-Τί θα κάνουμε απόψε Μπρέιν;
-Ό,τι κάνουμε κάθε βράδυ Πίνκι. Θα προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τον κόσμο.
Έτσι, ο Πίνκι και ο Μπρέιν, τα δύο περιπετειώδη πειραματικά ποντίκια της Γουόρνερ ξεκινούσαν κάθε βραδινή τους εξόρμηση. Παρά τα μεγαλεπίβολα σχέδιά τους ωστόσο, στο τέλος κατέληγαν και πάλι στο κλουβί τους.
Κι αν τα ζωάκια του εργαστηρίου στην πραγματικότητα δεν προσπαθούν να μας επιβάλουν τη βούλησή τους, η αλήθεια είναι πως τα βράδια τους τα περνούν στο εργαστήριο. Η 24η Απριλίου, η Παγκόσμια Ημέρα για τα Ζώα του εργαστηρίου, θεσμοθετήθηκε για να μας το θυμίζει.
Όσο περνούν τα χρόνια, τα ζώα είναι όλο και πιο άχρηστα για την παραγωγή προϊόντων και τη θεωρητική θεμελίωση επιστημονικών θεωριών. Η τεχνολογία και η επιστήμη εξελίσσονται, και δίνουν λύσεις σε πάμπολλα προβλήματα που υπάρχουν σχετικά με τον έλεγχο και τον πειραματισμό για κάθε νέο προϊόν που βγαίνει στην αγορά. Παράλληλα, ο πειραματισμός σε ζώα συνεχίζεται ακάθεκτα από τους επιστήμονες (με μόνη εξαίρεση την πρόσφατη απαγόρευση πειραματισμού για καλλυντικά στην Ε.Ε.).
Η Έλλη Στουρνά, ακτιβίστρια φιλόζωος σε πληθώρα κινήσεων και πρωτοβουλιών, μοιράζεται την δυσπιστία της για την αναγκαιότητα της χρήσης πειραματόζωων και συμπληρώνει:
Υπάρχουν μαρτυρίες γιατρών που λένε πως ποτέ δεν θα χρησιμοποιούσαν στα επείγοντα π.χ. φάρμακο που έχει δοκιμαστεί μόνο σε ζώα. Επίσης υπάρχουν λίστες με φάρμακα που δοκιμάστηκαν σε ζώα και ύστερα ήταν μοιραία για τον άνθρωπο. Βέβαια,το ζήτημα είναι πολύ ευρύ και δεν είναι όλες οι πλευρές του γνωστές.
Πράγματι, η Επιτροπή Ιατρών για την Υπεύθυνη Ιατρική (PCRM) βασισμένη στις Η.Π.Α. δημοσιεύει περιπτώσεις φαρμάκων, τα οποία, ενώ πέρασαν με επιτυχία τις δοκιμές σε ζώα, ήταν εως και θανάσιμα για τον άνθρωπο.
Ωστόσο, πολλοί επιστήμονες πιστεύουν στα οφέλη της χρήσης πειραματοζώων, θεωρώντας την πρακτική αυτή ως αναντικατάστατη. Η Χριστίνα Σίμογλου-Καραλή, μοριακή βιολόγος εκπαιδευμένη στη διαχείριση εργαστηριακών ποντικιών και ασκούμενη ερευνήτρια στο Imperial College του Λονδίνου, μας εξηγεί:
Τα πειραματόζωα προκρίνονται ως ένα απαραίτητο “εργαλείο” στην έρευνα που στοχεύει στη διερεύνηση των γενεσιουργών παραγόντων διαφόρων νόσων αλλά και στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων ή θεραπειών. Κι αυτό γιατί και στις δύο περιπτώσεις αποτελούν τον πλησιέστερο “οργανισμό – μοντέλο” σε σχέση με τον άνθρωπο.
Φαινομενικά φαντάζει παράξενο πως ένα ποντίκι ή μια φρουτόμυγα (drosophila melanogaster) μπορούν να προσομοιάζουν ως προς την εκδήλωση ασθενειών με τον άνθρωπο όμως δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως δεν πρόκειται για ζώα που συναντάμε στο δρόμο. Πρόκειται για αποικίες οι οποίες εκτρέφονται για πειραματικούς σκοπούς.
Tα πειραματόζωα είναι αναντικατάστατο κομμάτι στην έρευνα που εστιάζει στην ανάπτυξη θεραπειών ή φαρμάκων είναι γιατί από τα αρχικά ακόμη στάδια αυτής της διαδικασίας πρώτιστο μέλημα είναι ο έλεγχος της ασφάλειας και της τοξικότητας της ουσίας ή της θεραπευτικής προσέγγισης που θα χορηγηθεί στον άνθρωπο.
Αναδεικνύοντας το ζήτημα της ασφάλειας κατά τη λήψη νέων φαρμάκων από ανθρώπους, συμπληρώνει:
Είναι σημαντικό να υπάρχουν και δεδομένα για την αποτελεσματικότητά τους πριν την χορήγησή τους σε εθελοντές. Χωρίς την ύπαρξη ισχυρών δεδομένων από μελέτες σε οργανισμούς μοντέλα κατάλληλα για την κάθε περίπτωση κανένας ρυθμιστικός φορέας δεν εγκρίνει τη διενέργεια κλινικών δοκιμών στον άνθρωπο γιατί κάτι τέτοιο θα ήταν ανήθικο.
Η ιατρική ιστορία έχει καταγράψει πρόοδο στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων ασθενειών, όπως η διφθερία, ο τέτανος και το σύνδρομο Πάρκινσον, πιστώνοντας την επιτυχία στον πειραματισμό σε ζώα.
Ενώ λοιπόν ο πειραματισμός σε ζώα καταδεικνύεται ως αποτελεσματικός, το ηθικό ζήτημα της χρήσης τους παραμένει.
Σαφή θέση έρχεται να πάρει, με εισήγηση και έκθεσή της το 2004 η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής, κρατικό γνωμοδοτικό όργανο για ζητήματα που αφορούν την ηθική διάσταση της επιστήμης.
Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι η χρήση των πειραµατόζωων είναι αναγκαία για την επιστηµονική έρευνα, βασική και εφαρµοσµένη, επισηµαίνει ωστόσο ότι η πρακτική αυτή δεν αρκεί να ικανοποιεί επιστηµονικά κριτήρια καταλληλότητας, αλλά χρειάζεται επί πλέον να δικαιολογείται και από ηθικοκοινωνική άποψη. Η Επιτροπή επισηµαίνει ότι, ιστορικά, η προστασία που απολαµβάνουν τα πειραµατόζωα εξαρτάται από τις εκάστοτε επικρατούσες κοινωνικές αντιλήψεις, σε ό,τι αφορά το ηθικό καθεστώς τους. Αναγνωρίζει ωστόσο ότι η δυναµική των κοινωνικών αντιλήψεων, αν και δεν ταυτίζεται, επηρεάζεται σηµαντικά τόσο από το επίπεδο των επιστηµονικών µας γνώσεων όσον αφορά τη φυσιολογία, νευρολογία και ηθολογία των ζωικών ειδών όσο και από τα αναµενόµενα οφέλη της επιστηµονικής έρευνας για τον άνθρωπο, κυρίως στον τοµέα της υγείας.
Λόγω αυτής της δυναμικής των κοινωνικών αντιλήψεων ωστόσο, υπογραμμίζει την ανάγκη διατύπωσης συγκεκριμένων γενικών αρχών που θα διέπουν τον πειραματισμό με ζώα που φέρει την πιθανότητα απωλειών ή ταλαιπωριών. Αυτές είναι η αρχές της Αντικατάστασης, της Ελάττωσης και της Βελτίωσης, γνωστές ως “Three R’s”:
[…]Η αρχή της Αντικατάστασης (Replacement) ορίζει ότι η έρευνα πρέπει να αποφεύγεται, αν υπάρχουν εναλλακτικές, ως προς την χρήση ζώων, µέθοδοι, για να ληφθούν οι αναµενόµενες επιστηµονικές πληροφορίες. Η αρχή της Ελάττωσης (Reduction) ορίζει ότι αν η έρευνα δεν µπορεί να αποφευχθεί, πρέπει να διενεργείται µε τον µεγαλύτερο δυνατό, για την επιστηµονική εγκυρότητα, περιορισµό του αριθµού των πειραµατόζωων. Τέλος, η αρχή της Βελτίωσης (Refinement) ορίζει ότι η έρευνα θα πρέπει να διενεργείται κατά τρόπο που να ανακουφίζει ή να µειώνει τον πόνο και την ταλαιπωρία των ζώων που συµµετέχουν.
Το ζήτημα είναι πραγματικά ευρύ και στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου μόνο ακροθιγώς προσεγγίζουμε. Εστιάζοντας στη χρήση των ζώων σε ιατρικά και φαρμακολογικά πειράματα, αναγκαζόμαστε να παραλείψουμε άλλους κλάδους όπως ο πειραματισμός με τρόφιμα ή είδη καπνού. Σκοπός βέβαια είναι να παρουσιαστούν οι δύο πλευρές του ζητήματος και να δοθεί τροφή για σκέψη.
Ενώ από την πλευρά της επιστήμης έχουν γίνει βήματα προς την ηθικότερη μεταχείριση των ζώων, η χρήση των πειραματόζωων αποτελεί την καθιερωμένη πρακτική και δεν δείχνει ότι θα εγκαταλειφθεί σύντομα. Δεν φαίνεται κάποια προτεινόμενη εναλλακτική μέθοδος να έχει υιοθετηθεί ως ικανή να αντικαταστήσει πλήρως τον πειραματισμό σε ζώα.
Από την άλλη, εικόνες από πειραματόζωα στο εργαστήριο και ιστορίες από πειράματα εγείρουν ηθικά ερωτηματικά.
Ίσως τελικώς η απάντηση στο ζήτημα της χρήσης των πειραματόζωων δίνεται από τον καθένα, αφού απαντήσει ένα άλλο ερώτημα. Πού στέκεται ο άνθρωπος σε σχέση με τα άλλα ζώα;
Σημείωση συντάκτη: Οι εικόνες από ζώα υπό πειραματισμό είναι πραγματικά σοκαριστικές. Επιμελούμενος το θέμα είδα πολλές, πραγματική γροθιά στο στομάχι. Επέλεξα ωστόσο να μην τις παρουσιάσω, παρά εμμέσως μέσω των συνδέσμων, όχι για να τις αποκρύψω, αλλά για να επιτρέψω στον αναγνώστη την απρόσκοπτη ανάγνωση.
Είναι χαρακτηριστικό πώς οι φιλοζωικές κινήσεις περιλαμβάνουν στην διήγησή τους την εικόνα των πειραματοζώων, ενώ οι επιστήμονες που τα χρησιμοποιούν την αφήνουν εκτός πλαισίου, εστιάζοντας στα αποτελέσματα των ερευνών. Ο καθένας φυσικά, επιλέγει την διήγηση που συνάδει με αυτό που πιστεύει και που επιδιώκει. Για όσους το αντέχουν, τους προκαλώ να τις αναζητήσουν. Για όσους όχι, τους καλώ να προβληματιστούν αν η πραγματικότητα που δεν αντέχουν να αντικρίσουν θα άλλαζε τις αντιλήψεις τους.
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.