Ντένι: Η φυλή που αντιστέκεται στον Μπολσονάρου

Του Πέτρου Κατσάκου (Αυγή)

*Photos: Στάμος Προύσαλης

Η δέσμευση του Ζαΐρ Μπολσονάρου, του ακροδεξιού Προέδρου της Βραζιλίας, να κατασκευάσει υδροηλεκτρικά φράγματα στον Αμαζόνιο ή να εγκρίνει εξορύξεις στα εδάφη των ιθαγενών, των τελευταίων “φυλάκων” του μεγαλύτερου τροπικού δάσους του κόσμου, αποτελεί σήμερα μια από τις μεγαλύτερες απειλές για την βιωσιμότητα του πλανήτη. Το γεγονός ότι το 60% της επιφάνειας του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, που θεωρείται “ο πνεύμονας του πλανήτη”, βρίσκεται στη Βραζιλία σημαίνει ότι αυτήν τη στιγμή περνάει στα “χέρια” του ανθρώπου που αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ως Πρόεδρος της χώρας δήλωσε για τους αυτόχθονες κατοίκους του Αμαζονίου πως “οι μειονότητες θα πρέπει να προσαρμοστούν στην πλειοψηφία ή απλώς να εξαφανιστούν”. Ταυτόχρονα, υποσχέθηκε να κυνηγήσει τους συνδικαλιστές και τους ακτιβιστές, τους οποίους αποκάλεσε “αλήτες και τομάρια που πρέπει να μπουν φυλακή”. Το μέλλον για το δάσος, τους κατοίκους του αλλά και τους προστάτες του φαντάζει δυσοίωνο και κάνει επίκαιρη μια δημοσιογραφική αποστολή από το όχι και τόσο μακρινό 2003, όταν κάποιοι “αλήτες” κατακτούσαν το δικαίωμα στην επιβίωση για μια “μειοψηφία” του μεγαλύτερου και ακόμη ανεξερεύνητου δάσους του πλανήτη μας.

Αύγουστος του 2003. Στις όχθες του “πατέρα ποταμού” περίπου διακόσιες ψυχές υψώνουν τα χέρια στον ουρανό και ευχαριστούν με μακρόσυρτες κραυγές τα πνεύματα των προγόνων για τη βοήθεια που έστειλαν στους γήινους αδερφούς του μεγάλου δάσους. Οι λιγοστοί “ξένοι” που έχουμε την τύχη να είμαστε παρόντες στη μυσταγωγική αυτή τελετή σωπαίνουμε με σεβασμό και κατάνυξη όταν οι κάτοικοι και μοναδικοί ιδιοκτήτες του Αμαζονίου γιορτάζουν τη νίκη τους ενάντια στους εισβολείς με τους εκσκαφείς και τα πριόνια. Μαζί με τον οπερατέρ και φωτογράφο Στάμο Προύσαλη, βρισκόμαστε στον κεντρικό καταυλισμό της φυλής των Ντένι, που μόλις έχουν παραλάβει τους επικυρωμένους από το ανώτατο δικαστήριο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης της Βραζιλίας τίτλους ιδιοκτησίας επί των πατρογονικών εδαφών τους. Εδάφη που επί μια δεκαετία απειλούνταν από την Μαλαισιανών συμφερόντων εταιρεία ξυλείας WTK, που έναντι αμοιβής στην τοπική κυβέρνηση είχε εξαγοράσει στις αρχές της δεκαετίας του ’90 το “δικαίωμα” για την αποψίλωση 1,5 εκατομμυρίου εκταρίων τροπικού δάσους στην καρδιά του μεγάλου πνεύμονα της γης. Εξαγορά που εκτός της υλοτόμησης σήμαινε και την βίαιη έξωση των αυτοχθόνων κατοίκων της περιοχής που είχαν την ατυχία να συναντήσουν τον “πολιτισμό” των εκτός δάσους ανθρώπων με τον πιο βίαιο τρόπο καθώς ο μισθοφορικός στρατός που συνόδευε τους υλοτόμους της WTK δεν δίστασε να σηκώσει τα όπλα του κατά των νόμιμων ιδιοκτητών της γης αυτής.

Η σύγκρουση των δύο αυτών πολιτισμών είχε ως αποτέλεσμα τη δολοφονία άγνωστου αριθμού μελών της φυλής των Ντένι αλλά και τη δημοσιοποίηση της εισβολής στα μεγάλα αστικά κέντρα της Βραζιλίας, αφού χρειάστηκε να χυθεί αίμα αθώων ιθαγενών ώστε η χώρα να πληροφορηθεί για το πολύπλευρο έγκλημα που εξελισσόταν πίσω από το τεράστιο πράσινο πέπλο του Αμαζονίου. Τόσο η αποψίλωση όσο και οι μαζικές δολοφονίες των Ντένι προκάλεσαν την παρέμβαση της Greenpeace, που ανέλαβε να φέρει εις πέρας ένα μοναδικό ώς τότε εγχείρημα, το οποίο, εκτός της έξωσης της WTK από το δάσος, περιελάμβανε και τη νομική διεκδίκηση τίτλου ιδιοκτησίας για την “Γη των Ντένι”. Μια αποστολή που με προσπάθειες και αγώνες ετών από εκατοντάδες εθελοντές της οργάνωσης στέφθηκε με επιτυχία. Ο Κουμπούβι Ντένι, αρχηγός της φυλής, είχε πει τότε με υπερηφάνεια: “Δεν θα φύγουμε ποτέ από τη γη μας, χρειαζόμαστε αυτή τη γη για να επιβιώσουμε. Πρέπει να κυνηγούμε και να ψαρεύουμε για να έχουμε φαγητό. Για να το κάνουμε αυτό, χρειαζόμαστε τη γη μας”.

Ο κίνδυνος για τον Αμαζόνιο

Εκείνο το καλοκαίρι, στον καταυλισμό των Ντένι, μαζί μας βρισκόταν ο Νίλο Ντ’ Αβίλα, νεαρός τότε ακτιβιστής της Greenpeace, που έχοντας περάσει σχεδόν τέσσερα χρόνια από την ζωή του μέσα στο δάσος του Αμαζονίου και δίπλα στους αυτόχθονες -όσο διήρκεσε και ο δικαστικός αγώνας της οργάνωσης υπέρ των δικαιωμάτων της φυλής- τον θυμάμαι να μας λέει πως “η οριοθέτηση της γης των Ντένι είναι ένα ιστορικό βήμα για όλους εκείνους που αγωνίζονται να αντιστρέψουν την τάση της καταστροφής των αρχαίων δασών σε όλο τον κόσμο. Μέσω της εργασίας με τις παραδοσιακές κοινότητες, της δημιουργίας προστατευόμενων περιοχών και της επιβολής του νόμου”. Από τότε πέρασαν 16 χρόνια και ο Νίλο Ντ’ Αβίλα είναι πλεόν ο υπεύθυνος της Greenpeace για την προστασία του Αμαζονίου (βιοποικιλοτητα και αυτόχθονες πληθυσμοί) και απαντώντας στο ερώτημά μας για το τι μέλλει γενέσθαι με τη Γη των Ντένι στη Βραζιλία του Μπολσονάρου, σημειώνει πως, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του, “φαίνεται πολύ δύσκολο ο νέος Πρόεδρος να πειράξει ήδη χαρτογραφημένες περιοχές αλλά είναι βέβαιο ότι η πολιτική του θα επηρεάσει αρνητικά όσες φυλές δεν είχαν την ‘τύχη’ των Ντένι”.

Ο Νίλο Ντ’ Αβίλα, δίπλα τότε στους αγώνες των αυτοχθόνων, και σήμερα υπεύθυνος της Greenpeace για την προστασία του Αμαζονίου, τονίζει ότι ο νέος Πρόεδρος της Βραζιλίας αποτελεί μια τεράστια απειλή για το προαιώνιο δάσος και τους 900.000 κατοίκους, σημειώνοντας ότι είναι εξαιρετικά ανησυχητικό το γεγονός πως ο νέος Πρόεδρος έδωσε στο υπουργείο Γεωργίας τη δυνατότητα αποχαρακτηρισμού των γαιών των ιθαγενών

Σήμερα στη Βραζιλία ένα πλήθος οργανώσεων προστασίας του περιβάλλοντος και υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν ήδη εξεγερθεί εξαιτίας της απόφασής του νέου Προέδρου να δοθούν στο υπουργείο Γεωργίας ευρείες εξουσίες όσον αφορά τις αποφάσεις που αφορούν τους ιθαγενείς και τα δικαιώματα στη γη. Η κίνηση αυτή θεωρήθηκε τεράστια νίκη για τον αγροτοβιομηχανικό τομέα. Ο Νίλο Ντ’ Αβίλα είναι ξεκάθαρος έναντι του νέου Προέδρου της χώρας του, που συνιστά μια τεράστια απειλή για το προαιώνιο δάσος και τους 900.000 κατοίκους του, αφού τόσοι λογίζονται οι αυτόχθονες πληθυσμοί του Αμαζονίου.

“Στη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, ο Μπολσονάρου κέρδισε την υποστήριξη του αγροβιομηχανιού λόμπι και δεσμεύτηκε σε μια σειρά μέτρα προς όφελός τους, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο προστατευμένες δασικές εκτάσεις, τα εδάφη και τα δικαιώματα των ιθαγενών και τους βραζιλιάνικους θεσμούς για την προστασία του περιβάλλοντος. Σε μια χώρα όπου η βία και η ατιμωρησία στην ύπαιθρο αποτελούν καθεστώς, ο Μπολσονάρου υπόσχεται να δώσει όπλα στους γαιοκτήμονες. Είναι εξαιρετικά ανησυχητικό ότι ο νέος Πρόεδρος έδωσε στο υπουργείο Γεωργίας τη δυνατότητα αποχαρακτηρισμού των γαιών των ιθαγενών όπως και τον έλεγχο της δασικής υπηρεσίας που μέχρι τώρα υπαγόταν στο υπουργείο Περιβάλλοντος. Τα κληρονομικά δικαιώματα των ιθαγενών λαών βρίσκονται σήμερα σε κίνδυνο”.

“Γαλατικό χωριό”

Η Γη των Ντένι, που σε ευρωπαϊκά μεγέθη θα μπορούσαμε να τη συγκρίνουμε σε έκταση με αυτή του Βελγίου μέσα σε ένα δάσος όσο και η γηραιά ήπειρος, αποτελεί σήμερα, τηρουμένων των αναλογιών, ένα άλλο “γαλατικό χωριό” που αντιστέκεται στους επιχειρηματικούς σχεδιασμούς ενός πανίσχυρου λόμπι εχθρών του Αμαζονίου που με το πράσινο φως της κυβέρνησης Μπολσονάρου ενδέχεται να επιστρέψουν στην άθλια κατάσταση που επικρατούσε τα χρόνια της αλόγιστης και ανεξέλεγκτης δασικής αποψίλωσης προηγούμενων δεκαετιών.

Όπως επισημαίνει ο Νίλο Ντ’ Αβίλα, “η πολιτική του Μπολσονάρου θέτει σε κίνδυνο το μέλλον του δάσους του Αμαζονίου επειδή ο θεσμός των προστατευόμενων εκτάσεων αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό τρόπο αποτροπής της αποδάσωσης και προστασίας του ίδιου του δάσους. Ολα αυτά θα μειώσουν βέβαια και τις δυνατότητες της Βραζιλίας να τηρήσει τις δεσμεύσεις της με βάση τη συνθήκη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή. Τον περασμένο χρόνο, η Βραζιλία έχασε συνολικά 7.900 τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους ή αλλιώς 1,185 δισεκατομμύρια δέντρα. Η έκταση που αποδασώθηκε σε ένα χρόνο αντιπροσωπεύει 987.500 γήπεδα ποδοσφαίρου ή πέντε φορές το μέγεθος της πόλης του Σάο Πάολο”. Είναι γεγονός πως τα προηγούμενα χρόνια η Βραζιλία πέτυχε προοδευτικά τη μείωση της καταστροφής των δασών την περίοδο μεταξύ του 2004 και του 2012, χάρη κυρίως στην αύξηση των κρατικών ελέγχων.

Μακριά από την πρωτεύουσα και τα κέντρα λήψης των αποφάσεων που θα κρίνουν το μέλλον του Αμαζονίου, οι Ντένι, έχοντας πλέον διώξει τους υλοτόμους από τη γη τους, έχουν επιστρέψει στον ειρηνικό τρόπο ζωής που τους επέτρεψε να επιβιώσουν αιώνες τώρα στην καρδιά του μεγάλου και, σε μεγάλο μέρος του, ανεξερεύνητου δάσους. Υπολογίζεται πως οι 200 Ντένι που εμείς γνωρίσαμε το 2003 έφτασαν να είναι πλέον κάποιες λίγες χιλιάδες ανθρώπων που εξακολουθούν να ψαρεύουν στο μεγάλο ποτάμι, να συλλέγουν φρούτα και καρπούς από το δάσος και να συνομιλούν τα βράδια με τα πνεύματα των αδερφών τους που έχουν ταξιδέψει πάνω από τον πράσινο κόσμο τους. Η γη τους, χαρτογραφημένη, οριοθετημένη και κατοχυρωμένη, δείχνει να απολαμβάνει της προστασίας του συνταγματικού δικαστηρίου μιας χώρας που οι Ντένι ελάχιστα γνωρίζουν για τους κατοίκους και την ιστορία της. Τα χρόνια της επαφής με τον έξω κόσμο είναι ακόμη πολύ λίγα ώστε οι Ντένι να αφομοιώσουν και να κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους κάποιοι άλλοι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να καίνε, να ξεριζώνουν, να κόβουν και να καταστρέφουν αυτό το δάσος που προσφέρει ζωή και ανάσα στους ανθρώπους που φιλοξενεί. Θα χρειαστούν πολλά ακόμη χρόνια ώστε οι Ντένι να συνειδητοποιήσουν το πόσο σημαντική για το μέλλον τους ήταν εκείνη η μέρα του Αυγούστου του 2003, όταν ο Νίλο Ντ’ Αβίλα και οι σύντροφοί του παρέδιδαν στον αρχηγό της φυλής τούς τίτλους ιδιοκτησίας της γης που σήμερα μοιάζει σχεδόν το μόνο προστατευμένο κομμάτι στον Αμαζόνιο του Μπολσονάρου και των φίλων του.