Σκέψεις με φόντο το μυθιστόρημα του Ραλφ Έλισον, «Αόρατος Άνθρωπος»*
Του Πάνου Ραμαντάνη
”Είμαι ένας αόρατος άνθρωπος. Όχι δεν είμαι φάντασμα από εκείνα που στοίχειωναν τον Έντγκαρ Άλαν Πόε, ούτε είμαι κανένα από εκείνα τα εκτοπλάσματα του Χόλιγουντ . Είμαι ένας υπαρκτός άνθρωπος, ένας άνθρωπος με σάρκα και οστά, με ίνες και υγρά -και μπορώ μάλιστα να υποστηρίξω πως διαθέτω και μυαλό. Είμαι αόρατος απλώς επειδή οι άνθρωποι αρνούνται να με δουν. Όπως οι ασώματες κεφαλές που βλέπετε καμιά φορά στο τσίρκο, είναι σαν να με περιβάλλουν παραμορφωτικοί καθρέφτες. Όσοι με πλησιάζουν βλέπουν μόνο όσα με περιβάλλουν, τον εαυτό τους ή θραύσματα της φαντασίας τους-για την ακρίβεια, βλέπουν τα πάντα και τους πάντες εκτός από εμένα…”
«Αόρατος άνθρωπος», η αρχή…
Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής αρχές δεκαετίας του 50. Περίοδος ιδιαίτερα ταραγμένη, σε γκρι φόντο και με ατμόσφαιρα, τουλάχιστον, αποπνικτική. Ο Μακαρθισμός φρόντισε άλλωστε γι’ αυτό και με το παραπάνω. Σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον, ο Ραλφ Έλισον, δημιούργησε τον ανώνυμο ήρωα του. Μια αφροαμερικανική μεταπολεμική μορφή που βλέπει τις ελπίδες του για κοινωνική άνοδο να κατακερματίζονται.
Στην αρχή όλα μοιάζουν στρωτά για τον ήρωα… Θα κερδίσει, μάλιστα, και μια υποτροφία για ένα κολέγιο για μαύρους φοιτητές. Εξαιρετικός φοιτητής, ο ίδιος, εκπληκτικός ρήτορας με κοινωνικές και πολιτικές ανησυχίες. Πνευματικά υλικά, ιδανικά για το μέλλον… Είναι όμως έτσι;
Η ήρεμη φοιτητική ζωή δεν θα κρατήσει πολύ για τον… ανώνυμο ήρωα. Όλα θα ξεκινήσουν όταν ένας από τους χρηματοδότες της σχολής και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου, ο λευκός κ. Νόρτον, επισκέπτεται το ίδρυμα. Η ξενάγηση στην περιοχή του «ισχυρού λευκού» θα ανατεθεί στον αφροαμερικανό φοιτητή. Η ξενάγηση αποδεικνύεται κάτι παραπάνω από αποκαλυπτική. Ο Νόρτον ανακαλύπτει την ανισορροπία (κάποιοι το λεν και ταξικότητα) της «άλλης Αμερικής» στην πράξη.
Η ξενάγηση μοιάζει με κινηματογραφική διαδρομή της μιας ανάσας: Από τις γειτονιές των έγχρωμων σκιών, μέχρι τα κακόφημα μπαρ, όπως το Γκόλντεν Ντέι, όπου συχνάζουν βετεράνοι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και πόρνες… Από τα παράνομα φορτία με νοθευμένο ρούμι μέχρι το αλισβερίσι της πρέζας…
Η «σοκαριστική» ταξική διαδρομή για τον πλούσιο λευκό θα γίνει η αφορμή, ώστε ο νεαρός αφροαμερικανός φοιτητής να αποβληθεί από τον Διευθυντή του κολεγίου δρ. Μπλέντσο. Το λευκό πορτοφόλι είδε πολλά που δεν έπρεπε να δει!
Έτσι, ο ήρωας φεύγει για την Νέα Υόρκη, όπου μετά από περιπέτειες βρίσκει δουλειά σ’ ένα εργοστάσιο χρωμάτων. Σ’ ένα εργοστάσιο χρωμάτων που παράγει το «απόλυτο λευκό χρώμα», αλλά που στην πραγματικότητα κατασκευάζεται με μερικές σταγόνες μαύρου μέσα του…. Εκεί θα αντιμετωπίσει την δυσπιστία και την καχυποψία των άλλων εργαζόμενων, καθώς θεωρούν ότι ένας μορφωμένος μαύρος μπορεί να τους φάει τη δουλειά!
Σε μια ανύποπτη στιγμή, θα πέσει θύμα μιας έκρηξης από την οποία θα τραυματιστεί σοβαρά στο κεφάλι. Θα οδηγηθεί στο νοσοκομείο και όταν συνέλθει θα ξαναβρεθεί στους δρόμους του Χάρλεμ, ψάχνοντας για δουλειά. Εκεί, θα τον προσεγγίσει ένας περίεργος τύπος, ο οποίος, εντυπωσιασμένος από την ρητορική του ικανότητα και την πολιτική του σκέψη, του κάνει την πρόταση να στρατολογηθεί σε μια «ομάδα – αδελφότητα», η οποία προσπαθεί να αφυπνίσει πολιτικά και κοινωνικά τους μαύρους χωρίς βία και εξεγέρσεις.
Σε σύντομο χρονικό διάστημα, όμως, ο ήρωας θα βρεθεί ενώπιον ενδοσυγκρουσιακών καταστάσεων που θα οδηγήσουν σε διασπάσεις την ομάδα! Και όταν πια ξεκινάει η φοβερή φυλετική εξέγερση στο Χάρλεμ, βρίσκει τον ήρωα μας στο κέντρο των γεγονότων. Αλλαγμένος και προβληματισμένος όσο ποτέ, με αναθεωρημένες τις απόψεις του για τις φυλετικές και εθνοτικές διακρίσεις, με καρφωμένη την ανισορροπία της μεταπολεμικής εικόνας των ΗΠΑ στο μυαλό του, ο ήρωας, δείχνει ένας «αόρατος άνθρωπος»…
Ο «Αόρατος Άνθρωπος», πρωτοεκδόθηκε στις ΗΠΑ το 1952. Μια εποχή ιδιαίτερα έντονη για την αμερικανική κοινωνία. Μια περίοδος μετασχηματισμών, με άγνωστη για εκείνη την εποχή κατάληξη. Όλη αυτή η (αόρατη για ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού) πολιτικοκοινωνική κινητικότητα που θα δομήσει, σε διάφορα επίπεδα, τις μεταπολεμικές ΗΠΑ περνά, άμεσα ή έμμεσα, από τη λογοτεχνία της εποχής.
Έτσι, το ρεαλιστικό αυτό έργο του Έλισον με τα ντοκιμαντερίστικα χαρακτηριστικά , αποκτά, εκ των πραγμάτων, χαρακτήρα πολιτικής, πολιτιστικής και ιστορικής απεικόνισης μιας πραγματικότητας που δεν ήταν ορατή στα μάτια του μέσου (λευκού ή μαύρου) Αμερικανού. Ουσιαστικά, δηλαδή, έχουμε να κάνουμε με ένα διαπολιτισμικό χρονογράφημα μιας αθέατης Αμερικής.
Βαθιά ταξικό και αρκετά πολιτικο-πλαστικό, ο «Αόρατος άνθρωπος» επικεντρώνει σε νοήματα που δημιουργούν έντονα συναισθήματα. Και πως θα μπορούσε, βέβαια, να μην γίνεται αυτό, όταν ο συγγραφέας δεν μένει σε επιφανειακούς «χρωματικούς και επιδερμικούς» διαχωρισμούς αλλά ακτινογραφεί, στην ουσία, την ταξικότητα της αμερικάνικης κοινωνίας…. Μια πεζογραφική διαδρομή της καταπίεσης, της αθλιότητας, του ωμού ρεαλισμού…
Και φυσικά δεν είναι μόνο το πολιτικοκοινωνικό φόντο που ξεχωρίζει τον «Αόρατο άνθρωπο». Η εξαιρετική γραφή, που περνά μέσα από «πλάγιες φωνές του δρόμου» και που πατά, με μαγικά απροσδιόριστο τρόπο, σε μουσικές τζαζ σκάλες, δίνουν στις γραφές του Έλισον, θελκτικότητα που σπάνια συναντάς σε συγγραφέα. Είναι εκείνη στιγμή που ενώ έχεις απορροφηθεί στο κείμενο, αρχίζεις και ακούς ήχους του Ρέι Τσαρλς αλλά αμέσως συνειδητοποιείς πως δεν υπάρχει τίποτα γύρω σου και πως είσαι απλά μόνος σε ένα κενό από ήχους δωμάτιο…
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.