Ο μακρύς δρόμος προς την ισότητα

Την 1η Οκτωβρίου του 1989 η Δανία γίνεται η πρώτη χώρα του κόσμου που αναγνωρίζει νομικά την ένωση ομόφυλων ζευγαριών, με το λεγόμενο “συμβόλαιο κοινωνική συμβίωσης”. Ήταν μία από τις σημαντικότερες νίκες στον μακρύ δρόμο προς την ισότητα των ομοφυλόφιλων.

Το συμβόλαιο αυτό παρείχε πρακτικά τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με τους γάμους ετεροφυλόφιλων: εξαιρούνταν μόνο οι νόμοι που έκαναν σαφή αναφορά στο φύλο των συζύγων, καθώς και οι κανονισμοί των σχετικών διεθνών συνθηκών, μέχρι αυτές να τροποποιηθούν από όλα τα συμβαλλόμενα κράτη.

Είχαν προηγηθεί χρόνια αγώνων για το δικαίωμα των gayστο γάμο.

Η μαύρη δεκαετία του ’70

Τον Οκτώβριο του 1971, το Ανώτατο Δικαστήριο της Μινεσότα των Ηνωμένων Πολιτειών επικύρωσε απόφαση κατώτερου δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία η άρνηση παροχής άδειας γάμου σε ομόφυλο ζευγάρι δεν συνιστούσε παραβίαση του αμερικανικού Συντάγματος. Η υπόθεση είχε ξεκινήσει από την αίτηση γάμου που είχε καταθέσει ο ακτιβιστής JackBakerμε τον σύντροφό του MichaelMcConnell, συγκεντρώνοντας τα φώτα της δημοσιότητας.

Μέχρι εκείνη τη στιγμή, στις ΗΠΑ δεν υπήρχε κάποιος νόμος που να απαγορεύει το γάμο ομοφυλοφίλων. Το Μέριλαντ έγινε η πρώτη πολιτεία που προχώρησε σε απαγόρευση, με νόμο που μπήκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου του 1973. Οι περισσότερες πολιτείες θα ακολουθούσαν, καθώς το συντηρητικό κατεστημένο αντιδρούσε στους ολοένα αυξανόμενους δικαστικούς αγώνες που ξεκινούσαν τα gayζευγάρια.

Πάντως, στο τέλος της δεκαετίας φάνηκε η πρώτη ελπίδα, στην άλλη άκρη του Ατλαντικού. Τον Ιούνιο του 1979, η Ολλανδία υιοθέτησε ένα μοντέλο “ανεπίσημης συμβίωσης” σαν βαθμίδα του οικογενειακού δικαίου, κι έτσι έγινε το πρώτο κράτος στον κόσμο όπου παρέχονταν περιορισμένα δικαιώματα στα ομόφυλα ζευγάρια.

Η σκανδιναβική επανάσταση

Η Δανία έδειξε τον δρόμο με το πρώτο επίσημο “συμβόλαιο κοινωνικής συμβίωσης” παγκοσμίως, σε ένα νόμο που υιοθετήθηκε από το Κοινοβούλιο με 71 ψήφους υπέρ και 47 κατά.

Η σκανδιναβική επανάσταση συνεχίστηκε στη Νορβηγία όπου ένα νομοσχέδιο για τη συμβίωση των ομόφυλων ζευγαριών εγκρίθηκε το 1993. Η Σουηδία ακολούθησε έναν χρόνο αργότερα. Το 1996 ο δανέζικος νόμος θα επεκτεινόταν στη Γροιλανδία, ενώ ένας αντίστοιχος θα ψηφιζόταν στη Βουλή της Ισλανδίας με συντριπτική πλειοψηφία.

Η σχετική νομοθεσία των σκανδιναβικών χωρών βελτιώνεται συνεχώς με την πάροδο των χρόνων. Στην πρωτοπόρα Δανία, στις 15 Ιουνίου του 2012 αναγνωρίστηκε επίσημα ο γάμος χωρίς περιορισμούς στο φύλο. Παραδόξως, τα gayζευγάρια είχαν ήδη αποκτήσει δικαίωμα υιοθεσίας από το 2009.

Τα δύο πρόσωπα της Βόρειας Αμερικής

Στα μέσα της δεκαετίας του ’90, την ίδια περίοδο που η ισότητα κέρδιζε έδαφος στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ ο συντηρητισμός έκανε ό,τι μπορούσε για να αρνηθεί στους ομοφυλόφιλους το δικαίωμα έστω και στο σύμφωνο συμβίωσης. Μέχρι το 1994, η ένωση σε γάμο ομόφυλων ζευγαριών είχε απαγορευτεί στο σύνολο σχεδόν των Ηνωμένων Πολιτειών. Το 1996, μάλιστα, ο Πρόεδρος BillClintonυπέγραψε μία “Πράξη Υπεράσπισης του Γάμου”, που απαγόρευε την αναγνώριση gayγάμων από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Δύο χρόνια αργότερα, η Χαβάη και η Αλάσκα ήταν οι πρώτες πολιτείες που, παρότι υπήρχε ήδη νομοθετική απαγόρευση, προχώρησαν και σε συνταγματικές τροποποιήσεις εναντίον των ενώσεων ομοφυλοφίλων.

Την ίδια περίοδο, πάντως, μεμονωμένοι κυβερνήτες (όπως του Βερμόντ και της Καλιφόρνια) κατάφεραν να περάσουν νόμους για σύμφωνα κοινωνικής συμβίωσης. Ωστόσο, στον Καναδά τα πράγματα προχώρησαν πολύ πιο γρήγορα: στις 14 Ιανουαρίου του 2001 τελέστηκαν οι γάμοι δύο ομόφυλων ζευγαριών στο Οντάριο. Η καταχώρηση των γάμων στο μητρώο αρχικά απορρίφθηκε, αλλά με επιτυχημένο δικαστικό αγώνα αναγνωρίστηκε η νομιμότητά τους στις 10 Ιουνίου 2003. Έτσι έγιναν (έστω αναδρομικά) οι πρώτοι νόμιμοι γάμοι ομοφυλοφίλων στη σύγχρονη ιστορία.

Από τις Κάτω Χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο

Τα μεσάνυχτα της 1ης Απριλίου του 2001, τέσσερα ομόφυλα ζευγάρια ενώνονται με τα δεσμά του γάμου από τον Δήμαρχο του Άμστερνταμ. Ο πρώτος νόμος στον κόσμο που επέτρεπε τον γάμο ομοφυλοφίλων είχε μόλις τεθεί σε εφαρμογή, μετά από διπλή ψηφοφορία στην Βουλή και Γερουσία της Ολλανδίας, τον προηγούμενο Δεκέμβριο.

Τα επόμενα χρόνια, οι περισσότερες δυτικοευρωπαϊκές χώρες υιοθέτησαν τουλάχιστον νομοθεσία αντίστοιχη του δανέζικου συμφώνου συμβίωσης, ενώ ορισμένες, όπως το Βέλγιο, η Ισπανία και η Νορβηγία, προχώρησαν σε πλήρη νομιμοποίηση του γάμου ομόφυλων ζευγαριών. Όπως ήταν φυσικό, ακολούθησαν κράτη σε κάθε γωνιά του πλανήτη: Καναδάς, Αργεντινή, Νότια Αφρική, Αυστραλία δεν κάνουν πλέον καμία διάκριση εναντίον όσων επιθυμούν να παντρευτούν.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο αναχρονισμός της δεκαετίας του ’90 άρχισε να αντιστρέφεται σταδιακά τα τελευταία χρόνια. Πλέον, το δικαίωμα των ομοφυλόφιλων στον γάμο αναγνωρίζεται σε 13 πολιτείες καθώς και στην περιφέρεια της πρωτεύουσας Ουάσινγκτον. Σε άλλες 8 πολιτείες επιτρέπεται κάποια μορφή επίσημης συμβίωσης.

Και η Ελλάδα;

Η χώρα μας απουσιάζει εντελώς από τον χάρτη της αναγνώρισης ίσων δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων στην οικογενειακή ζωή. Κι αυτό γιατί πολύ απλά οι ελάχιστες μέχρι τώρα πρωτοβουλίες από μεμονωμένους πολιτικούς βρίσκουν απέναντί τους ηγεσίες που τρέμουν μπροστά στο πολιτικό κόστος. Αργά ή γρήγορα, πάντως, η Ελλάδα θα αναγκαστεί να ακολουθήσει το δρόμο όλων των προηγμένων δημοκρατιών και να κατανοήσει το αυτονόητο: στα δικαιώματα δεν χωρούν περιορισμοί βάσει φύλου ή σεξουαλικών προτιμήσεων.