του Τάσου Γιαννόπουλου και της Μαρίας Σιδηροπούλου

Στην τελευταία ταινία του Κεν Λόουτς «Δυστυχώς απουσιάζατε» («Sorry we missed you») ο πρωταγωνιστής (Ρίκι), αφού άλλαξε πολλές χειρωνακτικές δουλειές, δοκίμασε την τύχη του ως αυτοαπασχολούμενος οδηγός σε μια εταιρεία ταχυμεταφορών, έγινε «αφεντικό του εαυτού του», όπως λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά.

Με αυτήν ακριβώς την φράση ξεκίνησε και η συνομιλία μας με τον Κ.Γ. (τα στοιχεία του είναι στη διάθεση του Solomon MAG, αλλά το συμβόλαιο με την εταιρεία απαγορεύει να δίνει πληροφορίες για αυτήν), ο οποίος, αφού είχε εργαστεί επί χρόνια ως διανομέας φαγητού σε διαφορετικές επιχειρήσεις αποφάσισε, μετά το καλοκαίρι του 2019, να γίνει «συνεργάτης» της Wolt (Wolt Τεχνολογίες Ελλάς Υπηρεσίες Παροχής Φαγητού Α.Ε.) στην Αθήνα.

«Το μόνο που χρειαζόταν» ήταν «το δικό του όχημα και ένα smartphone», όπως αναφέρει στο κάλεσμά της η Φινλανδική start – up, η άφιξη της οποίας στην Ελλάδα έγινε δεκτή στις αρχές του 2019 με διθυραμβικά δημοσιεύματα σε ΜΜΕ καθώς θα «(άλλαζε) την εμπειρία στην online παραγγελία φαγητού».

Ο Κ.Γ. δηλώνει ότι «έχει την απόλυτη ελευθερία να επιλέγει αυτός πότε θα δουλεύει», όπως δηλαδή και ο ήρωας του Κεν Λόουτς που είναι αυτοαπασχολούμενος με ευέλικτο ωράριο.

«Χάρη στην υψηλή αμοιβή ανά παραγγελία, μπορώ σε ένα παρασκευοσαββατοκύριακο να κερδίσω τα τριπλάσια από όσα αν δούλευα (ως μισθωτός) διανομέας σε ένα μαγαζί. Για παράδειγμα, τα Σάββατα, δουλεύοντας νυχτερινές ώρες (μετά τις 20:00) βγάζω, με λίγο τρέξιμο παραπάνω, περισσότερα από 100 ευρώ μικτά σε περίπου 8 ώρες», αναφέρει στο Solomon MAG.

Ο Κ.Γ. επιλέγει κυρίως περιοχές του κέντρου ή των βορείων προαστίων. Πολλοί και πολλές από εσάς θα έχετε πετύχει το χαρακτηριστικό γαλάζιο κουτί στα μηχανάκια και τα ποδήλατα των διανομέων ή κάποια από τις ιλουστρασιόν διαφημίσεις που πολλαπλασιάζονται διαρκώς σε κεντρικούς δρόμους της Αθήνας (ή τις χορηγούμενες αναρτήσεις στα social media), με την ίδια ταχύτητα που η Wolt επεκτείνεται σταδιακά σε όλο και περισσότερες περιοχές της Αττικής συνεργαζόμενη με δεκάδες επιχειρήσεις.

Χρησιμοποιώντας ως μεσάζοντα τη Wolt, οι επιχειρηματίες της εστίασης απαλλάσσονται από όλες τους τις ευθύνες

Είναι η πρώτη εταιρεία online παραγγελίας στη χώρα μας που ανέλαβε η ίδια τη διανομή φαγητού εξυπηρετώντας επιχειρήσεις επισιτισμού και εστίασης όλων των ειδών και κατηγοριών, από μεγάλες αλυσίδες όπως τα Starbucks μέχρι συνοικιακά μαγαζιά.

Το ίδιο κάνει και στις 69 πόλεις όπου δραστηριοποιείται σήμερα. Εν ολίγοις, μία άλλη Uber στη διανομή φαγητού -άλλωστε και η Uber προσφέρει παρόμοια υπηρεσία μέσω της πλατφόρμας «Uber Eats».

Σύμφωνα με καταστηματάρχες του επισιτισμού και της εστίασης που δεν ήθελαν να μιλήσουν επώνυμα στο Solomon MAG, η Wolt παίρνει προμήθεια από 23% μέχρι και 25% για κάθε παραγγελία.

Χρησιμοποιώντας ως μεσάζοντα τη Wolt, οι επιχειρηματίες της εστίασης απαλλάσσονται από όλες τους τις ευθύνες απέναντι σε όλους ή αρκετούς από τους διανομείς: μισθοδοσία, ασφάλιση, αποζημίωση σε περίπτωση ατυχήματος, παροχή οχήματος και Μέσων Ατομικής Προστασίας (ή, σύμφωνα με τον νόμο 4611/2019, καταβολή αποζημίωσης τουλάχιστον 15% επί του βασικού μισθού για τα έξοδα κίνησης, συντήρησης και χρήσης, όταν οι διανομείς χρησιμοποιούν δικό τους όχημα), κ.λπ.

Χωρίς διάλειμμα στους δρόμους μέχρις εξαντλήσεως

«Με περίπου 2,20 ευρώ μικτά ανά παραγγελία από Δευτέρα έως και Πέμπτη (το οποίο αυξάνεται κατά 0,30 ευρώ μετά τις 8 το βράδυ) και 2,50 ευρώ μικτά από Παρασκευή μέχρι και Κυριακή (που φτάνει μέχρι τα 2,70 ευρώ τις βραδινές ώρες και τα 2,90 μικτά τις Κυριακές), αλλά και προσαύξηση της τάξης των 2 ευρώ ανά παραγγελία τις ημέρες με βροχή, θεωρώ ότι η Wolt θα συνεχίσει να προσελκύει διανομείς και θα μεγαλώσει το δυναμικό της πολύ γρήγορα», σχολιάζει ο Κ.Γ.

Όπως, όμως, δείχνει ο Λόουτς στην ταινία – μανιφέστο κατά της «ουμπεροποίησης» της εργασίας, υπάρχει ένα μεγάλο «αλλά» -για την ακρίβεια πολλά περισσότερα.

Αν κάνεις 40 παραγγελίες την ημέρα, είναι σαν να έχεις κάνει 80. Mπορούν να ανταπεξέλθουν μόνο νέοι σε ηλικία που αντέχουν τους εξαντλητικούς ρυθμούς.

Εξηγεί ο Κ.Γ.: «Για να βγάλεις καλό μεροκάματο πρέπει να δουλεύεις ασταμάτητα, δεν συμφέρει να έχεις το εγγυημένο πρόγραμμα (σ.σ.: πληρώνεσαι με την ώρα, ανεξαρτήτως αν υπάρχουν παραγγελίες ή όχι). Εγώ, για παράδειγμα, συνήθως δουλεύω δέκα ώρες, ξέρω όμως άλλους που κάνουν 15ωρα. Επίσης, δεν είσαι, όπως οι διανομείς των καταστημάτων, σε έναν χώρο που έχεις ως βάση, ώστε να μπορείς να πας στην τουαλέτα, να φας κάτι ή να ξεκουραστείς. Βρίσκεσαι διαρκώς στον δρόμο, περιμένοντας να χτυπήσει στην εφαρμογή του κινητού σου η επόμενη παραγγελία, με βάση τον αλγόριθμο και την τοποθεσία σου. Μάλιστα, οι διαδρομές είναι τεράστιες, σαν να κάνεις δύο παραγγελίες κάθε φορά, αφού μπορεί να καλύπτεις μεγάλες περιοχές και σε κάθε παραγγελία πρέπει υποχρεωτικά να διανύσεις και την απόσταση μέχρι το μαγαζί από το οποίο θα πάρεις το πακέτο για να το μεταφέρεις στον επόμενο πελάτη. Π.χ. από Παγκράτι όπου έχεις βρεθεί, μπορεί να πρέπει να πας μέχρι το Σύνταγμα για να παραλάβεις την επόμενη παραγγελία κ.ο.κ. Αν, ας πούμε, κάνεις 40 παραγγελίες την ημέρα, είναι σαν να έχεις κάνει 80. Στη Wolt μπορούν να ανταπεξέλθουν μόνο νέοι σε ηλικία που αντέχουν τους εξαντλητικούς ρυθμούς. Ως “συνεργάτες” δεν δικαιούμαστε δώρα, άδειες, κάλυψη σε περίπτωση ατυχήματος, ενώ αν αρρωστήσεις χάνεις τα μεροκάματα. Βέβαια, στη ζούγκλα που υπάρχει εκεί έξω, ελάχιστοι εργοδότες δίνουν δώρα, υπερωρίες ή καλά μεροκάματα (παραβιάζοντας τις συνήθως… προφορικές συμφωνίες!), άσε που όταν τρακάρεις έρχονται οι ίδιοι οι εργοδότες και σου παίρνουν το κουτί για να μην καταγραφεί το τροχαίο ως εργατικό ατύχημα. Έτσι, αρκετοί προτιμούν τα παραπάνω χρήματα της Wolt, χάνοντας εργασιακά δικαιώματα, από το να τους “κλέβουν” οι καταστηματάρχες».

Διανομέας με βιβλία και… λογιστή

«Μου έκανε εντύπωση πόσες ώρες πρέπει να δουλεύουν για να ζουν αξιοπρεπώς, καθώς και η εργασιακή ανασφάλεια που βίωναν. Είναι αυτοαπασχολούμενοι, αλλά αν κάτι πάει στραβά, παίρνουν όλο το ρίσκο πάνω τους» είχε σχολιάσει χαρακτηριστικά ο Λόουτς όταν ρωτήθηκε πώς εμπνεύστηκε την ταινία με ήρωα τον αυτοαπασχολούμενο μεταφορέα.

Στην Ελλάδα, οι «συνεργάτες» της Wolt πληρώνονται σήμερα με τίτλο κτήσης, αυτό που παλιά ξέραμε ως απόδειξη δαπάνης, έναν δηλαδή τρόπο πληρωμής (και ασφάλισης) για ευκαιριακές εργασίες. Εξ’ ου και το όριο των 10.000 ευρώ (μικτά) τον χρόνο που τίθεται για όσους πληρώνονται με αποδείξεις δαπάνης. Και μετά;

«Σκέφτομαι, όπως και αρκετοί συνάδελφοι, να ανοίξουμε κανονικά βιβλία (μπλοκάκι) ώστε να περνάμε και τα καύσιμα που καταναλώνουμε ως έξοδα και να μην έχουμε τον “κόφτη” των 10.000», απαντάει ο Κ.Γ. Δηλώνει μάλιστα διατεθειμένος να πληρώνει λογιστή κάθε μήνα, όπως συνηθίζουν όσοι επαγγελματίες χρησιμοποιούν «μπλοκάκι». Ντελιβεράδες – ελεύθεροι επαγγελματίες, δηλαδή.

Γίνεται κατανοητό, άλλωστε, από την πρώτη επαφή με την εταιρεία μέσω της ιστοσελίδας της, αλλά και μόλις παραλαμβάνει κανείς τον εξοπλισμό από τα γραφεία της στην λεωφόρο Βουλιαγμένης: «δίνουμε εγγύηση 50 ευρώ για να παραλάβουμε μαζί με το κουτί τα μπουφάν και το αδιάβροχο αλλά ξέρουμε εξαρχής ότι το κράνος, η συντήρηση του οχήματος και τα καύσιμα είναι δική μας υποχρέωση», υπογραμμίζει ο Κ.Γ. «Ευτυχώς υπάρχει ένα χιλιομετρικό μπόνους, αλλά και τα φιλοδωρήματα των καταναλωτών, που καλύπτουν ένα μέρος της βενζίνης», προσθέτει.

Μοιάζει με ένα ιδιαιτέρως επισφαλές εργασιακό καθεστώς, ειδικά αν κάνουμε την πρόβλεψη ότι η πίτα που μοιράζονται οι διανομείς θα μικραίνει, όσο αυξάνεται ο αριθμός των συνεργατών της (σήμερα, στις αρχές του 2020, σύμφωνα με τον Κ.Γ., οι διανομείς δεν ξεπερνούν τους 200) .

Με ό,τι αυτό μπορεί να σημάνει όσον αφορά την περαιτέρω απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων στον κλάδο, αλλά και την επικράτηση συνθηκών άγχους και ανταγωνισμού (μεταξύ των διανομέων), φαινόμενα που έχουν περιγράψει «συνεργάτες» της Deliveroo στο Λονδίνο ή εργαζόμενοι άλλων εταιρειών της «gig economy».

Σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές της Επιθεώρησης Εργασίας, δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα έλεγχος σε διανομέα της Wolt ώστε να υπάρχει ένα προηγούμενο για το πώς θα την αντιμετωπίζουν οι ελεγκτικές υπηρεσίες.

Ο Κ.Γ. προβλέπει ότι, μόλις αυξηθεί ο αριθμός των «συνεργατών», «μπορεί να καταργηθεί το εγγυημένο πακέτο που ισχύει σήμερα ως επιλογή για τους διανομείς (με προκαθορισμένη αμοιβή από 5,5 ευρώ μικτά έως και 7 – 7,5 ευρώ μικτά την ώρα, ανάλογα με την ημέρα και το αν εργάζεσαι βραδινές ώρες, ανεξαρτήτως αριθμού παραγγελιών) διότι, πλέον δεν θα ελλοχεύει ο κίνδυνος η Wolt να “ξεμείνει” από διανομείς σε ημέρες που έχει κακοκαιρία».

Σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές της Επιθεώρησης Εργασίας, δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα έλεγχος σε διανομέα της Wolt ώστε να υπάρχει ένα προηγούμενο για το πώς θα την αντιμετωπίζουν οι ελεγκτικές υπηρεσίες. Πάντως, λένε οι ίδιες πηγές, ο τίτλος κτήσης δεν αποτελεί νέα μορφή απασχόλησης και το γεγονός ότι οι διανομείς κάνουν συστηματικά την ίδια δουλειά, με στόχο να επιτευχθεί οικονομικό αποτέλεσμα για τον ίδιο εργοδότη (Wolt), ο οποίος μάλιστα υπόσχεται «ευκαιρίες» ανέλιξης μέσω της ιστοσελίδας του, σηματοδοτεί εργασιακό δεσμό με τη Wolt (και άρα κεκαλυμμένη εξαρτημένη εργασία), που δεν θα έπρεπε να καλύπτεται με απόδειξη δαπάνης.

Η ασαφής υπόσχεση της Wolt και η δέσμευση της φινλανδικής κυβέρνησης

Αντί να κάνουμε «spoiler» σχετικά με την κατάληξη της ιστορίας του Κεν Λόουτς, αξίζει να δούμε πώς εξελίσσεται το φαινόμενο εκτός κινηματογραφικής αίθουσας: απευθυνθήκαμε στην πρωτοβουλία «Justice4Couriers» η οποία ξεκίνησε τη δράση της τον Σεπτέμβριο του 2018 στη χώρα προέλευσης της Wolt, τη Φινλανδία, με αφορμή τις περικοπές στις αμοιβές των διανομέων της Foodora, εταιρείας που λειτουργεί πλέον με το μοντέλο της Wolt (με διανομείς – freelancers).

Όπως αναφέρουν εκπρόσωποι της πρωτοβουλίας στο Solomon MAG, διανομείς της Wolt εντάχθηκαν στην πρωτοβουλία αφού βιώνουν παρόμοιες συνθήκες εργασίας: «δεν απολαμβάνουν βασικά εργασιακά δικαιώματα (αποζημίωση ασθενείας, άδειες, συνταξιοδοτική κάλυψη) και δεν μπορούν να οργανωθούν συνδικαλιστικά προκειμένου να απαιτήσουν καλύτερες αμοιβές. Οι δύο εταιρείες μπορούν να αλλάζουν τις συνθήκες και τους όρους εργασίας κατά το δοκούν, κάτι που κάνει επισφαλή την κατάσταση των διανομέων».

Από το 2014, όταν ιδρύθηκε η Wolt έχει αλλάξει πολλές φορές το σύστημα αμοιβών. Σήμερα, προβλέπεται αμοιβή 4,20 ευρώ ανά παραγγελία (4,70 ευρώ τα σαββατοκύριακα) και υπάρχει η επιλογή προ-επιλεγμένων βαρδιών στις οποίες η εγγυημένη αμοιβή είναι 8 ευρώ την ώρα (και 10 ευρώ το σαββατοκύριακα).

Η Foodora, ενώ αρχικά προσλάμβανε τους διανομείς ως υπαλλήλους (με εγγυημένη αμοιβή ύψους 9 ευρώ την ώρα και όλα τα δικαιώματα που προβλέπει για τους μισθωτούς η φινλανδική νομοθεσία), από το 2017 και μετά εφάρμοσε αποκλειστικά το μοντέλο του freelancer για όλους τους διανομείς, με αμοιβή 7 ευρώ την ώρα τις καθημερινές (+2,2 ευρώ για κάθε παραγγελία) και στα 8 ευρώ την ώρα τα σαββατοκύριακα (+2,2 ευρώ για κάθε παραγγελία).

Μέχρι σήμερα, δεν έχει υπάρξει, σύμφωνα με τα μέλη της καμπάνιας, κάποια νομοθετική παρέμβαση για τη ρύθμιση της δραστηριότητας των εταιρειών αυτών ή κάποια δικαστική διεκδίκηση εκ μέρους των εργαζόμενων: «η Ομοσπονδία Φινλανδικών Επιχειρήσεων διαπίστωσε ότι τα εργατικά συνδικάτα πρέπει να προσφύγουν στη δικαιοσύνη, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουν υπάρξει διανομείς που είναι πρόθυμοι να παραπέμψουν το θέμα τους στο δικαστήριο», εξηγούν τα μέλη της «Justice4Couriers». Ωστόσο, έχει υποβληθεί καταγγελία στα περιφερειακά διοικητικά πρακτορεία, τα οποία επιβλέπουν, μεταξύ άλλων, θέματα υγείας και ασφάλειας στην εργασία. Σύμφωνα με την καταγγελία, οι συνθήκες εργασίας των διανομέων αυτών αντιστοιχούν σε εξαρτημένη εργασία.

Σε δύο συναντήσεις με εκπροσώπους της Wolt τα μέλη της πρωτοβουλίας απέσπασαν τη γενικόλογη υπόσχεση ότι η εταιρεία «διερευνά την πιθανότητα για συμβάσεις εργασίας»

Υπό την πίεση της πρωτοβουλίας «Justice4Couriers», η κυβέρνηση συνασπισμού που σχηματίστηκε πρόσφατα (τον Δεκέμβριο του 2019) με πρωθυπουργό την 34χρονη Sanni Marin από τους Σοσιαλδημοκράτες «έχει εντάξει στο πρόγραμμά της την πρόθεση απαγόρευσης μορφών απασχόλησης (όπως το εικονικό freelancing) που υποκρύπτουν εξαρτημένη εργασία». Ωστόσο, προσθέτουν οι συνομιλητές μας, «ακόμα δεν έχουν δρομολογηθεί συγκεκριμένα βήματα προς την κατεύθυνση αυτή».

Σε δύο συναντήσεις με εκπροσώπους της Wolt τα μέλη της πρωτοβουλίας απέσπασαν τη γενικόλογη υπόσχεση ότι η εταιρεία «διερευνά την πιθανότητα για συμβάσεις εργασίας» (σ.σ.: αντί του freelancing), αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει επέλθει καμία αλλαγή στους όρους εργασίας των διανομέων της.

Οι «συνεργάτες» δεν έχουν σωματείο

Μπορούν άραγε οι συνεργάτες της Wolt στην Ελλάδα να διεκδικήσουν βελτίωση των συνθηκών δουλειάς, όταν είναι καθημερινά αποκομμένοι ο ένας από τον άλλον;

«Όταν μας έκοψαν ένα μπόνους που δινόταν για κάθε 20 παραγγελίες, ορισμένοι από όσους είναι στους 30-40 διανομείς που μεταφέρουν καθημερινά πολλές παραγγελίες συνεννοήθηκαν μέσω Facebook και διαμαρτυρήθηκαν στην εργοδοσία, με αποτέλεσμα το bonus να επανέλθει κατά ένα μέρος», αναφέρει ο Κ.Γ. Αναφέρει ότι μετάνιωσε που δεν πήγε και ο ίδιος μαζί με τους συναδέλφους του («φοβήθηκα ενδεχόμενη στοχοποίηση», είπε), διότι τελικά κέρδισαν και για τον ίδιο κάτι.

Τονίζει ότι αν μία ημέρα αποφασίσουν όλοι μαζί να μη δουλέψουν, η Wolt θα υποστεί τεράστιο κόστος.

Ίσως στο εγγύς μέλλον αυτό να αποδειχθεί το μοναδικό όπλο των διανομέων, δεδομένου ότι είναι αδύνατη η τυπική συνδικαλιστική έκφραση, μέσω ενός σωματείου, λόγω του status των συνεργατών – ελεύθερων επαγγελματιών.

Το σίγουρο είναι ότι στον «ελεύθερο κόσμο» της gig economy (για να κλέψουμε έναν άλλο τίτλο από ταινία του στρατευμένου Βρετανού σκηνοθέτη), οι εργαζόμενοι, τα συνδικάτα και οι ελεγκτικές αρχές έχουν νέους γρίφους να επιλύσουν.