσέπη, το τεράστιο ψυχολογικό βάρος που ξεκινά από τα προβλήματα διαβίωσης και φτάνει μέχρι την έλλειψη εκτόνωσης και διασκέδασης, αποτελούν για πολλούς το δικό τους «άκαμπτο υλικό».
Ένα ακόμα στοιχείο που συνδέει τον Μπόις με το έργο, είναι η συμμετοχή. «Ο κόσμος που βάζει ένα δεντράκι εθελοντικά, οι άνθρωποι που τα πουλάνε. Είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει αρκετό κόσμο». Η επιλογή της δεντροφύτευσης δίνει παράλληλα ένα ευχάριστο αισθητικό αποτέλεσμα, «Ποιος δεν αγαπάει τα δέντρα;», που θα έχουν διάρκεια στο χρόνο και σε 100-150 χρόνια «ο κόσμος θα το βλέπει κι ίσως θ’ αναρωτιέται για τις δικές μας αγωνίες».
Το έργο «Μπόις» θα έχουμε την ευκαιρία να το δούμε και σ’ άλλους δημόσιους χώρους. Στόχος του, οι ρίζες της ελιάς ν’ αποδειχτούν το ίδιο ισχυρές με το μήνυμα που θέλει να περάσει.
Λίγα λόγια για τον Φώτη Καραγεωργίου
Ο Φώτης Καραγεωργίου είναι απόφοιτος της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Έχει συμμετάσχει σε ομαδικές εκθέσεις στην Περούτζια το 2007 και στη Σεβίλλη το 2009. Ζει μεταξύ Εξαρχείων και Ύδρας Σιάτιστας, ενώ έχει ιδιαίτερη αγάπη για τα βινύλια.
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.