O Βαγγέλης Στεφανάκης, τον Απρίλιο του 2013, σε καυγά με τη φίλη του Φαίη Μπάχλα τη χτύπησε τόσο ώστε η νεαρή γυναίκα ξεψύχησε μετά από ημέρες. Στη συνέχεια οι λεπτομέρειες που βγήκαν στην επιφάνεια, το βίαιο ιστορικό του δράστη, που είχε καταδικαστεί ως ένας από την ομάδα χρυσαυγιτών που επιτέθηκαν σε προεκλογικό περίπτερο του ΚΚΕ τον Ιούνιο του 2012 στην πλατεία Αγ. Παρασκευής, τραυματίζοντας μάλιστα και δημοτικό σύμβουλο, η σχέση με την αδελφή της, η ζήλια, αποκάλυψαν ένα έγκλημα που παλαιότερα θα χαρακτηριζόταν λανθασμένα ως έγκλημα πάθους.
Εγκλήματα πάθους ή οικογενειακές τραγωδίες άλλωστε είναι κάποιοι από τους συχνούς τίτλους που συνοδεύουν ανάλογα εγκλήματα με θύματα συντρόφους, φίλες, γνωστές και συζύγους. Όμως τις περισσότερες φορές μιλάμε για έμφυλη βία και την πιο ακραία μορφή της, τη γυναικοκτονία, έναν όρο που σιγά – σιγά βλέπουμε να χρησιμοποιείται πια και στη βιβλιογραφία και στην ακαδημαϊκή έρευνα που σταδιακά ξεκινά.
Η έμφυλη βία φυσικά δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Το 1994 η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών όρισε ειδικό εισηγητή που θα ασχολούνταν με τη βία κατά των γυναικών, ενώ τον Δεκέμβριο του 2013 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε ψήφισμα κατά της γυναικοκτονίας.
Την παγκόσμια πρωτιά στη γυναικοκτονία κατέχουν οι χώρες της Κεντρικής και Λατινικής Αμερικής, ενώ σύμφωνα με έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και του London School of Hygiene and Tropical Medicine που δημοσιεύτηκε το 2012 η γυναικοκτονία που διενεργείται από σύντροφο, πρώην και νυν, αποτελεί παγκοσμίως το 35% των ανθρωποκτονιών με θύματα γυναίκες. Η ίδια έρευνα έδειξε ότι μόνο το 5% των ανδρών δολοφονείται στο πλαίσιο μια συντροφικής σχέσης καθώς και ότι συνολικά στις ανθρωποκτονίες και των δύο φύλων το 15% διενεργείται από ερωτικό σύντροφο.
Εξαφανίζονται… σύζυγοι ή αρραβωνιαστικιές
Παραδείγματα γυναικοκτονίας είναι και οι “εξαφανίσεις” γυναικών που αποδεικνύεται ότι μόνο εξαφανίσεις δεν είναι. Πρόκειται συνήθως για δολοφονίες από τους συζύγους ή τους συντρόφους τους, ακολούθως την εξαφάνιση του πτώματος και μετά τη δήλωση της εξαφάνισης στην αστυνομία. Για να αναζητήσεις τέτοιες υποθέσεις δεν χρειάζεται να ψάξεις στην Οαχάκα και το Μεξικό, αλλά φτάνει να πας μέχρι το Βελβεντό ή το Σοφικό Κορινθίας.
Μόλις πριν τρεις μήνες, τον Ιούνιο του 2017, αποκαλύφθηκε η δολοφονία μιας 70χρονης από τον συνομήλικο σύζυγό της στο Σοφικό Κορινθίας. Σύμφωνα με όσα έγιναν γνωστά, ο 70χρονος σκότωσε τη γυναίκα του ενώ βρισκόταν στο εξοχικό τους στο Σοφικό, την έθαψε στον οικογενειακό τάφο και στη συνέχεια γύρισε στο σπίτι τους στην Ν. Ιωνία και κατήγγειλε στο αστυνομικό τμήμα την εξαφάνισή της. Η κατάθεση της κόρης του ζευγαριού και οι αντιφάσεις στις οποίες έπεσε οδήγησαν την αστυνομία στην αλήθεια.
Πριν από ένα χρόνο, τον Ιανουάριο του 2016, στο Βελβεντό Κοζάνης ο 40χρονος Τάσος Τσιουχάρας δήλωνε την εξαφάνιση της 37χρονης συζύγου του Ανθής Λινάρδου και μητέρας των τριών παιδιών τους. Στην πραγματικότητα όμως ήξερε πολύ καλά ότι βρισκόταν θαμμένη στο χωράφι του. Ο ίδιος την είχε στραγγαλίσει όταν του είχε ζητήσει να χωρίσουν, όπως φέρεται να δήλωσε στους αστυνομικούς μετά τη σύλληψή του. Τον Σεπτέμβριο του 2016 ο 40χρονος καταδικάστηκε από το Μεικτό Ορκωτό Δικαστήριο Καστοριάς σε ισόβια κάθειρξη χωρίς κανένα ελαφρυντικό και σε ένα χρόνο φυλάκιση για περιύβριση νεκρού.
Μεγάλες ομοιότητες με την υπόθεση της Αν. Λινάρδου έχει και η “εξαφάνιση” της 20χρονης Κούσογλου τον Απρίλιο του 2005. Μάλιστα σε αυτή την περίπτωση ο 23χρονος δράστης και σύντροφός της Δάνος Μουρατίδης εμφανιζόταν και στην εκπομπή της Αγγελικής Νικολούλη στο πλαίσιο της “αναζήτησης” της φίλης του.
Τελικά αποδείχθηκε ότι ύστερα από πέντε χρόνια σχέσης το ζευγάρι είχε χωρίσει. Όταν ξανασυναντήθηκαν στο σπίτι του ένα μήνα μετά τον χωρισμό, τη στραγγάλισε έπειτα από καυγά και με τη βοήθεια και ενός εξαδέλφου του έθαψε πρόχειρα την 20χρονη στην περιοχή Φράγμα Ασωμάτων Ημαθίας και σκόρπισε τα πράγματά της σε άλλη τοποθεσία. Μετά από τέσσερις μήνες ομολόγησε τελικά και υπέδειξε το σημείο όπου βρισκόταν η σορός. Καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη.
Θύμα επειδή είσαι γυναίκα
“Η υιοθέτηση του ορισμού της γυναικοκτονίας (αγγλοσαξονικός όρος femicide) σε ένα ευρύ πεδίο ή ένα στενό πεδίο υποδηλώνει και ανάγκες ερμηνείας, δηλαδή, αν ισχυριστούμε ότι είναι τόσο ευρύς ο όρος ώστε υποδηλώνει κάθε μορφή ανθρωποκτονίας με θύμα τη γυναίκα, είναι μια πολυδιασταλτική ερμηνεία. Από την άλλη πλευρά, αν προσδιορίσουμε ότι αφορά τις γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας, επίσης είναι μια πολύ στενή ερμηνεία, διότι αποκλείει τη συντροφική βία.
Μπορεί να είναι ακόμα και αν δεν υπάρχει σχέση, σε νεότερες ηλικίες, αυτό που λέμε date violence (σ.σ.: βία του “ραντεβού”, βία που υφίσταται η γυναίκα όταν απορρίπτει τις προτάσεις σεξουαλικού περιεχομένου σε ραντεβού, πριν ακόμα υπάρξει σχέση).
Αν κάποιος θέλει να σταθεί στα χαρακτηριστικά του ορισμού και του όρου γυναικοκτονία, έχει τα εξής χαρακτηριστικά: 1) Η γυναίκα είναι θύμα ανθρωποκτονίας. 2) Η βιβλιογραφία και η έρευνα συνήθως δείχνουν προγενέστερη θυματοποίηση λόγω φύλου, δηλαδή υπάρχει μια έμφυλη διάσταση σε αυτή τη μορφή γυναικοκτονίας.
Π.χ. Δεν χρησιμοποιούμε τον όρο όταν μια γυναίκα είναι θύμα ληστείας και ανθρωποκτονίας. Δηλαδή το κίνητρο και το υπόβαθρο δεν είναι οι έμφυλες ανισότητες και ο ρόλος της γυναίκας, είναι ένας άλλος παράγοντας καθαρά εγκληματικός, ανεξαρτήτως φύλου. Άρα στον ορισμό της γυναικοκτονίας θα πρέπει να προσδιορίσουμε το υπόβαθρο, αυτό που ονομάζουμε gender based violence -η βία που βασίζεται στις έμφυλες ανισότητες και διακρίσεις λόγω φύλου.
Το τρίτο χαρακτηριστικό που προκύπτει από τις έρευνες είναι ότι αυτή η γυναικοκτονία ενέχει ένα υπόβαθρο προγενέστερης θυματοποίησης. Δηλαδή αυτό είναι μια ακραία μορφή βίας, αλλά, αν μελετήσουμε τις υποθέσεις, βλέπουμε ότι υπάρχουν άλλες μορφές σωματικής, σεξουαλικής, ψυχολογικής βίας στο παρελθόν.
Οι έρευνες δείχνουν ότι κατά μέσον όρο το ένα τρίτο των περιστατικών κακοποίησης που αποκαλύπτονται προηγουμένως είχε υποστεί τόσο σοβαρή μορφή κακοποίησης ώστε είχε επισκεφθεί εξωτερικά ιατρεία νοσοκομείου” σημειώνει η καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Βασιλική Αρτινοπούλου.
Οι “σκοτεινοί αριθμοί” της γυναικοκτονίας
Ένα από τα πρώτα πράγματα που παρατηρεί κανείς στο ζήτημα της γυναικοκτονίας είναι η έλλειψη στοιχείων αλλά και η δυσκολία απόκτησής τους τόσο σε ελληνικό όσο και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Οι λόγοι πολλοί: Η δυσκολία ορισμού, η δυσκολία καταγραφής, δεδομένου ότι δεν αρκεί να κρατηθούν στατιστικά με τις ανθρωποκτονίες με θύματα γυναίκες, αλλά και με ποιοτικά χαρακτηριστικά ώστε να μπορεί να ξεχωρίσει μια γυναικοκτονία από μια ληστεία μετά φόνου με θύμα γυναίκα.
“Είμαι πολύ επιφυλακτική όσο αφορά την καταγραφή και τη συγκρισιμότητα των στατιστικών στοιχείων, γιατί πολύ συχνά δεν καταγράφονται τα κίνητρα του δράστη. Από την άλλη πρέπει να τονίσουμε ότι αυτά τα εγκλήματα έχουν να κάνουν με το αξιακό και πολιτισμικό πλαίσιο. Όσο δηλαδή μια κοινωνία, ο πολιτισμός και οι αξίες ενισχύουν τις έμφυλες διακρίσεις και τις ανισότητες λόγω φύλου, αυτό σημαίνει ότι η ‘αξία’ είναι σε χαμηλότερη θέση συγκριτικά με άλλες χώρες που παλεύουν για την ισότητα των φύλων. Υπάρχουν κοινωνίες πολλαπλών ταχυτήτων όπου πράγματι η ‘αξία’ της γυναίκας είναι υποδεέστερη από αυτή των ανδρών, άρα είναι και πιο ευάλωτες οι γυναίκες ως θύματα” τονίζει η Β. Αρτινοπούλου.
Η καθηγήτρια Εγκληματολογίας επισημαίνει μάλιστα ότι: “Έχουμε πολύ μεγάλο σκοτεινό αριθμό σε ό,τι αφορά τα αίτια αυτών των ανθρωποκτονιών, δηλαδή πολλές φορές καταγράφονται απλά ως ανθρωποκτονία ή πίσω από μια ανεξιχνίαστη υπόθεση υποκρύπτεται ένα τέτοιο περιστατικό. Έχουμε επομένως το κομμάτι των ανεξιχνίαστων ανθρωποκτονιών με θύματα γυναίκες, το οποίο πρέπει να διερευνήσουμε, και το δεύτερο στοιχείο είναι ότι, όσο πιο γρήγορα καταγγέλλεται και προλαμβάνεται η κακοποίηση, αυτομάτως έχουμε έναν δείκτη πρόληψης της γυναικοκτονίας”.
Η αστυνομική καταγραφή
Όμως τι στοιχεία έχει η Ελληνική Αστυνομία για τη γυναικοκτονία; Η ΕΛ.ΑΣ. κρατάει απλά στατιστικά στοιχεία για τις ανθρωποκτονίες στις οποίες καταγράφεται το φύλο του θύματος, ωστόσο δεν καταγράφονται ποιοτικά στοιχεία, όπως αν ο δράστης είναι σύζυγος ή φίλος του θύματος, κατά συνέπεια δεν μπορεί να πει κανείς με ασφάλεια πόσες γυναικοκτονίες έχουμε. Ανάλογα όμως προβλήματα καταγραφής έχουμε σχεδόν σε όλες τις αστυνομίες της Ε.Ε.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του αρχηγείου της ΕΛ.ΑΣ., την τελευταία δεκαετία (2007-2016) οι ανθρωποκτονίες με θύματα γυναίκες κυμαίνονται μεταξύ 25% – 35% του συνόλου των ανθρωποκτονιών που καταγράφονται ανά έτος, με εξαίρεση το 2011, που το ποσοστό των ανθρωποκτονιών με θύματα γυναίκες είναι περίπου το 16,85% των ανθρωποκτονιών που τελέστηκαν εκείνο τον χρόνο.
Σκοτώνονται μέσα στο σπίτι
“Το πιο σημαντικό δεδομένο που έχουμε είναι ότι η πλειονότητα των γυναικών στην Ελλάδα σκοτώνονται μέσα στο σπίτι ενώ η πλειονότητα των ανδρών στην Ελλάδα σκοτώνονται έξω από το σπίτι” επισημαίνει στην “Αυγή” της Κυριακής η διδάκτορας Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και μέλος του Δικτύου COST, Femicide Across Europe Αθηνά Πεγκλίδου, ενώ τονίζει ότι πρέπει να αλλάξει ο τρόπος καταγραφής του εγκλήματος, δηλαδή να έχουμε στην καταγραφή τη σχέση του θύτη με το θύμα.
Το Δίκτυο COST, Femicide Across Europe αποτελείται από ερευνητές και ακαδημαϊκους από όλη την Ευρώπη και στόχος του είναι να θέσει τα θεμέλια της συγκρότησης ενός Πανευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη γυναικοκτονία. Στον ορισμό της γυναικοκτονίας το Δίκτυο περιλαμβάνει και τα εγκλήματα τιμής.
“Το έγκλημα τιμής είναι η εκδοχή του 1960, που δεν λέγεται πια έγκλημα τιμής, λέγεται έγκλημα ‘αγάπης’, δηλαδή μιλάμε για το ίδιο πράγμα, μια τιμωρητική πράξη για μια γυναίκα που έχει υπερβεί το όριο -αυτό το όριο μπορεί να είναι για το πλαίσιο- που ζει πιο ανεξάρτητη, ή μπορεί να έχει κάποια σχέση, υπάρχει πάντα κάποιο όριο. Ο άνδρας έτσι δεν χαρακτηρίζεται εγκληματίας, αλλά είναι ένας κανονικός άνδρας που παίρνει στα χέρια του την τιμωρητική διαδικασία. Από τα περιστατικά που θυμάμαι, παράδειγμα η ζήλια είναι αυτό το πράγμα, η γυναίκα που δεν υπάκουσε στον ρόλο της. Άρα ένα έγκλημα τιμής με παλαιότερους όρους” εξηγεί η Α. Πεγκλίδου.
Προαναγγελθείσες δολοφονίες
“Τις πιο πολλές φορές είναι καθαρός ο λόγος του φόνου, είναι επειδή ο δράστης ήθελε να ασκήσει την απώτατη μορφή εξουσίας απέναντι στη γυναίκα ή το έκανε επειδή η γυναίκα σηκώθηκε και έφυγε και δεν μπορούσε να δεχθεί ότι η γυναίκα θα αποφασίσει για το δικό της μέλλον χωρίς αυτόν. Δυστυχώς, όταν υπάρχουν παιδιά, τα παιδιά αυτά ζουν σε πολύ δυσάρεστες συνθήκες” επισημαίνει η Σίσσυ Βωβού από τη συντακτική επιτροπή του “Μωβ”, ενώ παράλληλα τονίζει την έλλειψη νομοθετικού πλαισίου σχετικά με την αφαίρεση της επιμέλειας από σύζυγο που έχει σκοτώσει τη γυναίκα του και μητέρα των παιδιών του, όταν τα παιδιά είναι ανήλικα, σε αντίθεση με άλλες χώρες.
“Σε σχέση με την Ιταλία και Ισπανία που παρακολουθούμε, είμαστε χαμηλότερα σε σχέση με την αναλογία πληθυσμού. Ωστόσο δεν παύει να είναι ένα φαινόμενο συχνό. Στον βαθμό που δεν αναγνωρίζεται η γυναικοκτονία και χαρακτηρίζεται ως έγκλημα πάθους ή οικογενειακή τραγωδία, αυτό που λέμε είναι ότι είναι ένας λόγος για να μειωθεί ο ψόγος απέναντι στην ενέργεια και να προετοιμαστεί η επόμενη” συμπληρώνει η Σ. Βωβού και τονίζει ότι “οι πιο πολλές γυναικοκτονίες είναι προαναγγελθείσες δολοφονίες, σπάνιες περιπτώσεις είναι κεραυνός εν αιθρία. Υπάρχει κακοποίηση και μια μέρα είτε τη σκοτώνει από πρόθεση είτε τη σκοτώνει από το ξύλο. Είναι μια ακραία μορφή έμφυλης βίας. Δυστυχώς οι γυναίκες που είναι σε χρόνια κακοποίηση δεν είναι σε θέση να φύγουν πολλές φορές, είναι ηττημένες και εγκλωβισμένες, οπότε πίνουν το ποτήρι μέχρι το τέλος”.
Τα κενά της νομοθεσίας
“Ζητάμε στην Ελλάδα να υπάρξει ειδικός νόμος, όπως υπάρχει και σε άλλες χώρες, για τη γυναικοκτονία, που θα έχει τα χαρακτηριστικά της έμφυλης βίας. Παραμένουμε να μην έχει κυρωθεί η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, παρά την ολοκλήρωση της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής. Η Ελλάδα έχει υπογράψει από το 2011 τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, η οποία έχει τεθεί σε ισχύ από το 2014, ωστόσο ακόμα δεν την έχουμε κυρώσει ώστε να έχουμε την ενσωμάτωσή της με εσωτερική νομοθεσία” καταλήγει η Σ. Βωβού.
Σημειώνεται ότι μόλις προ δύο εβδομάδων το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με ψήφισμά του ζήτησε την επιτάχυνση κύρωσης της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης και αφορά την καταπολέμηση της άσκησης βίας οποιασδήποτε μορφής κατά των γυναικών. Σύμφωνα με πηγές από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας το σχετικό νομοσχέδιο είναι ήδη έτοιμο και πριν από λίγες εβδομάδες παραδόθηκε από την αρμόδια νομοπαρασκευαστική επιτροπή στο υπουργείο Δικαιοσύνης, το οποίο αναμένεται να φέρει το νομοσχέδιο στη Βουλή.
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.