Η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών έχει χτυπήσει κάθε τομέα της εργασίας. Η πλειοψηφία των εργαζομένων είναι αυτή που πληρώνει το τίμημα του κέρδους και των συμφερόντων των επιχειρηματιών και των διάφορων πολιτικών προσώπων σε εκάστοτε θέσεις εξουσίας. Αυτή η κρίση δεν είναι μόνο ελληνική˙ σε πολλές χώρες της Ευρώπης και όχι μόνο, οι εργαζόμενοι βιώνουν την ανασφάλεια, την ανεργία, τις δύσκολες εργασιακές συνθήκες, την υποτίμηση της εργασίας τους και την καταπάτηση των δικαιωμάτων τους.
Ένα από τα πρώτα «θύματα» αυτής της κρίσης υπήρξαν και πολλά ΜΜΕ. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις στη χώρα μας που ιδιοκτήτες ΜΜΕ αποφάσισαν εν μία νυκτί το κλείσιμο εφημερίδων, ραδιοφώνων, τηλεοπτικών σταθμών χωρίς καμία προειδοποίηση αλλά και αποζημίωση προς τους εργαζομένους τους. Το τραγικό, βέβαια, όλης αυτής της υπόθεσης, είναι ότι η πλειοψηφία αυτών των ιδιοκτητών προφασίστηκαν την κρίση, αλλά συνεχίζουν να ζουν πλουσιοπάροχα ενώ για τους πρώην εργαζόμενούς τους η αποζημίωση θυμίζει άπιαστο όνειρο.
Οι δύσκολες συνθήκες γεννούν νέες προσπάθειες
Μέσα σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες για τα μέσα και τους δημοσιογράφους, κάποιοι δεν το έβαλαν κάτω. Παρά το κλείσιμο των μέσων στα οποία δούλευαν και αντιμέτωποι με την σκληρή πραγματικότητα της ανεργίας, κάποιοι αποφάσισαν να ξεκινήσουν εγχειρήματα που όμοιά τους δεν είχαν ξαναγίνει. Ένα τέτοιο παράδειγμα και από τα πιο δύσκολα -λαμβάνοντας υπόψη το κόστος έκδοσης μιας εφημερίδας- αποτελεί η Εφημερίδα των Συντακτών, μια συνεταιριστική εφημερίδα, αποτελούμενη από τους συντάκτες της και λειτουργώντας με συλλογικές διαδικασίες. Μια εφημερίδα που είναι η πραγματική φωνή των δημοσιογράφων, καθώς δεν υπάρχει αφεντικό να τους επιδείξει τι να γράψουν ή να τους λογοκρίνει.
Βέβαια, δεν είναι λίγα και τα παραδείγματα ηλεκτρονικών μέσων από δημοσιογράφους, καθώς αποτελεί μια πιο εύκολη και οικονομική λύση για τη δημιουργία συλλογικών εγχειρημάτων δημοσιογραφίας. Η προσπάθεια για μια αδιαμεσολάβητη ενημέρωση και μια αληθινή δημοσιογραφία χωρίς λογοκρισία είναι ένα διακύβευμα της εποχής μας, όσο τα ΜΜΕ αποτελούν οργανισμούς που στόχο έχουν την ικανοποίηση διάφορων επιχειρηματικών και πολιτικών συμφερόντων. Έτσι, βλέπουμε ότι πολλά συλλογικά εγχειρήματα μέσων μαζικής ενημέρωσης έχουν ξεπηδήσει στην Ελλάδα, αλλά και στον κόσμο, ενάντια στο σημερινό καθεστώς λειτουργίας των ΜΜΕ.
Αυτό το κύμα της δημιουργίας νέων μέσων ενημέρωσης και του μοντέλου της αυτοδιαχείρισής τους από τους ίδιους τους
δημοσιογράφους και συντάκτες έχει εξαπλωθεί και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Αποτελεί μια λύση ενάντια στην ανεργία, την επισφάλεια αλλά και τη λογοκρισία που δέχονται οι δημοσιογράφοι από τη διοίκηση των μέσων στα οποία δουλεύουν. Έτσι, έχοντας στα χέρια τους τη διοίκηση και την οργάνωση ενός μέσου, αποφασίζουν μόνοι τους για τη θεματολογία και έχουν ελευθερία λόγου που συνεπάγεται αληθινή ελευθεροτυπία.
Το 3pointmagazine.gr ανακάλυψε τέτοιου είδους εγχειρήματα σε άλλες χώρες της Ευρώπης -κυρίως του Νότου- και επικοινώνησε με κάποιους από τους δημιουργούς και συντελεστές τους, οι οποίοι μας μίλησαν για τα κίνητρα δημιουργίας των μέσων και τον τρόπο λειτουργίας τους.
Ισπανία: η ελεύθερη δημοσιογραφία είναι ζωντανή
Σε μια εποχή όπου η οικονομική κρίση έχει χτυπήσει κυρίως τον ευρωπαϊκό νότο, οι Ισπανοί δημοσιογράφοι αντιστέκονται και δημιουργούν τα δικά τους μέσα ενημέρωσης. Απολυμένοι εργαζόμενοι από τις εφημερίδες Público και El País αλλά και της κρατικής τηλεόρασης RTVE, δημιούργησαν δύο νέα μέσα ενημέρωσης το περιοδικό «La Marea» και το «Infolibre».
Το περιοδικό «La Marea» (που σημαίνει «παλίρροια») παρουσιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 2012 από τον δημοσιογραφικό συνεταιρισμό MásPúblico, ο οποίος δημιουργήθηκε κυρίως από τους απολυμένους εργαζομένους της έντυπης εφημερίδας Público που έκλεισε στις αρχές του 2012. Σύμφωνα με την María, μέλος του συνεταιρισμού, «στόχος τους είναι να ασκήσουν δημοσιογραφία ελεύθερη από κάθε είδους επιχειρηματικά και πολιτικά συμφέροντα, ενημερώνοντας υπεύθυνα το κοινό». Επίσης, εξηγεί ότι «σε αντίθεση με τα υπόλοιπα μέσα ενημέρωσης στον MásPúblico κανείς δεν δουλεύει δωρεάν και η αμοιβή των εργαζομένων γίνεται σύμφωνα με αυτά που ορίζουν δημοσιογραφικές ενώσεις. Η υπεράσπιση της αξιοπρεπούς εργασίας στο περιοδικό μας είναι ασύμβατη με το να έχουμε ‘υποδουλωμένους’ εργαζόμενους». Ο συνεταιρισμός αποτελείται από τους δημοσιογράφους αλλά και από αναγνώστες που κάνουν την απαραίτητη συνδρομή και είναι μέλη του συνεταιρισμού. Τις αποφάσεις για τη λειτουργία του οργανισμού παίρνει το συμβούλιο που αποτελείται από εργαζομένους αλλά και από όσους συμμετέχουν στον συνεταιρισμό. Η επιβίωση ενός τέτοιου εγχειρήματος είναι δύσκολη αλλά σύμφωνα με τη María όσο προσθέτονται νέοι συνδρομητές και συνέταιροι είναι θετικό, όπως και η ανταπόκριση του κοινού, καθώς τα πρώτα νούμερα των πωλήσεων φαίνονται ελπιδοφόρα.
Άλλο ένα εγχείρημα από άνεργους δημοσιογράφους αποτελεί και το blog «Infolibre», το οποίο αποτελεί ένα μέσο ενημερωτικό, ελεύθερο και ανεξάρτητο από κάθε είδους επιχειρηματικό, πολιτικό ή οικονομικό συμφέρον. Είναι ένα μέσο ενημέρωσης που στηρίζεται αποκλειστικά στη συνδρομή των αναγνωστών και αυτοπροσδιορίζεται ως ένα μέσο που ασκεί ελεύθερη και ανεξάρτητη δημοσιογραφία, που είναι ειλικρινές απέναντι στο κοινό του, καθώς η ύπαρξή του στηρίζεται στη σχέση του με τους αναγνώστες. Το blog αυτό δημιουργήθηκε στα τέλη του 2012, σε μια εποχή όπου η οικονομική κρίση απειλεί τόσο τη δημοκρατία όσο και την ελευθεροτυπία και αποτελεί μια προσπάθεια αντικειμενικής και ελεύθερης ενημέρωσης από τους ίδιους τους δημοσιογράφους για τους αναγνώστες χωρίς την ανάμιξη άλλων συμφερόντων.
Πορτογαλία: τα ανεξάρτητα μέσα κάνουν την εμφάνισή τους
Στην Πορτογαλία τα ανεξάρτητα και εναλλακτικά μέσα έχουν κάνει την εμφάνισή τους, δημιουργώντας έτσι έναν διαφορετικό τρόπο πληροφόρησης που αντιτίθεται στην κυρίαρχα των επιχειρηματικών ΜΜΕ. Εγχειρήματα εμπνευσμένα κυρίως από τα κοινωνικά κινήματα προσφέρουν ένα άλλο μοντέλο ενημέρωσης μακριά από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα.
Η εφημερίδα «O Espelho» (σημαίνει «ο καθρέφτης») δημιουργήθηκε κυριολεκτικά στους δρόμους, στα μέσα Νοεμβρίου του 2012, όταν η Άνγκελα Μέρκελ επισκέφθηκε την Πορτογαλία. Tο διαφορετικό με αυτό το μέσο είναι ότι αποτελεί μια εφημερίδα τοίχου που δραστηριοποίησε ανθρώπους από διαφορετικούς κλάδους. Αυτό το εγχείρημα έφερε κοντά όχι μόνο δημοσιογράφους αλλά και αρχιτέκτονες, ηθοποιούς, φωτογράφους και συγγραφείς, πολλοί από αυτούς άνεργοι. Σύμφωνα με συντάκτη της εφημερίδας, όλοι μαζί μοιράστηκαν την επιθυμία τους να δημιουργήσουν ένα χώρο ελεύθερης έκφρασης ανεξάρτητο από τα οικονομικά συμφέροντα των κοινών ΜΜΕ. H εφημερίδα λειτουργεί με συνέλευση και εμφανίζεται στους τοίχους της Λισαβόνας ανά τακτά χρονικά διαστήματα, όπως και σε κάθε είδους πολιτική και κοινωνική κινητοποίηση στους δρόμους της πόλης.
Στο ίδιο στυλ, η εφημερίδα «Mapa» κυκλοφορεί σε ολόκληρη τη χώρα ως μια δίμηνη έκδοση που αποσκοπεί στην κριτική και ανεξάρτητη ενημέρωση. Σε μια εποχή που η κριτική σκέψη ατροφεί, το έντυπο αυτό θέλει να δημιουργήσει ερεθίσματα στους αναγνώστες για να σκεφθούν την αξία της ελευθερίας και της αυτονομίας σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας.
Τέλος, η ηλεκτρονική εφημερίδα «A folha», παρά το γεγονός ότι έχει δημιουργηθεί αρχικά από δύο δημοσιογράφους, αποτελεί ένα ανεξάρτητο και συμμετοχικό μέσο ενημέρωσης. Σύμφωνα με τη συντάκτρια της εφημερίδας, Ana Azevedo, «η εφημερίδα λειτουργεί με συνέλευση, όπου εκεί αποφασίζονται τα θέματα που θα καλυφθούν». Αποτελεί ένα μέσο που ασχολείται κυρίως με ειδήσεις και ρεπορτάζ που έχουν σχέση με τα κοινωνικά κινήματα και γι’ αυτό έρχονται σε άμεση επαφή με συνδικάτα, συλλόγους εργαζομένων, τοπικές κινήσεις και διάφορες άλλες οργανώσεις με κοινωνική δράση.
Οάσεις μέσα στην κρίση
Όλα αυτά τα εγχειρήματα δημιουργήθηκαν μέσα στο 2012, μια χρονιά που η οικονομική κρίση χτύπησε πολύ έντονα και την Ισπανία και την Πορτογαλία. Το γεγονός αυτό σχετίζεται άμεσα με την εμφάνιση ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης. Σε μια εποχή όπου τα ΜΜΕ υπηρετούν τα εκάστοτε πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, οι συνθήκες εργασίας γίνονται πιο δύσκολες και η ανεργία έχει φτάσει στα υψηλότερα επίπεδα από ποτέ, η ανάγκη δημιουργίας τέτοιων μέσων είναι επιτακτική τόσο για την επιβίωση της ελεύθερης δημοσιογραφίας όσο και για την επιβίωση των εργαζομένων. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που δημοσιογράφοι και μη, προσπαθούν να πάρουν την ενημέρωση στα χέρια τους, πραγματώνοντας την ελευθερία του τύπου και του λόγου μέσα από συλλογικά και αυτοδιαχειριζόμενα εγχειρήματα. Τα συγκεκριμένα μέσα ενημέρωσης αποτελούν σημαντικές οάσεις μέσα στη δίνη της σημερινής οικονομικής κρίσης και της εξαθλίωσης που βιώνουμε και γι’αυτό αγκαλιάζονται με θέρμη από το αναγνωστικό κοινό.
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.