Ο Νίκος Ρωμανός για τον Νέο Σωφρονιστικό Κώδικα

Δείτε ολόκληρο το ρεπορτάζ στην vice

Ο Νίκος Ρωμανός, κρατείται στη φυλακή από τον Φλεβάρη του 2013 για τη συμμετοχή του στη ληστεία της Αγροτικής Τράπεζας στο Βελβεντό Κοζάνης. Η υπόθεσή του απασχόλησε την επικαιρότητα λόγω των βασανιστηρίων που είχαν υποστεί οι συλληφθέντες από την Αστυνομία. Η ιστορία του έγινε περισσότερο γνωστή τον Νοέμβριο του 2014, μετά από την πολυήμερη απεργία πείνας που πραγματοποίησε. Μετά τον αγώνα του και το κύμα συμπαράστασης που ξέσπασε υπέρ του, κατάφερε τελικά να του δοθεί το δικαίωμα ολιγόωρων εκπαιδευτικών αδειών που διεκδικούσε, προκειμένου να καταφέρει να παρακολουθήσει τα μαθήματα του ΤΕΙ στο οποίο είχε περάσει όντας κρατούμενος. Επικοινωνήσαμε τηλεφωνικά με τον Ρωμανό που ως μέλος της Επιτροπής Αγώνα μίλησε για την κατάσταση στις ελληνικές φυλακές, για την άδεια του Δημήτρη Κουφοντίνα και τα ζητήματα εκπαίδευσης στο σωφρονιστικό σύστημα.

VICE: Ποια είναι τα βασικά σημεία του νέου Σωφρονιστικού Κώδικα τα οποία οι κρατούμενοι θεωρείτε προβληματικά; 
Νίκος Ρωμανός: Προτού μιλήσουμε επί συγκεκριμένων άρθρων του Σωφρονιστικού Κώδικα, καλό είναι να μιλήσουμε λίγο για τη σημασία που θα έχει αυτός στην καθημερινή διαβίωση των κρατουμένων. Οι Σωφρονιστικοί Κώδικες αποτελούν μια σημαντική μεταρρυθμιστική τομή στην εκάστοτε σωφρονιστική πολιτική και διατηρούνται για πολλά χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο προηγούμενος Κώδικας είχε ψηφιστεί το 1999 και είναι αυτός ο οποίος ρυθμίζει έως έναν βαθμό το πλαίσιο άσκησης σωφρονιστικής πολιτικής μέχρι και σήμερα. Μπορούμε να καταλάβουμε, λοιπόν, ότι ο αγώνας των κρατουμένων ενάντια στο αυταρχικό και αντιδραστικό πλαίσιο του καινούριου Σωφρονιστικού Κώδικα έχει μια κομβική σημασία αφού προσπαθεί να χτυπήσει το πρόβλημα στο σημείο αφετηρίας του, προτού αυτό καταστεί τετελεσμένο.

Οι κρατούμενοι νιώθουν εξαπατημένοι βλέποντας μια κυβέρνηση να προβάλλει ως μέρος της πολιτικής της τα ανθρώπινα δικαιώματα και συγχρόνως αυτά να περιορίζονται.

Ο νέος Σωφρονιστικός Κώδικας περιορίζει και εισάγει περιορισμούς στις τακτικές άδειες των κρατουμένων, διατηρεί σε ισχύ τις υπερεξουσίες των δικαστικών Αρχών μέσα στις φυλακές, ξαναβάζει από την πίσω πόρτα τη λογική των φυλακών Τύπου Γ’ ως προς τη μορφή των ειδικών συνθηκών κράτησης, τοποθετεί νέα είδη πειθαρχικών ποινών και δίνει δυνατότητες στην πολιτική εξουσία να ελέγχει μεταγωγές κρατουμένων. Επίσης, διατηρούνται σε ισχύ τα μέτρα τα οποία προσβάλλουν την αξιοπρέπεια των κρατουμένων, όπως οι εξευτελιστικοί σωματικοί έλεγχοι, ενώ περιορίζει και τον απαραίτητο ζωτικό χώρο που δικαιούται ο κρατούμενος.

Τι αλλάζει σε σχέση με τις άδειες; 
Όσον αφορά τις τακτικές άδειες εισάγει την ηλεκτρονική επιτήρηση, καθώς και το δικαίωμα σε κατ’ οίκον περιορισμό, γεγονός που δημιουργεί ένα πλαίσιο ασφυκτικού ελέγχου χειρότερο από αυτό που υπάρχει μέχρι σήμερα. Επίσης, ενώ με τον προηγούμενο Σωφρονιστικό Κώδικα, το συμβούλιο της φυλακής έπρεπε να αιτιολογεί την απόφασή του σε περίπτωση άρνησης του δικαιώματος της άδειας, τώρα θα πρέπει να αιτιολογεί την απόφαση σε περίπτωση χορήγησής της και αυτό σημαίνει πρακτικά πως αυστηροποιείται το πλαίσιο στο θεσμό των αδειών.

Ήσουν πρωταγωνιστής μιας ιστορίας που αφορούσε την εκπαίδευση μέσα από τη φυλακή. Τι πιστεύεις ότι αλλάζει με τον καινούριο Σωφρονιστικό Κώδικα στα ζητήματα της εκπαίδευσης; 
Αλλάζει ολόκληρη τη λογική της εκπαίδευσης στις φυλακές. Με τον καινούριο Σωφρονιστικό Κώδικα, η εκπαίδευση γίνεται ένα εκβιαστικό μέτρο πειθάρχησης. Ένα διαπραγματευτικό χαρτί στα χέρια της σωφρονιστικής υπηρεσίας. Η δυνατότητα συνέχισης των σπουδών ενός κρατούμενου θα εξαρτάται άμεσα πια από τις διαθέσεις του συμβουλίου της κάθε φυλακής και αυτό επηρεάζει προς το αυστηρότερο και τις εκπαιδευτικές άδειες.

Ο Υπουργός Δικαιοσύνης θα αποφασίζει για το πού θα μεταχθούν οι κρατούμενοι και για το αν θα γίνουν δεκτά ή θα απορριφθούν αιτήματα μεταγωγών.

Αφού αναφερθήκαμε στις άδειες, θα μπορούσες να σχολιάσεις την άδεια που έλαβε ο Δημήτρης Κουφοντίνας;
Ο Δημήτρης Κουφοντίνας πήρε μια άδεια την οποία δικαιούνταν εδώ και επτά χρόνια. Οπότε, το βασικό ερώτημα δεν είναι γιατί την πήρε, αλλά γιατί δεν την είχε πάρει τόσα χρόνια. Η απάντηση νομίζω βρίσκεται σε ορισμένες βασικές διαπιστώσεις, στο γεγονός ότι ο Κουφοντίνας είναι ένας πολιτικός κρατούμενος, ο οποίος υποστηρίζει με συνέπεια τις επιλογές του αγώνα που πραγματοποίησε στην πολιτική του διαδρομή μέσα στο ανατρεπτικό κίνημα. Επίσης, στο γεγονός ότι το καθεστώς εξαίρεσης για τους πολιτικούς κρατούμενους αντανακλάται με σαφήνεια στον ίδιο τον Κουφοντίνα, εξαιτίας του γεγονότος ότι κουβαλάει ένα ιδιαίτερο πολιτικό φορτίο, που βρίσκει τις ρίζες του από τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης στην Ελλάδα. Συμπερασματικά, λοιπόν, ο Δημήτρης Κουφοντίνας δεν έπαιρνε για επτά ολόκληρα χρόνια την άδεια που δικαιούνταν, επειδή έκλεισε την πόρτα στο καταφύγιο των δειλών, στο μέρος όπου ανθίζουν οι δηλητηριασμένοι καρποί της μετάνοιας και στο οποίο θα συναντήσει κανείς πολλούς πολιτικούς, επιχειρηματίες και άλλους επιφανείς παράγοντες του κράτους και του Κεφαλαίου, που ποτέ δεν αναλαμβάνουν τις δικές τους ευθύνες για τα καθημερινά εγκλήματα που διαπράττουν εναντίων της κοινωνικής πλειοψηφίας.

Οι φυλακές τύπου Γ’

Μια από τις προεκλογικές δεσμεύσεις της σημερινής κυβέρνησης ήταν η κατάργηση των φυλακών Τύπου Γ’, τις οποίες τελικά κατήργησε μετά από πολυήμερη απεργία πείνας. Η Επιτροπή Αγώνα, σε ανακοινώσεις της, κάνει λόγο για επαναλειτουργία τους. Μπορείς να μας εξηγήσεις με ποιον τρόπο επιδιώκεται αυτό; 
Οι φυλακές Τύπου Γ’ μπαίνουν ξανά στην ατζέντα, αφού δημιουργείται εκ νέου μια ειδική κατηγορία κρατουμένων που κρίνονται ως απείθαρχοι και επικίνδυνοι από τους εκάστοτε υπεύθυνους, που θα θεωρούν πως χρήζουν παραμονής σε ειδικές συνθήκες κράτησης, μακριά από τον γενικό πληθυσμό της φυλακής. Επίσης, για πρώτη φορά θεσμοθετείται κάτι που είχαμε δει να συμβαίνει παράτυπα σε συγκρατούμενούς μας, να κρατούνται δηλαδή στη ΓΑΔΑ ή στα κατά τόπους Αστυνομικά Τμήματα, όταν έχουν κάποια δικαστική εκκρεμότητα, αντί να κρατούνται στα κοντινότερα σωφρονιστικά καταστήματα. Έτσι, οι υπηρεσίες της Αστυνομίας αποκτούν μεγαλύτερο έλεγχο πάνω στους κρατούμενους που επιθυμούν να βάλουν στη μαύρη λίστα τους. Πρέπει, επίσης, να τονίσουμε ότι σε λίγους μήνες θα κατατεθεί και ο καινούριος Ποινικός Κώδικας, κάτι που σημαίνει ότι εκεί μπορεί να ολοκληρωθεί το καθεστώς Τύπου Γ’ για τους κρατούμενους, με ξεχωριστούς τρόπους έκτισης ποινών για όσους υπάγονται σε αυτό το καθεστώς.

Ποια άλλα προβλήματα θεωρείς ότι έχει ο νέος Σωφρονιστικός Κώδικας;
Ένα άλλο θέμα είναι ότι εισάγει νέα είδη πειθαρχικών ποινών. Εισάγεται η δυνατότητα το Πειθαρχικό Συμβούλιο να σου αφαιρεί τα γνωστά «μεροκάματα» -ευεργετικά ημερομίσθια, με την επίσημη νομική γλώσσα-, για τα οποία οι κρατούμενοι έχουν εργαστεί μέσα στη φυλακή και τα οποία μειώνουν το μέγεθος της ποινής που θα εκτίσουν. Μέχρι στιγμής, τα Πειθαρχικά Συμβούλια είχαν τη δυνατότητα να σου στερήσουν τη δυνατότητα να εργαστείς για ορισμένο χρονικό διάστημα, ως μορφή τιμωρίας των κρατουμένων μέσα στις φυλακές. Τώρα, ένας ιδιότυπος εκσυγχρονισμένος σαδισμός δίνει τη δυνατότητα να αφαιρούν τα μεροκάματα για τα οποία έχουν ήδη εργαστεί οι κρατούμενοι, δημιουργώντας έτσι μια καινούρια απειλή που θα κρέμεται πάνω από τα κεφάλια των κρατουμένων.

Ο νέος Σωφρονιστικός Κώδικας μειώνει τα τετραγωνικά μέτρα που δικαιούται ως ζωτικό χώρο ο κάθε κρατούμενος.

Υπάρχει μια ακόμη ύποπτη καινοτομία. Πρόκειται για τη δυνατότητα του ίδιου του υπουργού να αποφασίζει για το πού θα μεταχθούν οι κρατούμενοι και για το αν θα γίνουν δεκτά ή θα απορριφθούν αιτήματα μεταγωγών. Νομιμοποιεί με θεσμικό τρόπο το ρουσφέτι και τα χρήματα τα οποία δίνονται κάτω από το τραπέζι για τέτοιους είδους εξυπηρετήσεις. Εδώ και πολλά χρόνια, είναι γνωστό σε όλους τους κύκλους των κρατουμένων ότι συγκεκριμένα κυκλώματα δικηγόρων και πολιτικών μπορούν να εξασφαλίσουν μεταγωγές κρατουμένων σε σωφρονιστικά καταστήματα της αρεσκείας τους, με το αντίστοιχο χρηματικό αντίτιμο. Η συγκεκριμένη επικερδής δραστηριότητα αναπτύσσεται στα πολυτελή γραφεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης και αποφέρει μεγάλα κέρδη σε όσους εμπλέκονται σε αυτή. Προφανώς, με το συγκεκριμένο άρθρο κατοχυρώνεται το μονοπώλιο κέρδους στα χέρια της ηγεσίας του Υπουργείου Δικαιοσύνης, γι’ αυτό και θα θεωρούσα λογικό, διάφορα διαχρονικά στελέχη του υπουργείου που λύνουν και δένουν, προερχόμενα από τη Νέα Δημοκρατία, τα οποία παραμένουν μέχρι σήμερα, να αντιδράσουν, βλέποντας το κύκλωμά τους να πέφτει σε ξένα χέρια.

Ταυτόχρονα, ο νέος Σωφρονιστικός Κώδικας διατηρεί σε ισχύ την εξευτελιστική μεταχείριση των κρατουμένων κατά τη διάρκεια του σωματικού ελέγχου, μια πρακτική για την οποία έχουν δοθεί αγώνες μέσα στις φυλακές με την άρνηση των κρατουμένων να τη δεχτούν και επιβολή πειθαρχικών ποινών ή ακόμη και ξυλοδαρμούς ως αντίποινα, από πλευράς της σωφρονιστικής υπηρεσίας.

Επιπλέον, θεσμοθετείται και το στοίβαγμα των κρατουμένων μέσα στις φυλακές, αφού ο νέος Σωφρονιστικός Κώδικας μειώνει τα τετραγωνικά μέτρα που δικαιούται ως ζωτικό χώρο ο κάθε κρατούμενος, σε μια προσπάθεια να αποφύγει τις συνεχόμενες καταδίκες της Ελλάδας από τα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια, σχετικά με τις συνθήκες κράτησης.

Πώς θα σχολίαζες το γεγονός ότι αυτές οι αλλαγές προτείνονται από μια κυβέρνηση που αυτοαποκαλείται αριστερή;
Είναι γεγονός ότι οι κρατούμενοι και οι οικογένειές τους νιώθουν εξαπατημένοι βλέποντας μια κυβέρνηση να προβάλλει ως μέρος της πολιτικής της τα ανθρώπινα δικαιώματα και συγχρόνως αυτά να περιορίζονται για τους κρατούμενους και οι συνθήκες κράτησης επίσης να χειροτερεύουν.

Θα κάνετε κάτι άλλο σε επίπεδο διαμαρτυρίας; 
Οι ελληνικές φυλακές βρίσκονται σε μια διαρκή κινητοποίηση από τον περασμένο Μάιο. Τότε, είχε ξεκινήσει μια μαζική κινητοποίηση κρατουμένων από πολλές φυλακές της χώρας, απαιτώντας τη μονιμοποίηση του νόμου 4322/2015, την κατάργηση του εισαγγελικού βέτο και την κατάργηση της αθροιστικής έκτισης ποινής, που ποινικοποιεί τους αγώνες μέσα στις φυλακές. Μετά τη μερική ικανοποίηση του βασικού αιτήματος, που ήταν η μονιμοποίηση του νόμου 4322/2015, η κινητοποίηση αποκλιμακώθηκε, με σκοπό να οργανωθεί εκ νέου ενόψει του νέου Σωφρονιστικού Κώδικα, πράγμα που έγινε. Στα κείμενα που είχαν βγάλει τότε οι κρατούμενοι από διάφορες φυλακές, όπως αυτή της Πάτρας για παράδειγμα, είχε ειπωθεί ακριβώς αυτό.

Νομίζω πως η διάρκεια και ο τρόπος κινητοποιήσεων θα εξαρτηθεί από τη στάση του Υπουργείου Δικαιοσύνης απέναντι στα αιτήματά μας. Είναι λογικό επακόλουθο, νομίζω, ότι όσο τα δίκαια αιτήματα των κρατουμένων δεν ικανοποιούνται, τόσο θα οξύνεται και η ένταση της κινητοποίησης.

Τι λέει το υπουργείο

Το νομοσχέδιο τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση στις 16 Οκτωβρίου από τον Υπουργό Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Σταύρο Κοντονή. Σύμφωνα με το υπουργείο, «ο νέος Σωφρονιστικός Κώδικας δίνει έμφαση στην αρχή ότι το μόνο δικαίωμα των κρατουμένων που περιορίζεται είναι το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και στην παραδοχή πως η κοινωνική επανένταξη είναι δικαίωμα των κρατουμένων». Επίσης, σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις, «βελτιώνει την οργανωτική δομή των φυλακών, διευρύνει τους θεσμούς και τις δυνατότητες της κοινωνικής επανένταξης των κρατουμένων, διευκολύνει την επικοινωνία με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, διασφαλίζει τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους και την έννομη προστασία τους σε περίπτωση που αυτά τα δικαιώματα παραβιαστούν. Με το σχέδιο αυτό συνεχίζεται η προσπάθεια της κυβέρνησης για τη μεταρρύθμιση του σωφρονιστικού συστήματος, πάνω στο σχήμα που έχει διατυπωθεί με σαφήνεια: «Ασφάλεια – Ανθρωπισμός – Επανένταξη – Διαφάνεια». Η αντεγκληματική πολιτική που ασκείται λαμβάνει υπόψη τον άνθρωπο και τις ανάγκες της κοινωνίας, επιδιώκοντας στο έπακρο τόσο την ασφάλεια των κρατουμένων και του προσωπικού όσο και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Λόγω της σοβαρότητας των καταγγελιών, το VICE επικοινώνησε με το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και γνωστοποίησε τη θέση των κρατουμένων ώστε να δοθεί σε όλες τις πλευρές η ευκαιρία να τοποθετηθούν. Σε σχετική ερώτηση που απηύθυνε το VICE προς το υπουργείο για τις καταγγελίες του Νίκου Ρωμανού αλλά και άλλων κρατουμένων για τα «χρήματα που δίνονται για εξυπηρετήσεις» και σχετικά με «τα κυκλώματα δικηγόρων και πολιτικών οι οποίοι μπορούν να εξασφαλίσουν μεταγωγές κρατουμένων σε σωφρονιστικά καταστήματα της αρεσκείας τους με το αντίστοιχο χρηματικό αντίτιμο», δεν λάβαμε απάντηση στο αν έχουν ερευνήσει το συγκεκριμένο ζήτημα. Καμιά απάντηση δεν δόθηκε και στο ερώτημα που αφορά το άρθρο 74/παρ. 2 του νέου Σωφρονιστικού Κώδικα, το οποίο δίνει τη δυνατότητα στον εκάστοτε Υπουργό Δικαιοσύνης να αποφασίσει για το πού θα μεταχθούν οι κρατούμενοι και για το αν θα απορρίπτονται ή εάν θα γίνονται δεκτά τα αιτήματα μεταγωγών, όχι σε έκτακτες περιπτώσεις όπως ίσχυε, αλλά σε κάθε περίπτωση.