Στην εποχή της εικόνας ο ρόλος του σκίτσου συνεχίζει να είναι σημαντικός. «Το βασικότερο πλεονέκτημα του σκίτσου είναι ότι διαθέτει ένα όπλο, το οποίο δεν έχει, φερ’ ειπείν ένα άρθρο γνώμης: το όπλο της άμεσης πρόσληψης του μηνύματος και του αιφνιδιασμού», δηλώνει σχετικά στο 3point ο John Antóno που ανήκει στη νέα γενιά σκιτσογράφων. Χαρακτηρίζεται για την ευαισθησία του για καθημερινά ζητήματα, πολιτικά αλλά και πολιτικά. Καταφέρνει να επικοινωνεί με ευστοχία το μήνυμά του και να διαδίδεται από πολύ κόσμο στο διαδίκτυο.
Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε, ο John Antóno μιλά για το σκίτσο και την επίδρασή του. Τονίζει ότι με τα σκίτσα του έχει σκοπό να απευθύνεται σε όλους, με την προϋπόθεση όμως ότι συμφωνούν στα βασικά. Διερωτάται: «Με κάποιον που θεωρεί θεμιτό γυναικόπαιδα να πνίγονται στη θάλασσα για να μην προλάβουν να πατήσουν την ιερή γη μας ή θα γούσταρε να βομβαρδίσουμε τις γειτονικές μας χώρες, τι είδους κώδικα επικοινωνίας και ποια αλληλεπίδραση θα μπορούσα να αναπτύξω μαζί του;».
Μιλά ακόμη για την πρόσφατη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου που ανέδειξε τη μισαλλοδοξία μέσα στην κοινωνία μας, αναφέροντας ότι περισσότερο από το πλήθος που λέει χαιρέκακα “καλά του κάνανε”, τον τρομάζει η φιλήσυχη πλειοψηφία που «κοιτάζει τη δουλίτσα της». Καυτηριάζει επίσης την αντίφαση της εποχής μας: «από τη μία αλματώδης πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας, από την άλλη μυαλά ανθρώπων προσκολλημένα σε μεταφυσικές και μυστικιστικές προσλήψεις» και υπογραμμίζει ως μεγαλύτερη απειλή για το μέλλον της ανθρωπότητας τη «ραγδαία καταστροφή του περιβάλλοντος».
Με ολοκληρωμένες και γεμάτες ποιότητα απαντήσεις ο John Antóno προσφέρει μια χρήσιμη ματιά πάνω στα πράγματα, που μπορεί να εμπλουτίσει τη σκέψη. Παράλληλα δεν διακρίνεται από την ελάχιστη δόση υπεροψίας, κάτι που διαπιστώσαμε τόσο όταν του ζητήσαμε τη συνέντευξη, στην οποία ανταποκρίθηκε με σεμνότητα, «αν θεωρείτε ότι έχω κάτι χρήσιμο να πω», όσο και στις απαντήσεις που λάβαμε όπου θέτει προβληματισμούς και προς τον ίδιο του τον εαυτό.
Ποια η θέση των σκιτσογράφων στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης; Αρκεί μια εικόνα μόνη της να εμπλουτίσει μία γνώμη ή να την αλλάξει;
Δεν είμαι βέβαιος αν η δουλειά των σκιτσογράφων έχει τόσο καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της λεγόμενης κοινής γνώμης. Με λίγα λόγια, δεν πιστεύω ότι αρκεί ένα σκίτσο για να αλλάξει τη γνώμη κάποιου, όσο εύστοχο και επιτυχημένο και αν είναι το μήνυμά του. Η άποψη ενός ανθρώπου είναι προϊόν συγκερασμού ποικίλων παραγόντων, όπως τα προσωπικά του βιώματα, το μορφωτικό του επίπεδο, η κοινωνική του προέλευση και οι παγιωμένες προκαταλήψεις που ενδεχομένως φέρει. Αυτό που σίγουρα κάνει ένα σκίτσο είναι να συμπυκνώνει και να εκφράζει σκόρπια νοήματα και αντιλήψεις σε μια ενιαία χιουμοριστική απεικόνιση. Το βασικότερο πλεονέκτημα του σκίτσου είναι ότι διαθέτει ένα όπλο, το οποίο δεν έχει, φερ’ ειπείν ένα άρθρο γνώμης: το όπλο της άμεσης πρόσληψης του μηνύματος και του αιφνιδιασμού. Με λίγα λόγια, κάποιος που εκ των προτέρων διαφωνεί με το περιεχόμενο ενός μακροσκελούς κειμένου, θα αποφύγει να το διαβάσει και θα πάει παρακάτω. Τη γελοιογραφία όμως δεν μπορεί να την αποφύγει αν περάσει από μπροστά του. Θα λάβει το μήνυμα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, θέλει-δεν θέλει.
Τα σκίτσα σου είναι πολύ δημοφιλή σε πολιτικοποιημένο κόσμο που βρίσκεται στα αριστερά και πέρα. Έχεις σκεφτεί να κάνεις και σκίτσα που θα απευθύνονται και στην άλλη πλευρά; Με σκοπό να της άφηναν κάτι ή να προκαλούσαν προβληματισμό. Ας πούμε σκίτσα που θα απευθύνονται σε εκείνον που ψηφίζει Χρυσή Αυγή, αλλά δεν θα κατέβαινε ποτέ μαζί της στο δρόμο.
Με τα σκίτσα μου νιώθω ότι απευθύνομαι σε ένα κοινό με το οποίο οι ανησυχίες μας συμπίπτουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Ένα κοινό, το οποίο αγανακτεί με την αδικία και τον αυταρχισμό, που δεν ταυτίζεται με τον καταπιεστή αλλά με τον καταπιεζόμενο, και είναι ευαισθητοποιημένο σε ζητήματα διεκδίκησης κάθε είδους δικαιωμάτων, από τα πιο αυτονόητα μέχρι τα πιο ριζοσπαστικά. Ένας τέτοιος κόσμος σαφώς είναι συγκεντρωμένος στα αριστερά του πολιτικού χάρτη, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θέλω να πιστεύω ότι περιορίζεται μόνο εκεί.
Επιθυμώ με τα σκίτσα μου να απευθύνομαι σε όλους, ό,τι κι αν ψηφίζουν, όπου και αν ανήκουν, αρκεί να συμφωνούμε σε κάποια βασικά, πέρα από ιδεολογικές προτιμήσεις. Με αυτή την έννοια, κάποιο σκίτσο ή κόμικ μου που θίγει το δράμα των προσφύγων ή τον παραλογισμό του πολέμου θεωρώ ότι απευθύνεται σε κάθε άνθρωπο που συναισθάνεται αυτό το δράμα και αυτόν τον παραλογισμό. Αν κάποιος θεωρεί θεμιτό γυναικόπαιδα να πνίγονται στη θάλασσα για να μην προλάβουν να πατήσουν την ιερή γη μας ή θα γούσταρε να βομβαρδίσουμε τις γειτονικές μας χώρες, ακόμη και αν δεν κατεβαίνει στον δρόμο να κραυγάζει το μίσος του, τι είδους κώδικα επικοινωνίας και ποια αλληλεπίδραση θα μπορούσα να αναπτύξω μαζί του;
Το τελευταίο διάστημα αρκετά σκίτσα σου αφορούν την υπόθεση του Ζακ Κωστόπουλου. Ένα μήνα μετά τι σκέφτεσαι πλέον για εκείνη τη δολοφονία; Τι θα σχεδίαζες σήμερα;
Το πρώτο σκίτσο που ανέβασα την επόμενη μέρα της δολοφονίας (το οποίο υπονοούσε έναν καθωσπρέπει “νοικοκυραίο” να επιστρέφει το βράδυ στην οικογενειακή του θαλπωρή ξεπλένοντας τα χέρια του από τα αίματα πριν καθίσει στο τραπέζι) το εμπνεύστηκα υπό την εντύπωση της αρχικής ψευδούς είδησης ότι το θύμα ήταν ένας χρήστης ουσιών που επιχείρησε να κλέψει ένα κοσμηματοπωλείο. Δηλαδή η εικόνα ενός ανήμπορου ανθρώπου να λιντσάρεται στο κέντρο της Αθήνας με κλωτσιές στο κεφάλι ανάμεσα σε σπασμένα γυαλιά μού προκάλεσε ένα σοκ και μία θλίψη χωρίς προϋποθέσεις, ό,τι και αν ήταν ή αν είχε κάνει ο συγκεκριμένος άνθρωπος. Όταν βέβαια μαθεύτηκε ότι το θύμα του δολοφονικού αμόκ ήταν ο γνωστός γκέι οροθετικός ακτιβιστής και ταλαντούχος καλλιτέχνης Ζακ Κωστόπουλος, ειδικά όταν άρχισε να αποκαλύπτεται ότι όλα τα αρχικά δεδομένα περί “ένοπλου τοξικομανούς ληστή” ήταν ένα προς ένα στημένα ψέματα, η θλίψη μου, όπως και χιλιάδων άλλων, μετατράπηκε σε οργή.
Ένα μήνα μετά, εξακολουθώ να αισθάνομαι αηδιασμένος. Σκέφτομαι ότι η πραγματική δικαίωση για τον Ζακ δεν θα ήταν μόνο να διευκρινιστούν τα ακριβή αίτια της δολοφονίας του και η καταδίκη των όποιων ενόχων, αλλά και το να γίνει αυτό η αφορμή για όλους/ες μας να κατανοήσουμε και να αγκαλιάσουμε το διαφορετικό, να σκοτώσουμε ανελέητα τα στερεότυπα που φέρουμε ως μέλη της δήθεν “καθωσπρέπει” λευκής στρέιτ πλειονότητας. Εξοργίζομαι κυρίως από την προσπάθεια συγκάλυψης (λόγω συνενοχής;) εκ μέρους της αστυνομίας. Αν θα σχεδίαζα κάτι, θα ήταν γύρω από αυτό. Αν και δεν θα μπορούσα να σκιτσάρω κάτι πιο εύστοχο από εκείνο που έφτιαξε ο φίλος Τάσος Αναστασίου την επομένη της δολοφονίας: έναν αστυνομικό στη θέση του κοσμηματοπώλη, να καθαρίζει με μια σαρώστρα τα πειστήρια από τον τόπο του εγκλήματος.
Αρκετοί έσπευσαν να δικαιολογήσουν τη δράση του κοσμηματοπώλη και του συνεργού του. Όπως στο παρελθόν του Φύσσα, του Γρηγορόπουλου και άλλων. Αποτύπωσες εξαιρετικά αυτή την πραγματικότητα σε ένα σκίτσο, όμως πώς την ερμηνεύεις;
Είναι θλιβερό να βλέπεις ανθρώπους που κατά τ’ άλλα δεν ανήκουν στους προνομιούχους της κοινωνίας, να ταυτίζονται τόσο εύκολα με τη βία του μπάτσου, του παρακρατικού, του εξουσιαστή. Δεν θεωρώ αυτή τη μισανθρωπία αποκλειστικότητα της ελληνικής κοινωνίας, αλλά αφορά κοινωνίες σε παρατεταμένη κρίση από την οποία αναδύονται τα πιο αποκρουστικά χαρακτηριστικά της, μαζί με τα πιο αδαμάντινα βέβαια. Και μια τέτοια κοινωνία είναι η ελληνική των τελευταίων πολλών χρόνων. Η συγκεκριμένη συμπεριφορά δεν έχει να κάνει καν με την πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας, αλλά με μια θορυβώδη μειοψηφία που κάνει πλέον αισθητή τη δυσώδη παρουσία της και μέσω των σόσιαλ μίντια.
Οι σπουδές μου στην Ιστορία με βοηθούν κάπως όχι να αποδεχτώ, αλλά να ερμηνεύσω αυτή την πραγματικότητα. Σε κοινωνίες στις οποίες καλλιεργείται επί χρόνια η ανασφάλεια και ο φόβος (θυμηθείτε πόσα δελτία ειδήσεων μάς πιπιλάνε καθημερινά το κεφάλι για την εγκληματικότητα, για τον “κίνδυνο των λαθρομεταναστών”, για την “ανομία των Εξαρχείων” και δεν συμμαζεύεται), μια μερίδα του πληθυσμού είναι πιο ευεπίφορη στο να πει χαιρέκακα “καλά του κάνανε” ή “τους προκάλεσε”, είτε πρόκειται για το λιντσάρισμα του Ζακ, είτε για το οργανωμένο μαχαίρωμα του Φύσσα, είτε για τη δολοφονία του Γρηγορόπουλου. Ωστόσο υπάρχει μια φιλήσυχη πλειοψηφία που με τρομάζει περισσότερο: “Πού να μπλέκεις μωρέ τώρα”, “Κρίμα το παιδί, αλλά κι εγώ τι να κάνω οικογενειάρχης άνθρωπος”, “Ας κοιτάξω τη δουλίτσα μου” και άλλα τέτοια. Τρομάζω στην ιδέα του πώς θα αντιδρούσα κι εγώ, σε μια ανάλογη σκηνή λιντσαρίσματος που θα εκτυλισσόταν μπροστά μου. Θα έκανα κάτι στην κρίσιμη στιγμή ή θα παρέμενα θεατής; Με τι στομάχι θα συνέχιζα τη ζωή μου αν δεν αντιδρούσα;
Δεν πρέπει όμως να παραβλέπουμε ότι μέσα στην καταχνιά υπάρχει και ένας πολύχρωμος κόσμος αλληλεγγύης, αριθμητικά και ποιοτικά υπέρτερος από τη μιζέρια των φοβισμένων και των μισάνθρωπων. Σε αυτόν τον κόσμο πρέπει να ελπίζουμε, ακόμη και ένας άνθρωπος που θα αντισταθεί στον φόβο και το μίσος μπορεί να κάνει τη διαφορά.
Πώς μπορεί να υπάρξει μια κοινωνία χωρίς μισαλλοδοξία;
Δεν υπάρχει μαγική συνταγή για μια κοινωνία αγάπης και αδελφοσύνης. Αυτά είναι ζητήματα που οι άνθρωποι προσπαθούν να επιλύσουν από τα χρόνια που φιλοσοφούσαν και έγραφαν τραγωδίες. Δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι καλύτερο από τη βελτίωση της παιδείας μας, από το να μεγαλώνουμε παιδιά μαθαίνοντάς τους τις αξίες της αλληλεγγύης, της ανοχής, της αποδοχής της διαφορετικότητας ως στοιχείου εμπλουτισμού του πολιτισμού μας, του σεβασμού προς τον συνάνθρωπο αλλά και προς τα ζώα, την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της αμφισβήτησης κάθε αυθεντίας. Μόνο αν περάσουμε στις νέες γενιές την αντίληψη ότι είμαστε ένα πρόσκαιρο μέρος του όλου, ένα απειροελάχιστο κομμάτι ενός εύθραυστου κόσμου από τον οποίο δεν περισσεύει κανείς, και εντός του οποίου οφείλουμε να συνεργαζόμαστε για το κοινό μας όφελος ενάντια στην αδικία και την κατάχρηση εξουσίας, θα ελπίζουμε στο ενδεχόμενο οι επόμενοι άνθρωποι να ξεπεράσουν τα δικά μας σφάλματα.
Αλλά αυτό ακούγεται πολύ μακροπρόθεσμο. Η μισαλλοδοξία υπάρχει και δεν θα ξεριζωθεί ως δια μαγείας. Πρέπει όμως να μη βρίσκει ποτέ και πουθενά τρόπο δημόσιας έκφρασης, να μην υλοποιεί τη δολοφονική της ατζέντα. Το ρατσιστικό και φασιστικό μίσος θα συνεχίσει να υπάρχει (κανείς εξάλλου δεν μπορεί να απαγορεύσει σε κάποιον άλλον να μισεί), οφείλουμε ωστόσο να θωρακίσουμε τον δημόσιο χώρο από τη διάχυση του δηλητηρίου του. Και εδώ οι ευθύνες των ΜΜΕ είναι καταλυτικές.
Σ’ ένα σχέδιό σου έχεις αποτυπώσει ωραία την αντίθεση: Από τη μία η τεχνολογική πρόοδος με το internet και τα smartphonesμε την άμεση διάδοση της πληροφορίας, από την άλλη η εμπιστοσύνη του κόσμου σε συνωμοσιολογικές θεωρίες και ανακριβείς πληροφορίες.Τι δείχνει η αναντιστοιχία της τεχνολογικής με την πολιτική πρόοδο; Γιατί ο κόσμος αγκαλιάζει πιο εύκολα το ψέμα από την λογική εξήγηση των πραγμάτων;
Το κόμικ αυτό ήθελε να δείξει την αντίφαση της εποχής μας: από τη μία αλματώδης πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας, από την άλλη μυαλά ανθρώπων προσκολλημένα σε μεταφυσικές και μυστικιστικές προσλήψεις. Μια καχυποψία απέναντι στη γνώση και στην τεχνολογική ανάπτυξη, αλλά όχι ένας υγιής σκεπτικισμός απέναντι σε σκοταδισμούς και αντιεπιστημονικές θεωρίες.
Απολαμβάνουμε τα αναμφισβήτητα οφέλη της επιστήμης, αλλά κυρίως ως προς τη χρηστική τους αξία. Χειριζόμαστε δεκάδες ηλεκτρονικές συσκευές, αλλά ελάχιστα μας αγγίζει η μεθοδολογία της επιστημονικής σκέψης, ο ανθρωπισμός της επιστημονικής επανάστασης. Εκθαμβωνόμαστε με την ιδέα αποικισμού άλλων πλανητών, της εξόρυξης πρώτων υλών από αστεροειδείς ή και της ανακάλυψης εξωγήινων πολιτισμών, αλλά είμαστε στην τσίτα να σφάξουμε τον διπλανό μας αν μας θίξει τα “ιερά και όσια” των αναχρονιστικών θρησκευτικών μας αντιλήψεων, του έθνους μας, της ανώτερης ιδεολογίας μας ή της ομάδας μας. Στην ουσία είμαστε οι ίδιοι εκείνοι πίθηκοι στην αρχική σκηνή της “Οδύσσειας του Διαστήματος”, με τη διαφορά ότι αντί για κόκκαλα κραδαίνουμε υπερσύγχρονα όπλα μαζικής καταστροφής και smartphones.
Ως προς το φαινόμενο μαζικής διάδοσης fake news, έχει επιχειρηθεί να δοθεί η παρακάτω ερμηνεία: Ζούμε σε έναν εξαιρετικά σύνθετο και περίπλοκο κόσμο, που δεν εξηγείται με μανιχαϊστικές προσεγγίσεις. Αυτό δημιουργεί μια σύγχυση σε πληθυσμούς εθισμένους σε μια απαρχαιωμένη σχολική εκπαίδευση και μια μιντιακή αποχαύνωση, ώστε να προτιμούν να προσλαμβάνουν τα γεγονότα με πιο απλοϊκούς τρόπους. Που βασίζονται σε συνωμοσιολογία, μπόλικη αρλουμπολογία και fake news, πασπαλισμένα δυστυχώς πολλές φορές με επιστημονικοφάνεια. Για παράδειγμα, η ιδέα μιας παγκόσμιας εβραϊκής συνωμοσίας που απεργάζεται την καταστροφή της ελληνικής φυλής, αν και εξωφρενική, βρίσκει πιο ευήκοα ώτα σε ανθρώπους που έχουν εθιστεί στον εύπεπτο τρόπο μη-σκέψης της κυρίαρχης ιδεολογίας, σε σχέση με μια ανάλυση της ιστορίας και της λειτουργίας του διεθνοποιημένου καπιταλισμού που για χάρη του ακόρεστου κέρδους οδηγεί ολόκληρες κοινωνίες και τον πλανήτη τον ίδιο σε παρακμή και μαρασμό.
Σε αυτό το πλαίσιο, ένα ψέμα ή μια αδιασταύρωτη ανακρίβεια, ειδικά μάλιστα αν είναι απλοϊκά και περιλαμβάνουν αποδιοπομπαίους τράγους, παρέχουν ένα πιο ασφαλές πλαίσιο ερμηνείας ενός γεγονότος από μια υπερανάλυση που απαιτεί σύνθετη σκέψη και αρκετή μελέτη. Ας ανατρέξουμε στην Ευρώπη του μεσοπολέμου για να αντιληφθούμε τι δημιούργησε το τότε θανατηφόρο μείγμα συνωμοσιολογίας, απλοϊκών εξηγήσεων και φόβου. Και θα κατανοήσουμε κάπως τον μηχανισμό με τον οποίο ανεβαίνουν σήμερα στην εξουσία φελλοί σαν τον Τραμπ και άλλους ακροδεξιούς λαϊκιστές.
Ποια θεωρείς πιο κρίσιμη πολιτική μάχη στην παρούσα συγκυρία; Αρκετά σου σκίτσα, παρατηρώ, είναι ενάντια στον φασισμό.
Οπωσδήποτε η άνοδος του νεοφασισμού, χέρι-χέρι με τη νεοφιλελεύθερη εξαχρείωση, είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό φαινόμενο οπισθοδρόμησης και θα δοθούν πολλές μάχες σε αυτό το πεδίο τα επόμενα χρόνια. Όμως δεν μπορώ επίσης να αναλογιστώ μεγαλύτερο ζόφο για το μέλλον της ανθρωπότητας από τη ραγδαία καταστροφή του περιβάλλοντος, την κατάρρευση του οικοσυστήματος από την αλόγιστη κατασπατάληση των φυσικών πόρων και τις ανυπολόγιστες, ακόμα, κοινωνικοπολιτικές επιπτώσεις, από την υπερθέρμανση του πλανήτη. Αν και γενικά αισιόδοξος, ανησυχώ για τα όσα ήδη αρχίζουμε να ζούμε από τώρα και για τις επόμενες δεκαετίες.
Κλείνοντας, υπάρχουν κάποια σκίτσα που αγαπάς παραπάνω, ή κάποιες θεματικές που προτιμάς να καταπιάνεσαι; Πού μπορούμε, επιπλέον, να βρίσκουμε σχέδιά σου;
Τα σκίτσα που παραμένουν για μένα ξεχωριστά από ένα σύνολο χιλιάδων, είναι όσα συγκεντρώθηκαν στο γελοιογραφικό χρονικό “ΟΧΙ ΑΛΛΟ ΣΩΣΙΜΟ” που εκδόθηκε το 2016 από τις εκδόσεις Ασυνέχεια. Αυτόν τον καιρό δεν εργάζομαι ως πολιτικός γελοιογράφος σε ημερήσια εφημερίδα, οπότε αισθάνομαι ελεύθερος να φτιάχνω σκίτσα περιστασιακά και όταν έχω κάτι να πω για γεγονότα που με αγγίζουν περισσότερο. Αγαπημένη θεματική με την οποία καταπιάνομαι τους τελευταίους μήνες, είναι η ιστορία και η φιλοσοφία της επιστήμης όπως θέλω να την αφηγηθώ με χιουμοριστικό τρόπο μέσα από τη σειρά κόμικς Homo Skepticus, που ανανεώνεται κάθε Τετάρτη στον δικτυακό τόπο SoComic.gr. Πολιτικά μου στριπάκια μπορεί κάποιος να διαβάσει μια φορά τον μήνα στο Λεξικό της Κρίσης του ένθετου Καρέ-Καρέ της Εφημερίδας των Συντακτών. Ενώ το σύνολο της δουλειάς μου -καλλιτεχνικής και όχι αυστηρά γελοιογραφικής- αναρτάται συχνά-πυκνά στο ιστολόγιο johnantono.blogspot.gr και στα σχετικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.