Οι Άγγλοι ποδοσφαιριστές που αρνήθηκαν να χαιρετίσουν τον Χίτλερ

Στις 14 Μαΐου του 1938, στον αγώνα Γερμανίας – Αγγλίας στο Ολυμπιακό Στάδιο του Βερολίνου, οι παίκτες της Εθνικής Αγγλίας υποχρεώθηκαν, ύστερα από εντολές τής βρετανικής κυβέρνησης, να σηκώσουν τα χέρια τους και να χαιρετίσουν ναζιστικά. Η πράξη σεβασμού στο χιτλερικό καθεστώς έγινε στο πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής του συντηρητικού πρωθυπουργού Νέβιλ Τσάμπερλεν, που ήθελε να τα πηγαίνει καλά με τη ναζιστική Γερμανία πιστεύοντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα απέφευγε τον πόλεμο μεταξύ των δύο χωρών.

Οι παίκτες αρχικά είχαν αρνηθεί να υπακούσουν στις οδηγίες του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών. Στη συνέχεια όμως παρενέβησαν ο Βρετανός πρέσβης και ο γραμματέας της Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας. Οι οδηγίες έγιναν εντολές και οι παίκτες αναγκάστηκαν να συμμορφωθούν. Όχι όλοι όμως. Ο 22χρονος Σταν Κάλις, που είχε ήδη προλάβει να διατελέσει αρχηγός της ομάδας, επέμεινε στην άρνησή του. Το αποτέλεσμα ήταν να αποκλειστεί από την αποστολή…

Ας τα πιάσουμε όμως από την αρχή. Η επιρροή του ποδοσφαίρου ήταν πάντα πολύ μεγάλη στην κοινωνία και έτσι παραμένει. Σε περιόδους κοινωνικής έντασης μπορεί να λειτουργήσει ως βαλβίδα αποσυμπίεσης. Ως μέσο αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης. Αλλά και ως ένα εργαλείο διπλωματικής πολιτικής. Μπορεί να λειτουργήσει φυσικά και με όρους από τα κάτω. Σε περιόδους απαγόρευσης των συναθροίσεων, τα γήπεδα ήταν ο χώρος συνάντησης για ανταλλαγή ιδεών, ενημέρωσης και συλλογικοποίησης.

Η κυβέρνηση του συντηρητικού Νέβιλ Τσάμπερλεν, που έμεινε στην Ιστορία για την κατευναστική εξωτερική πολιτική που ακολούθησε σχέση με τη ναζιστική Γερμανία στην προσπάθειά της να κρατήσει καλές σχέσεις με το καθεστώς, αντιλήφθηκε έγκαιρα τη δύναμή του ποδοσφαίρου. Η αγγλική ποδοσφαιρική ομοσπονδία όχι μόνο δεν στάθηκε εμπόδιο, αλλά υποστήριξε έμπρακτα την πολιτική τού Τσάμπερλεν και οργάνωσε για την Εθνική ομάδα τον φιλικό αγώνα στο Βερολίνο. Είχαν περάσει μόλις δύο μήνες από την προσάρτηση της Αυστρίας. Με την παρουσία της στον φιλικό, η Αγγλία νομιμοποιούσε την επεκτατική πολιτική των Γερμανών.

Στις 14 Μαΐου του 1938, στον αγώνα Γερμανίας – Αγγλίας στο Ολυμπιακό Στάδιο του Βερολίνου, οι παίκτες της Εθνικής Αγγλίας υποχρεώθηκαν, ύστερα από εντολές τής βρετανικής κυβέρνησης, να σηκώσουν τα χέρια τους και να χαιρετίσουν ναζιστικά. Από τον αγώνα είχε αποκλειστεί ο 22χρονος Σταν Κάλις, ο οποίος αρνήθηκε να το κάνει

«Γονάτισαν» μπροστά σε 115.000 θεατές

Η Αγγλία αντιμετώπισε τη Γερμανία τον Μάιο του 1938 στο Ολυμπιακό Στάδιο του Βερολίνου. Κατά τη διάρκεια του ύμνου της Γερμανίας και μπροστά σε 115.000 θεατές, οι παίκτες της αγγλικής ομάδας ακολούθησαν την εντολή τής κυβέρνησης και χαιρέτισαν ναζιστικά μαζί με τους παίκτες της Γερμανίας. Η ενέργειά τους αντιμετωπίστηκε με αγανάκτηση από τον βρετανικό Τύπο, καθώς στον αγώνα δεν ήταν καν παρών ο Χίτλερ.

Η κοινή αίσθηση ήταν ότι η ημέρα αφορούσε πολύ περισσότερο την πολιτική απ’ ό,τι τον αθλητισμό. Το παιχνίδι θεωρούνταν ότι συνέβαλε ώστε να ανοίξει ο δρόμος για τη συνάντηση μεταξύ του Τσάμπερλεν και του Χίτλερ και να επέλθει αργότερα, στις 29 Σεπτεμβρίου, η Συμφωνία του Μονάχου. Με τη συμφωνία και μια σειρά άλλων συμβιβασμών ο Τσάμπερλεν ήλπιζε ότι θα μπορούσε να αποτρέψει κάθε κίνδυνο πολέμου μεταξύ των δύο χωρών. Ιστορική έχει μείνει άλλωστε η φράση του όταν ανακοίνωσε την υπογραφή της: «Peace for our time» («Ειρήνη στην εποχή μας»). Λίγο καιρό αργότερα οι όποιες προσδοκίες διαψεύστηκαν. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν γεγονός.

Το ναζιστικό κόμμα είχε επίσης αντιληφθεί από την πλευρά του σε πόσο σημαντικό εργαλείο για την προπαγάνδα του μπορούσε να εξελιχθεί αυτό το παιχνίδι. Παρότρυναν την ομάδα να προπονείται ακούραστα κι έφτασαν στο σημείο για ένα φιλικό παιχνίδι να πραγματοποιήσουν προετοιμασία δύο εβδομάδων στη νοτιοδυτική Γερμανία στον Μέλανα Δρυμό.

Επιπλέον, το γεγονός ότι η Γερμανία είχε κατακτήσει την Αυστρία της έδινε τη δυνατότητα να αντλήσει παίκτες για το δυναμικό της από μια πολύ μεγαλύτερη δεξαμενή. Η Αυστρία τότε ήταν μία από τις καλύτερες ομάδες της Ευρώπης και στο Μουντιάλ του 1934 είχε καταταγεί τέταρτη. Η Αγγλία αντέδρασε στο ενδεχόμενο και η γερμανική πλευρά διαβεβαίωσε με τη σειρά της ότι δεν θα αξιοποιούσε τη δυνατότητα. Όμως, όπως αποδείχθηκε, ο επιθετικός Χανς Πέσερ, ένας από τους παίκτες που σκόραραν κατά των Άγγλων, ήταν Αυστριακός.

Μεγάλη η νίκη, μεγαλύτερη η ήττα

Αντίθετα, η αγγλική ομάδα προτίμησε να επιτρέψει στους παίκτες να έχουν στη διάθεσή τους ένα διάστημα ξεκούρασης μετά από μια μεγάλη και από τότε πολύ ανταγωνιστική σεζόν. Το σχήμα που επέλεξε η Αγγλία αποτελούνταν κυρίως από νέους και άπειρους ποδοσφαιριστές σε διεθνές επίπεδο. Μόλις δύο ήταν εκείνοι που μετρούσαν περισσότερες από δέκα συμμετοχές, ενώ δύο παίκτες πραγματοποίησαν το ντεμπούτο τους στον αγώνα με τη Γερμανία. Όχι ότι η Αγγλία δεν λάμβανε σοβαρά υπόψη τον αγώνα. Σε αντίθεση με τη Γερμανία όμως, δεν ήταν το ίδιο επιτακτικό για εκείνη να νικήσει. Σημασία είχε η συμμετοχή.

Παρ’ όλα αυτά, η Αγγλία κέρδισε σχετικά εύκολα με σκορ 6-3 και έβαλε έτσι τέλος στο σερί των Γερμανών που μετρούσαν δεκαέξι αγώνες χωρίς ήττα. Ταυτόχρονα οδήγησε στην μόλις τρίτη αποτυχία του τον Σεπ Χερμπέργκερ, που είχε χάσει μόνο από τη Σκωτία και την Ιρλανδία. Το αποτέλεσμα επηρέασε καθοριστικά τη Γερμανία, καθώς ήταν το τελευταίο της παιχνίδι πριν τη διεξαγωγή του Παγκοσμίου Κυπέλλου στη Γαλλία. Εκεί αποκλείστηκε στον πρώτο κιόλας γύρο από την Ελβετία.

Όμως, πολιτικά, η Αγγλία ήταν η μεγάλη ηττημένη. Είχε αποδεχτεί μπροστά σε δεκάδες χιλιάδες κόσμου να γονατίσει απέναντι στον φασισμό και να στείλει διεθνώς ένα μήνυμα ηττοπάθειας. Δεν γονάτισαν όλοι όμως. Ο Σταν Κάλις αρνήθηκε να συμμορφωθεί με την εντολή και το αποτέλεσμα ήταν να αποκλειστεί από την αποστολή της Αγγλίας για τον συγκεκριμένο αγώνα.

Η πορεία του ως ποδοσφαιριστής, τα ηγετικά χαρακτηριστικά και η προσωπικότητα που είχε προλάβει να σφυρηλατήσει ήδη σε πολύ νεαρή ηλικία εξηγούν πολλά για τη στάση του.

Ο Σταν Κάλις ήταν σπουδαίος και μέσα στο γήπεδο. Την ώρα του ματς. Τη χρονιά που έγινε το φιλικό ματς αγωνιζόταν στη Γουλβς, η οποία είχε τερματίσει στη δεύτερη θέση, μόλις έναν βαθμό πίσω από την πρωταθλήτρια Άρσεναλ. Αγωνιζόταν στη θέση του κεντρικού χαφ και στα 21 του μόλις χρόνια έγινε αρχηγός της ομάδας. Στα 22 του φόρεσε το περιβραχιόνιο και στην Εθνική ομάδα. Κανείς άλλος παίκτης της Αγγλίας δεν είχε καταφέρει να χριστεί αρχηγός σε τόσο νεαρή ηλικία. Η παρουσία του θα ήταν πολύτιμη για εκείνο το παιχνίδι, προτίμησαν όμως να τον αφήσουν εκτός. Άλλωστε, αρκετοί ποδοσφαιριστές είχαν μείνει εκτός της σύνθεσης του αγώνα για να ξεκουραστούν ενόψει του Μουντιάλ. Για την Ιστορία, ο Σ. Κάλις πραγματοποίησε σπουδαία σταδιοδρομία και ως προπονητής. Οδήγησε υπό την ηγεσία του τους Γουλβς στην κατάκτηση τριών πρωταθλημάτων (1954, 1958 και 1959), τα οποία είναι ακόμη μέχρι σήμερα τα μοναδικά της ομάδας. Έξω από το στάδιο της ομάδας υπάρχει άγαλμα με τη μορφή του και το 2003 μπήκε το όνομά του στο αγγλικό Hall of Fame, δύο χρόνια μετά τον θάνατό του σε ηλικία 84 ετών.

«Όπου πηγαίναμε μας απαντούσαν ‘Χάιλ Χίτλερ’»

Η ιστορία του Σταν Κάλις είναι η πιο γνωστή. Δεν ήταν όμως ο μόνος που αρνήθηκε να χαιρετίσει ναζιστικά. Τέσσερα χρόνια νωρίτερα το είχε κάνει ο 24χρονος Τζακ Κίρμπι, τερματοφύλακας της Ντέρμπι Κάουντι. Το 1934 η Ντέρμπι Κάουντι ήταν μία από τις καλύτερες ομάδες της Αγγλίας και είχε τερματίσει στην τέταρτη θέση στο πρωτάθλημα. Το γεγονός επίσης ότι στις τάξεις της αγωνίζονταν τέσσερις Άγγλοι διεθνείς την έκανε στα μάτια των Γερμανών να δείχνει ως μια ιδιαίτερα ελκυστική περίπτωση για την πρόσκλησή της σε φιλικό αγώνα.

«Όπου κι αν πηγαίναμε βλέπαμε τη σβάστικα. Αν έλεγες ‘καλημέρα’, θα σου απαντούσαν ‘Χάιλ Χίτλερ’. Αν έμπαινες σε ένα καφέ και έλεγες ‘καλησπέρα’, θα σου απαντούσαν ‘Χάιλ Χίτλερ’. Από τότε μπορούσες να δεις ότι αυτή η χώρα προετοιμαζόταν για πόλεμο» είχε αναφέρει για την επίσκεψή του στη Γερμανία με την Ντέρμπι ένας συμπαίκτης του Κίρμπι, ο 19χρονος τότε Ντέιβ Χάλφορντ.

Σε αγωνιστικό επίπεδο τα πράγματα εξελίχθηκαν άσχημα για την Ντέρμπι. Ηττήθηκε με 5-0 στην Κολωνία, με 5-2 στη Φρανκφούρτη, με 1-0 στο Ντίσελντορφ και ήρθε ισόπαλη 1-1 στο Ντόρτμουντ. Παρ’ όλα αυτά οι παίκτες διασκέδαζαν το ταξίδι τους στη Γερμανία. Η… μοναδική τους υποχρέωση ήταν να χαιρετούν ναζιστικά πριν από κάθε αγώνα. Οι παίκτες είχαν ενημερώσει τον προπονητή τους Τζορτζ Τζόμπι ότι δεν ήθελαν να πάρουν μέρος στον ναζιστικό χαιρετισμό. Ωστόσο, ο Τζόμπι πιέστηκε πολύ από τους Βρετανούς διπλωμάτες ώστε να διαβεβαιώσει ότι οι παίκτες του θα συμμορφώνονταν. Πίστευαν ότι οποιοδήποτε σημάδι δυσαρέσκειας προς τον Χίτλερ θα μπορούσε να καταστρέψει τις σχέσεις μεταξύ των δύο χώρων και έτσι όλοι οι παίκτες συμφώνησαν -απρόθυμα- να συμμορφωθούν.

Όλοι εκτός του Τζακ Κίρμπι. Δεν ήθελε με τίποτα να χαιρετίσει τους ναζί και τον Χίτλερ και οι παραινέσεις τού προπονητή του δεν στάθηκαν αρκετές για να τον μεταπείσουν. Κατά την έναρξη του αγώνα ήταν ο μόνος που δεν σήκωσε το χέρι του για να χαιρετίσει ναζιστικά. Παρ’ όλα αυτά, το γεγονός δεν πήρε μεγάλη διάσταση. Αν και υπήρξαν φωτογραφίες από το στιγμιότυπο, η ενέργειά του φάνηκε να μην ενοχλεί ιδιαίτερα το ναζιστικό καθεστώς. Ο λόγος ήταν ότι το 1934 οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών ήταν πολύ λιγότερο εύθραυστες σε σχέση με το 1938. Αν τον Μάιο του 1938 ο Κάλις είχε ξεκινήσει κανονικά στον αγώνα και δεν χαιρετούσε τον Χίτλερ, το πιθανότερο ήταν ότι οι ναζί θα είχαν αντιδράσει πολύ πιο έντονα.

Είτε έτσι είτε αλλιώς, τα παραδείγματα αντίστασης των Κάλις και Κίρμπι είναι το ίδιο σημαντικά και μοναδικά. Όρθωσαν το ανάστημά τους μέσα σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Έδειξαν ότι η συμμόρφωση δεν είναι, απαραίτητα, αρετή. Κανείς δεν θυμάται σήμερα όσους σήκωσαν το χέρι τους ναζιστικά. Μπορεί να θυμούνται κάποιους για τα γκολ που πέτυχαν πριν και μετά τον πόλεμο. Αλλά όχι γι’ αυτό που ήταν έξω απ’ το γήπεδο. Γι’ αυτό που ήταν πριν τον κάθε αγώνα με τους ναζί.

* Με πληροφορίες από τη διεθνή κινηματική βιβλιοθήκη libcom.org και το footyanalyst

**Το αφιέρωμα δημοσιεύτηκε πρώτα στην εφημερίδα Αυγή