Μετανάστης. Μια λέξη φορτισμένη με τόσο αρνητισμό και ιδεολογικό συμπλεγματισμό όσο λίγες άλλες. Με μια πρόχειρη αναζήτηση της ετυμολογίας της θα δούμε ότι η λέξη μετανάστης προέρχεται από το μετά + ναιώ (= κατοικώ). Είναι μια από αυτές τις ωραίες λέξεις «λάστιχο» χωρίς καμία ουσιαστική νομική έννοια, που τις χρωματίζουμε ανάλογα με το μήνυμα που θέλουμε να περάσουμε.
Έτσι ο μετανάστης μπορεί να είναι ένα εθνικό πατριωτικό σύμβολο, αν μιλάμε για τους Έλληνες της δεκαετίας του ’60. Ένα απομεινάρι του παρελθόντος που μας θυμίζει ότι πάντα ήμασταν και λίγο ρατσιστές, αν σκεφτούμε το ρεύμα μεταναστών από την Αλβανία, γύρω στο ’80 με ’90.
Μια προσπάθεια για να γλύψουμε τις πληγές του εθνικού μας εγωισμού όταν μιλάμε για τα «λαμπρά μυαλά» και τους νέους που έφυγαν στο εξωτερικό λόγω κρίσης.
Μια εθνική απειλή – όταν μιλάμε για τους απελπισμένους που ξεβράζει η θάλασσα στα νησιά κατά χιλιάδες.
Μετανάστης δεν σημαίνει τίποτα άλλο από αυτόν που αφήνει τον πρότερο μόνιμο τόπο κατοικίας του.
Μετανάστες ήταν ο Κολόμβος και όλοι οι Ευρωπαίοι που ακολούθησαν το όνειρο του «Νέου Κόσμου».
Μετανάστης – εσωτερικός- είναι ο πρωτοετής φοιτητής που αλλάζει πόλη.
Μετανάστης – οικονομικός – είναι ο Έλληνας που πάει να αναζητήσει μια καλύτερη δουλειά και μια διέξοδο από την κρίση.
Μετανάστης – με κάτι από τουρίστα- είναι ο Άγγλος και Γερμανός συνταξιούχος που αγοράζει με τις αποταμιεύσεις της ζωής του ένα σπίτι δίπλα στη θάλασσα.
Μετανάστης – και πάλι οικονομικός – είναι ο νέος από τη Γκάνα, που ακόμα και χωρίς χαρτιά καμιά φορά, καθώς δεν είχε τη τύχη να γεννηθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση με τις απλουστευμένες για τα μέλη της διαδικασίες – ακολουθεί το όνειρο της γης της επαγγελίας.
Και εκεί που μια χαρά τα είχαμε βρει και όποιον δεν θέλαμε κάτω απ’ τον λαμπρό μας ήλιο τον αποκαλούσαμε λαθρομετανάστη (σαν να είχαμε το δικαίωμα έτσι απλά να αποκαλέσουμε έναν άνθρωπο λαθραίο!), η κοινωνία των πολιτών και οι διεθνείς οργανισμοί άρχισαν να μας προτρέπουν να χρησιμοποιούμε αντί αυτής, τη φράση παράτυπος μετανάστης.
Οριοθετώντας την έννοια ως τον άνθρωπο που μεταναστεύει «παρά τους τύπους». Πολύ απλά ο άνθρωπος που – για χίλιους δυο λόγους – μπορεί να μην έχει χαρτιά, είτε γιατί ποτέ δεν είχε διαβατήριο, είτε γιατί δεν μπόρεσε να αποκτήσει μια βίζα, είτε γιατί είχε και έληξε χωρίς να έχει τη δυνατότητα να την ανανεώσει.
Και πάνω που προσπαθούσαμε να χωνέψουμε αυτή τη «νέα» ορολογία και να προσαρμοστούν και τα mainstream μέσα, ακούμε λοιπόν μια νέα λέξη. Που καθόλου νέα δεν είναι.
Πρόσφυγας.
Και πάνω που προσπαθούσαμε να χωνέψουμε αυτή τη «νέα» ορολογία και να προσαρμοστούν και τα mainstream μέσα (σιγά σιγά, μην τρομάξουν και οι φιλήσυχοι, οικογενειάρχες αναγνώστες από την έλλειψη απειλής της λέξης, γιατί στην τελική τί είναι μια απλή παρατυπία;) ακούμε λοιπόν μια νέα λέξη. Που καθόλου νέα δεν είναι.
Πρόσφυγας.
Μα κάτσε. Πρόσφυγας ήταν ο προπάππους μου, που έφυγε με όλη την οικογένεια φορτωμένη στην πλάτη του από τη Σμύρνη το 1922.
Πρόσφυγας ήταν η γιαγιά μου που έφυγε το ’60 από την Κωνσταντινούπολη, με ένα βρακί, επειδή την κυνηγούσαν και δεν πρόλαβε να πάρει δεύτερο μαζί της. Θα μου συγκρίνεις τους προγόνους μου με «Αυτούς»;!
Έχει σημασία αν τότε οι Ελλαδίτες τους φώναζαν Τουρκόσπορους και τους έδιωχναν από τις γειτονιές τους; Σήμερα είναι cool να λες «εμένα οι παππούδες μου ήταν μικρασιάτες», δείγμα μιας ελάχιστης διαφορετικότητας.
Και ξαφνικά βλέπεις τη φωτογραφία ενός παιδιού, ενός τρίχρονου αγοριού από τη Συρία ξαπλωμένου σε μια παραλία, αλλά δεν παίζει πια με τα κουβαδάκια του, ούτε θα παίξει ποτέ ξανά. Βλέπεις έναν 20χρονο νέο από το Αφγανιστάν – που θα μπορούσε να είναι ο κολλητός σου, ο ξάδελφος σου, ο γιος σου – να προσπαθεί να περάσει ένα συρμάτινο τείχος κάπου στην Ουγγαρία και να τον χτυπάει ένας κακόμοιρος δημόσιος λειτουργός με το γκλοπ – γιατί έτσι του είπαν ότι πρέπει και ας μην μπορεί να κλείσει μάτι το βράδυ.
Και τότε βλέπεις τους πολιτικούς σου να σου λένε «Ε ναι! Το παιδάκι είναι πρόσφυγας. Ο 20χρονος είναι πρόσφυγας και θα κάνουμε τα πάντα να τον προστατεύσουμε – όχι όπως τους άλλους όμως! Γιατί οι ‘Άλλοι’ είναι οι κακοί μετανάστες. Από αυτούς θα ΣΕ σώσουμε!»
Ευτυχώς όμως υπάρχει ένα κείμενο, που λέγεται Σύμβαση της Γενεύης του 1951, υπογεγραμμένο από την Ελλάδα και όλα τα ευρωπαϊκά κράτη. Ένα κείμενο που ορίζει ποιος είναι ο πρόσφυγας. Ένα κείμενο που με απλά λόγια και με βάση το διεθνές δίκαιο τα κράτη πρέπει να τηρήσουν. Ένα κείμενο που κυρώθηκε και έγινε νόμος του ελληνικού κράτους με το Ν.Δ. 3989 της 19/26 Σ/βρίου 1959. Σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1951, ένα πρόσωπο είναι πρόσφυγας από τη στιγμή που συγκεντρώνει τις προϋποθέσεις του σχετικού ορισμού.
Ιδού και ο ορισμος αυτολεξεί:
«Ο όρος πρόσφυγας εφαρμόζεται σε κάθε πρόσωπο που συνεπεία δεδικαιολογημένου φόβου διώξεως λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητος, κοινωνικής τάξεως ή πολιτικών πεποιθήσεων ευρίσκεται εκτός της χώρας της οποίας έχει την υπηκοότητα και δεν δύναται ή, λόγω του φόβου τούτου, δεν επιθυμεί να απολαύη της προστασίας της χώρας ταύτης, ή εάν μη έχον υπηκοότητα τινά και ευρισκόμενον συνεπεία τοιούτων γεγονότων εκτός της χώρας της προηγούμενης συνήθους αυτού διαμονής, δεν δύναται ή, λόγω του φόβου τούτου, δεν επιθυμεί να επιστρέψη εις ταύτην».
Αυτό πρέπει να συμβαίνει αναγκαστικά πριν του αναγνωρισθεί επίσημα το καθεστώς του πρόσφυγα.
Δεν γίνεται δηλαδή κανείς πρόσφυγας εξαιτίας της αναγνώρισης του από ένα κράτος, αλλά αναγνωρίζεται ως πρόσφυγας επειδή είναι.
Η αρχή αυτή δεν είναι ένα παιχνίδι λέξεων και ορισμών αλλά αντίθετα κρύβει την ουσία των υποχρεώσεων όλων των κρατών απέναντι στους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο. Η εξέταση ενός αιτήματος ασύλου είναι βέβαια μια διαδικασία χρονοβόρα και απαιτητική, η οποία δεν μπορεί να γίνει από αποσπασμένους δημόσιους υπαλλήλους, χωρίς να είναι καν γνώστες του αντικειμένου, ούτε πάνω σε μια βάρκα της Frontex, χωρίς κανένα έλεγχο.
Υπάρχουν σελίδες επί σελίδων που μπορεί κανείς να διαβάσει σχετικά με τα δικαιώματα των προσφύγων και τις υποχρεώσεις των κρατών με βάση όχι μόνο το προσφυγικό δίκαιο αλλά και το δίκαιο των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Υπάρχουν χιλιάδες αναλύσεις σχετικά με το ποιος είναι πρόσφυγας και κατά πόσον σήμερα – όπου οι μετακινήσεις θα μπορούσαν να είναι πιο εύκολες από ποτέ, οι αποστάσεις έχουν εκμηδενιστεί και η παγκοσμιοποίηση, που όποτε μας συμφέρει είναι αρνητική ή θετική, ανάλογα με το τι πιστεύει ο βαθμολογητής των πανελληνίων, είναι για τα καλά στη ζωή μας – η διάκριση μεταξύ προσφύγων και μεταναστών έχει κάποια ουσιαστική έννοια.
Γιατί ακόμα και αν απέχουμε πολύ από το να αναγνωρίσουμε περιβαλλοντικούς πρόσφυγες, έχουμε αρχίσει δειλά δειλά να μιλάμε για αναγκαστική μετανάστευση λόγω κλιματικής αλλαγής. Γιατί όσο και αν πιπιλάμε λέξεις όπως «λαθραίος», «μετανάστης» και «ξένος», αρχίζουμε να αναγνωρίζουμε ότι οι σημερινές μικτές μεταναστευτικές ροές δεν καλύπτονται με ορισμούς και με ημίμετρα του παρελθόντος.
Σαν φοιτήτρια διεθνούς δικαίου διδάχτηκα την αξία της επιστημονικής ανάλυσης, της μελέτης της πραγματικότητας, και των εργαλείων της, και σύμφωνα με αυτή τη λογική αυτή η εφαρμογή του προσφυγικού δικαίου και των κεκτημένων της διεθνούς κοινότητας είναι ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσουμε τον παραλλογισμό της κατάστασης που ζούμε.
Υπάρχει όμως και μια μικρή φωνούλα που πηγάζει ακριβώς από τη μελέτη αυτή (ή μήπως στην μελέτη με οδήγησε η φωνή;) και θυμάται, «…we are the angry and the desperate, the hungry and the cold, we are the ones that kept quiet, and always did what we were told…» και ελπίζει ότι μια μέρα θα αναγνωριστεί το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να μετακινείται ελεύθερα, όπως άλλωστε πάντα έκανε και να μείνει σαν κακός εφιάλτης η προσπάθεια του δυτικού και προνομιούχου κόσμου να σταματήσει το ανθρώπινο ρεύμα.
Αγγελική Νίκα
Φωτογραφία: Ειρήνη Φουσέκη, στα παράλια της Κω
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.