Έλληνες και Ιταλοί αναρχικοί στην Αίγυπτο

Η δράση τους τον 19ο και αρχές του 20ου αιώνα. Το πρώτο εργατικό σωματείο στην Αίγυπτο ιδρύθηκε το 1872, με τίτλο «Αδελφότης των Εργατών» από Έλληνες εργάτες, από τους οποίους οι περισσότεροι κατάγονταν από την Κέρκυρα

Έφτιαξαν το πρώτο εργατικό σωματείο, ίδρυσαν εφημερίδες, διακινούσαν μπροσούρες στην εργατική τάξη του Καΐρου και της Αλεξάνδρειας. Αφιέρωμα στις δράσεις των Ελλήνων και Ιταλών αναρχικών που δραστηριοποιήθηκαν στην Αίγυπτο τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, με υλικό πληροφόρησης από τη διαδικτυακή βιβλιοθήκη libcom.org και το vrahokipos.net.

* Το πρώτο εργατικό σωματείο στην Αίγυπτο δημιουργήθηκε το 1872 από Έλληνες εργάτες, από τους οποίους οι περισσότεροι κατάγονταν από την Κέρκυρα, και ονομαζόταν «Αδελφότης των Εργατών».

* Η πρώτη αναρχική έκδοση στην Αίγυπτο έγινε πιθανότατα το 1877 στην Αλεξάνδρεια, στην ιταλική γλώσσα και με τίτλο “Ο Εργάτης”.

* Τον Σεπτέμβριο του 1878 ο Ιταλός αναρχικός Ερρίκο Μαλατέστα εγκατέλειψε τη Νάπολι για να αποφύγει τη φυλάκιση και πήγε στην Αλεξάνδρεια, όπου απέκτησε επαφές με αρκετούς Ιταλούς μετανάστες εργάτες. Την ίδια περίοδο έγινε απόπειρα δολοφονίας του βασιλιά Ουμβέρτου του Πρώτου από τον δημοκρατικό Πασαμάντε στην Ιταλία, που είχε αποτέλεσμα ν’ ακολουθήσει εκτεταμένη καταστολή σε όλη τη χώρα και ιδίως κατά των αναρχικών. (Τελικά ο βασιλιάς δολοφονήθηκε το 1900 κατά την αποχώρησή του από το στάδιο του Μιλάνου, όπου είχε μεταβεί για να παρακολουθήσει τους Πανιταλικούς αγώνες).

Μία ομάδα Ιταλών πατριωτών που οργανώθηκε στην Αίγυπτο έσπευσε να καταδικάσει την ενέργεια του Πασαμέντε, όμως ακολούθησε η άμεση απάντηση των Ιταλών εργατών με την οργάνωση διαδήλωσης μπροστά από το ιταλικό προξενείο. Πριν από τη διαδήλωση, ο Μαλατέστα συνελήφθη μαζί με τους Αλβίνα και Παρίνι. Ο Μαλατέστα και ο Αλβίνα απελάθηκαν. Ο Παρίνι, αν και καταγόταν από το Λιβόρνο, κατάφερε να παραμείνει, καθώς ήταν για χρόνια κάτοικος Αιγύπτου.

Ο Έλληνας που συνελήφθη με τα φυλλάδια “Να ζήσει η Αναρχία”

* Ένας άλλος Ιταλός αναρχικός, ο Αμιλκάρε Τσιπριάνι, συνελήφθη και φυλακίστηκε στην Ιταλία το 1881 για τη δολοφονία ενός συμπατριώτη του στην Αλεξάνδρεια το 1867. Το περιστατικό είχε νωρίτερα χαρακτηριστεί ως αυτοάμυνα, αλλά το επικαλέστηκαν οι ιταλικές αρχές για να θέσουν εκτός δράσης τον Τσιπριάνι κατά τη διάρκεια της επαναστατικής του εκστρατείας το 1881. Η φυλάκιση του Τσιπριάνι έγινε μία περίφημη περίπτωση σε όλη την Αριστερά. Ο Τσιπριάνι παρέμεινε για μια αρκετά μακρά περίοδο στην Ελλάδα.

* Την 1η Απριλίου του 1882, οι εργαζόμενοι στον άνθρακα στην Αίγυπτο ξεκίνησαν απεργία στην πόλη Πορτ Σάιντ. Η απεργία είχε μεγάλη συμμετοχή από αναρχικούς.

* Το 1884 κυκλοφόρησε αναρχική ανασκόπηση στα ιταλικά με τίτλο “Η κοινωνική ερώτηση”.

* Στις 18 Μαρτίου του 1894 η αιγυπτιακή εφημερίδα “Αλ Χιλάλ” είχε ρεπορτάζ για τη σύλληψη Έλληνα εργάτη στην Αλεξάνδρεια επειδή μοίραζε, σύμφωνα με την αστυνομία, φυλλάδια με αναρχικό περιεχόμενο. Τα φυλλάδια καλούσαν τους εργαζόμενους να γιορτάσουν την επέτειο της Παρισινής Κομμούνας και έκλειναν με τη φράση “Να ζήσει η Αναρχία”.

* Την 1η Οκτωβρίου του 1894 Έλληνες εργάτες που δούλευαν για τη Suez Canal Company κατέβηκαν σε απεργία.

Την ίδια χρονιά ο Σακελλαρίδης – Γιαννακάκης συμμετείχε ενεργά στην ίδρυση σωματείου για τους υποδηματοποιούς (αργότερα συμμετείχε και στο Σοσιαλιστικό Κέντρο της Κωνσταντινούπολης). Ο Έλληνας γιατρός Α. Σκουφόπουλος, άλλος ένας γνωστός “ταραχοποιός” στην περιοχή, πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Διεθνούς Εργατικού Κόμματος του ισθμού του Σουέζ το 1918, μετά από μια ακόμη εργατική πρωτοβουλία που είχε σχηματιστεί με το όνομα “Ο Φοίνικας” το 1908.

Επίσης ιδρύθηκε από Ιταλούς αναρχικούς και ορισμένους Έλληνες το Διεθνές Σωματείο Τσιγαροποιών στο Κάιρο.

Μπροστάρηδες στην απεργία των καπνεργατών

* Το 1899 οργανώθηκε μία ακόμη απεργία από τους εργαζόμενους στον καπνό, στην οποία έπαιξαν ηγετικό ρόλο Έλληνες αναρχικοί όπως οι Αριστείδης Παππάς, Ν. Χρυσούδης και Σ. Βλαχόπουλος. Πρωτοστάτες ήταν επίσης ο Αιγύπτιος Μοχάμεντ Σίντκι και ο Εβραίος αναρχικός Σολομών Γκόλντεμπουργκ. Λίγο καιρό αργότερα οι καπνοβιομήχανοι κατάφεραν να εξοβελίσουν τους Παππά, Χρυσούδη και Βλαχόπουλο από το προσκήνιο και σχημάτισαν ένα διασπαστικό σωματείο με μέλη κάποιους Έλληνες τσιγαράδες. Αλλά ήδη ανάμεσα στους εργάτες δρούσε μια ομάδα Ελλήνων αναρχικών και επαναστατών, όπως οι αδελφοί Βουρτζώνη, ο Νίκος Γιαννής και ο Γιάννης Μαύρος.

* Στις αρχές του 1900 ο εργάτης Κ. Αστεριάδης εξέδωσε στο Κάιρο μια μπροσούρα με τίτλο «Κεφάλαιο – εργασία ή κτήμα – χρήμα” υιοθετώντας αναρχοσυνδικαλιστικές απόψεις. Τον ίδιο χρόνο Ιταλοί εργάτες στο φράγμα του Ασουάν, καπνεργάτες και τσιγαροποιοί κάλεσαν σε γενική απεργία.

* Την ίδια χρονιά ο Ιταλός αναρχικός Λουίτζι Γκαλεάνι αποφυλακίστηκε από το νησί Παντελερία και κατέφυγε στην Αίγυπτο. Έμεινε μαζί με Ιταλούς συντρόφους του για ένα χρόνο μέχρι να απελαθεί και να βρεθεί εν τέλει στο Λονδίνο στα 40 του. Το περιοδικό “Cronaca Sovversiva”, το οποίο ίδρυσε στις 6 Ιουνίου του 1903, διαβαζόταν από Ιταλούς αναρχικούς σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων χωρών της Βόρειας Αφρικής.

* Το 1903 ιδρύθηκε το Συνδικάτο Εργαζομένων Διεθνών Εμπορικών Επιχειρήσεων. Λίγο πριν φτάσουν οι τότε γνωστοί αναρχικοί Δημήτρης Καραμπίλιας και Πάνος Μαχαίρας στην Αίγυπτο από την Ελλάδα, είχε εγκατασταθεί στο Κάιρο ένας άλλος αναρχικός από την Αθήνα, ο Νίκος Δούμας, πρώην μέλος της Κεντρικής Ομοσπονδίας Σοσιαλιστών και της Σοσιαλιστικής Συμμαχίας “Κόσμος” στην Αθήνα. Με πρωτοβουλία του τελευταίου το 1907 κυκλοφόρησε η αναρχοσυνδικαλιστική εφημερίδα με τον τίτλο “Εργάτης” και διακινούνταν στην Αλεξάνδρεια και στο Κάιρο. Σε αυτή την εφημερίδα συμμετείχαν επίσης ο γιατρός Γ. Σαραφίδης, ο Ζαχαρίας Χαντζόπουλος (αδερφός του γνωστού Έλληνα σοσιαλιστή Κώστα και του αναρχικού Δημήτρη, ο οποίος το 1913 δημοσίευσε στην Αλεξάνδρεια βιβλίο με τίτλο “Χαρά και ηδονισμός στην επανάσταση), ο Γιώργος Τελεμίτης, ο Σταύρος Κουχτσόγλους (ο οποίος δούλευε σε εργοστάσιο τσιγάρων), ο Ιωσής Χιόνης και ο Κ. Αστεριάδης. Ο Ν. Δούμας ήταν ένας από τους βασικούς ιδρυτές του Σοσιαλιστικού Κέντρου στο Κάιρο.

Ο Δημήτρης Καραμπίλιας γεννήθηκε στο χωριό Μιντιλόγλι Αχαΐας (έξω από την Πάτρα) το 1872. Μετά τη διάλυση του αναρχικού κινήματος στην Πάτρα, κατέφυγε στην Αθήνα με τον Γιάννη Μαγκανάρα και αμφότεροι συμμετείχαν σε αναρχικές δράσεις εκεί. Το 1901 μετανάστευσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου δούλεψε ως εργάτης στα τσιγάρα και συμμετείχε στην τοπική εργατική τάξη και στο αναρχικό κίνημα συνεργαζόμενος με άλλους Έλληνες αναρχικούς που ζούσαν εκεί, όπως και με Ιταλούς. Μετά από δύο ή τρία χρόνια πρέπει να εγκατέλειψε την Αίγυπτο για τη Γαλλία, όπου εργάστηκε ως ράφτης και συμμετείχε σε γαλλικούς αναρχοσυνδικαλιστικούς κύκλους.

Κατέκτησαν το οκτάωρο για τους τυπογράφους

* Το 1908 “ο Εργάτης” σταμάτησε την κυκλοφορία του, αλλά την ίδια χρονιά ο Γ. Σαραφίδης κυκλοφόρησε μία άλλη εφημερίδα, που λεγόταν “Τα Νέα” (η οποία περιείχε σοσιαλιστικά και λογοτεχνικά κείμενα), στην οποία οι περισσότεροι που συμμετείχαν είχαν συνεργαστεί με την ομάδα του “Εργάτη”.

* Οι Έλληνες αναρχικοί Ιωσήφ Χιόνης και Γεράσιμος Λουζής, μαζί με τους Ιταλούς αναρχικούς Βοζάι, Λόγκι και Πιτζορίτι, συμμετείχαν στην ίδρυση του Διεθνούς Σωματείου Τυπογράφων, το οποίο είχε ένα ελληνικό τμήμα με γραμματέα τον Χιόνη και ένα ιταλικό.

Κατά τη διάρκεια της διετίας 1907-1908 και μέχρι το 1913 Ιταλοί και Έλληνες αναρχοσυνδικαλιστές είχαν επηρεάσει σχεδόν όλους τους τυπογράφους στην Αίγυπτο. Επίσης κυκλοφόρησαν το “Bulletino Typografico” και με διαμαρτυρίες που οργάνωσαν οδήγησαν τους τυπογράφους στην κατάκτηση του οκταώρου, ενώ πριν εργάζονταν για 12-14 ώρες. Το “Bulletino Typografico” διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του συνδικαλιστικού κινήματος στην Αίγυπτο.

Σωματείο στα τραμ

* Το 1907 μετανάστες εργάτες στην Αλεξάνδρεια και στο Κάιρο, μαζί με Έλληνες, οργάνωσαν διαδηλώσεις και άλλες δράσεις κατά της προγραμματισμένης απέλασης Ρώσων προσφύγων που είχαν πάει στην Αίγυπτο για να ξεφύγουν από το κύμα καταστολής του κράτους μετά την αποτυχημένη επανάσταση του 1905.

* Το 1908 σχηματίστηκε το σωματείο Ελλήνων εργαζόμενων στα τραμ.

* Μεταξύ του 1909 και του 1911 γράφονταν και τυπώνονταν δύο σελίδες του “Bulletino Typografico” στην ελληνική γλώσσα από τους Χιόνη, Λουζή και Λουκά Χριστοφορίδη. Ταυτόχρονα κυκλοφορούσαν άρθρα γραμμένα στα ελληνικά από τους Σταύρο Κουχτσόγλους, Γιώργο Βρισιμιτζάκη και κάποιον άλλο με το ψευδώνυμο Σπάρτακος στην ιταλική αναρχική εφημερίδα “Ιδέα” που κυκλοφορούσε στο Κάιρο. Στην εφημερίδα αυτή δημοσιεύτηκαν επίσης άρθρα του Ισπανού αναρχικού και εκδότη της αναρχικής εφημερίδας “Γη και Ελευθερία” Χοσέ Εστιβάλις (ένας άρθρο δημοσιεύτηκε στη σοσιαλιστική εφημερίδα “Κοινωνισμός” στην Αθήνα την ίδια περίοδο). Ο Χοσέ Εστιβάλις έγινε αργότερα γνωστός ως αναρχικός σκηνοθέτης με το όνομα Αρμάντ Γκέρα.

* Το 1909 ο Έλληνας αναρχικός Γιώργος Τελεμίτης (για τον οποίο δεν υπάρχει καμία άλλη διαθέσιμη πληροφορία μέχρι σήμερα, οπότε το όνομα που χρησιμοποιούνταν ίσως ήταν ψευδώνυμο) έγραψε και κυκλοφόρησε μπροσούρα με τον τίτλο “Κάτω τα είδωλα” με αφορμή την εκτέλεση του Ισπανού αναρχικού καθηγητή Φρανσίκο Φερέρ Γκάρδια την ίδια χρονιά στην Ισπανία. Η μπροσούρα κυκλοφόρησε ευρέως στην Ελλάδα από αναρχικούς και σοσιαλιστές.

* Το 1911 το αιγυπτιακό κράτος ξεκίνησε σειρά διώξεων εναντίον αναρχικών και οι Ιταλοί αναρχοσυνδικαλιστές Βοζάι, Λόγκι και Πιτζορίτι μαζί με μερικούς ακόμη Ιταλούς απελάθηκαν. Αλλά οι Έλληνες, όπως οι Σταύρος Κουχτσόγλους και Νίκος Δούμας συνέχισαν εντατικά τις δράσεις τους. Ο Κουχτσόγλους δημοσίευσε το 1912 στο Κάιρο μπροσούρα με τον τίτλο “Κάτω η μάσκα” και ο Δούμας δούλεψε με άλλους Ιταλούς μαχητές όπως ο Αντόνιο και ο Τζάμπιο. Ωστόσο ένα νέο κύμα διώξεων ακολούθησε, κατά το οποίο οι Ιταλοί κυνηγήθηκαν ανελέητα, ενώ και ο Νίκος Δούμας αναγκάστηκε να αφήσει την Αίγυπτο. Κατέφυγε στην Αθήνα στα τέλη του 1912 και το 1913 ήταν ένας από τους πρωτοπόρους της ίδρυσης του Σωματείου Εργατών στα υποδήματα, καθώς είχε βρει δουλειά ως υποδηματοποιός και συμμετείχε ενεργά στο εργατικό κίνημα.

Διάδοση των έργων των Μπακούνιν και Κροπότκιν

* Άλλοι Έλληνες αναρχικοί στην Αίγυπτο, που ήταν επίσης συγγραφείς βιβλίων και φυλλαδίων, ήταν ο Γ. Σαραφίδης και κάποιος που ονομαζόταν Γ. Δρακόπουλος, ο οποίος έγραψε και δημοσίευσε την “Αταξική επανάσταση”.

* Την ίδια εποχή μια άλλη ελληνική εφημερίδα στην Αίγυπτο, “Η Σοσιαλιστική” δημοσίευε μεταφράσεις των έργων του Μιχαήλ Μπακούνιν και άλλων αναρχικών στοχαστών.

* Γενικά, εκτός από τη σύσταση σωματείων και τον ακτιβισμό, διάφοροι Έλληνες αναρχικοί και ελευθεριακοί στην Αίγυπτο ασχολήθηκαν τόσο με τις μεταφράσεις θεωρητικών κειμένων του αναρχισμού, όπως του Μ. Μπακούνιν, όσο και με τη διάδοση κειμένων λογοτεχνίας. Το 1904 ξεκίνησε να κυκλοφορεί το περιοδικό “Νέα Ζωή”, το 1911 ένα ακόμη με τον τίτλο “Γράμματα” και το 1916 ο “Φοίνικας” και τα “Προπύλαια”. Επίσης αναρχικοί και ελευθεριακοί διανοούμενοι συμμετείχαν στις διάφορες ομάδες δημοτικιστών, οι οποίες ήταν ενεργές εκείνη την περίοδο στην Αίγυπτο.

* Τον Απρίλιο του 1919 ο μαρξιστής Γεώργιος Σκληρός (Κωνσταντινίδης), συγγραφέας του βιβλίου “Το κοινωνικό μας ζήτημα”, που έθεσε τα θεμέλια του λεγόμενου επιστημονικού σοσιαλισμού στην Ελλάδα -ένας από τους πρωτοπόρους του κινήματος για τον δημοτικισμό-, σε μια συγγραφική εκδήλωση στο Κάιρο ανακοίνωσε ότι έχει αρχίσει να γράφει μία μελέτη για το έργο του Πιοτρ Κροπότκιν, την οποία απ’ όσο γνωρίζουμε ποτέ δεν ολοκλήρωσε.

Διαλέξεις για τον Τολστόι

* Μεταξύ Ιουνίου και Δεκεμβρίου του 1917 ο Γ. Κωνσταντινίδης έδωσε διαλέξεις για τον Λέοντα Τολστόι στη βιβλιοθήκη του λαού στην Αλεξάνδρεια, τις οποίες οργάνωνε το περιοδικό “Γράμματα”. Πρέπει να αναφέρουμε εδώ ότι τα “Γράμματα”, που είχαν σταματήσει να κυκλοφορούν, επανεκδόθηκαν τον Ιούλιο του 1920 υπό τη διεύθυνση του Στέφανου Πάργα και του Μ. Περίδη ως εκδότη, αλλά δεν θεωρείται η επανέκδοσή τους συνέχεια της πρώτης περιόδου. Μεταξύ των συνεργατών των “Γραμμάτων” ήταν επίσης ο Ιταλός αναρχικός Λουίτζι Φάμπρι, του οποίου το εκτενές άρθρο “Η κίνηση των ιδεών στην Ιταλία” δημοσιεύτηκε σε μετάφραση στον δεύτερο τόμο (Σεπτέμβριος – Οκτώβριος 1920) στη σελίδα 96.

* Τον Σεπτέμβριο του 1919, μετά από ένα καλοκαίρι απεργιών, Ιταλός εργάτης Μαξ Ντι Κογιάλτο (μέλος της Διεθνούς Ένωσης Υπαλλήλων του Καΐρου) και Τζουζέπε Πιτζούτο, ένας επαναστάτης σοσιαλιστής της Ένωσης Τυπογράφων, απελάθηκαν.

* Γύρω στο 1920 οι Σαλάμα Μούσα, Μοχάμεντ Αμπντουλάχ Αλ Ινάνι και Χόσνι Αλ Αράμπι ίδρυσαν το Σοσιαλιστικό Κόμμα, απέναντι στο εθνικιστικό Wafd Party. Το 1924 ο Χόσνι Αλ Αράμπι, ο Αντουν Μαρούν και ο Ιωσήφ Ρόζενταλ (Εβραίος Ιταλός που κατέφυγε στην Αίγυπτο το 1899) ίδρυσαν το Αιγυπτιακό Κομμουνιστικό Κόμμα το 1924. Την ίδια χρονιά το Wafd σχημάτισε τη Γενική Ομοσπονδία Εργατικών Συνδικάτων στην κοιλάδα του Νείλου για να εμποδίσει τους κομμουνιστές να το κάνουν.

*Το κείμενο δημοσιεύτηκε πρώτα στην Αυγή