Οι επικίνδυνοι φορομπήχτες

Άλλη μία τραγωδία προκάλεσε η μετατροπή της θέρμανσης σε είδος πολυτελείας, με το θάνατο δύο φοιτητών από αναθυμιάσεις αυτοσχέδιου “μαγκανιού” που είχαν φτιάξει. Δεν είναι οι πρώτες ζωές που χάνονται από τη χρήση επικίνδυνων μεθόδων θέρμανσης. Τουλάχιστον ακόμη 8 άνθρωποι έχουν πεθάνει σε παρόμοιες συνθήκες μόνο τον τελευταίο χρόνο.

Η οργή και η θλίψη είναι διάχυτη. Η κυβέρνηση κατηγορείται ευρέως για αναλγησία απέναντι στους χιλιάδες ανθρώπους που δεν μπόρεσαν να αγοράσουν πετρέλαιο θέρμανσης λόγω του αυξημένου φόρου κατανάλωσης. Το συγκεκριμένο μέτρο όμως πρέπει να κριθεί κυρίως για ανικανότητα σε βαθμό βλακείας ή/και πολιτική σκοπιμότητα.

Παλιά μου τέχνη κόσκινο: δημιουργική λογιστική

Διαχρονικά, τα μακροοικονομικά μεγέθη γινόντουσαν “λάστιχο” κατά βούληση από τις ελληνικές κυβερνήσεις. Ποιος δεν θυμάται τη “δημιουργική λογιστική” της εισόδου στην ΟΝΕ, του ελλείμματος του 2009, ή του πιο πρόσφατου δήθεν πρωτογενούς πλεονάσματος; Χρέος, έλλειμμα, πληθωρισμός, ανεργία “μαγειρεύονταν” πάντα κατόπιν πολιτικών εντολών.

Όταν δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε τις ανακοινώσεις της εκάστοτε κυβέρνησης ούτε για τους πραγματικούς οικονομικούς δείκτες, για τις προβλέψεις πρέπει να γελάμε – ή να κλαίμε. Στην περίπτωση της αύξησης του φόρου στο πετρέλαιο θέρμανσης, τρεις διαδοχικές κυβερνήσεις (Γ. Παπανδρέου, Λ. Παπαδήμου, Α. Σαμαρά) επέμειναν σε υπεραισιόδοξες προβλέψεις, που έκαναν λόγω για εκτόξευση των εσόδων με περιορισμένη μείωση της κατανάλωσης.

Πιο συγκεκριμένα, οι εμπνευστές του μέτρου προσδοκούσαν αύξηση των εσόδων κατά 1,1 δισ. Ευρώ ετησίως. Πιθανώς βασίστηκαν σε “επιστημονικές” μελέτες όπως αυτή του ΙΟΒΕ. Υποεκτιμώντας (από αμέλεια; σκοπίμως;) τις επιπτώσεις της δραματικής συρρίκνωσης των εισοδημάτων, οι ερευνητές του ΙΟΒΕ υποστήριζαν ότι η άνευ προηγουμένου αύξηση του φόρου κατανάλωσης στο πετρέλαιο θα περιόριζε την κατανάλωση μόλις κατά 17,5%.

Από την πρώτη στιγμή που εξαγγέλθηκε το μέτρο ακούστηκαν φωνές που προειδοποιούσαν για τις πιθανές καταστροφικές συνέπειες. Καταναλωτές και πρατηριούχοι, για παράδειγμα, δεν έκαναν λόγο μόνο για τη ζημιά που θα υφίσταντο οι ίδιοι, αλλά και τα δημόσια ταμεία. Τα “σαΐνια” του υπουργείου Οικονομικών κώφευαν και τα αποτελέσματα δεν άργησαν να φανούν.

Προσγείωση στην πραγματικότητα

Το μέτρο τέθηκε σε εφαρμογή τον Οκτώβριο του 2012. Τα στοιχεία από το τρίμηνο Οκτωβρίου – Δεκεμβρίου είναι πλέον διαθέσιμα και δείχνουν την παταγώδη αποτυχία της φορομπηχτικής πολιτικής.

Οι παραγγελίες πετρελαίου σημείωσαν πτώση κατά 70%, διαψεύδοντας τις εκτιμήσεις ότι η πλειοψηφία των καταναλωτών θα συνεχίσει να αγοράζει “τυφλά” πετρέλαιο. Τι κι αν τα έσοδα από τον ειδικό φόρο κατανάλωσης αυξήθηκαν κατά 47,6 εκατομμύρια Ευρώ; Αν συνυπολογιστεί η απώλεια από τον ΦΠΑ, το κράτος ζημιώθηκε κατά 92,3 εκατομμύρια Ευρώ, με τα συνολικά φορολογικά έσοδα από την πώληση πετρελαίου θέρμανσης να εμφανίζονται μειωμένα κατά 30,7%.

Ας σημειωθεί ότι δεν έχει συνυπολογιστεί η απώλεια των πρόσθετων φορολογικών εσόδων από τη φορολογία των επιχειρήσεων του κλάδου (διυλιστήρια, εμπορία πετρελαιοειδών, πρατήρια κλπ.). Ήδη πριν κλείσει το 2012, περισσότερα από 700 βενζινάδικα έβαλαν λουκέτο, και με το χειμώνα να έχει ουσιαστικά τελειώσει, ίσως είναι ήδη αργά για εκατοντάδες ακόμη επιχειρήσεις. Μαζί με τη μείωση της κατανάλωσης στη βενζίνη κίνησης, η κυβέρνηση εισέπραξε τελικά 193 εκατομμύρια Ευρώ λιγότερα σε σχέση με το 2011, πέφτοντας έξω στις προβλέψεις της κατά 467 εκατομμύρια.

Η λογική του φορομπήχτη

Πόσο δύσκολο ήταν να φανταστεί κανείς ότι το μέτρο όχι απλά δεν θα είναι αποτελεσματικό, αλλά θα αποβεί καταστροφικό; Μπορεί οι θάνατοι να μην ήταν εύκολο να προβλεφθούν, αλλά δεν ισχύει το ίδιο για την τεράστια ζημιά στα δημόσια ταμεία και σε ολόκληρο τον κλάδο των πετρελαιοειδών. Η κυβέρνηση θα έπρεπε να γνωρίζει πολύ καλά ότι η συρρίκνωση μισθών και συντάξεων δεν άφηνε περιθώρια στους καταναλωτές για αύξηση των κονδυλίων που θα διέθεταν για θέρμανση. Ήδη πριν αυξηθεί ο φόρος, από το 2010 στο 2011, υπήρχε μείωση των παραγγελιών. Πώς θα διατηρούσαν τώρα τα ίδια επίπεδα κατανάλωσης, με την τιμή του λίτρου να εκτοξεύεται στα πρωτοφανή επίπεδα του 1,35 – 1,40 Ευρώ;

Είναι απλώς η ίδια λογική που οδήγησε στην αύξηση των υπόλοιπων ειδικών φόρων με παρόμοια, απογοητευτικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, οι αυξήσεις σε τσιγάρα και ποτά, αντί να αυξήσουν τα έσοδα, επέφεραν μείωση 395 εκατομμυρίων Ευρώ σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Και σε αυτή την περίπτωση το κράτος προσδοκούσε αύξηση. Η απόκλιση από την πρόβλεψη ξεπέρασε το μισό δισεκατομμύριο.

Αυτή είναι η λογική του φορομπήχτη: φόροι σχεδιασμένοι στο πόδι, χωρίς κανένα κοινωνικό κριτήριο, αλλά κυρίως χωρίς καμία σοβαρή οικονομική μελέτη των πραγματικών δεδομένων. Οι προβλέψεις πέφτουν έξω, οι προϋπολογισμοί εκτροχιάζονται, τα ελλείμματα δε μειώνονται – ενώ ολόκληροι κλάδοι αργοπεθαίνουν και -το σημαντικότερο- χιλιάδες οικογένειες μένουν χωρίς βασικά αγαθά όπως η θέρμανση.

Ανικανότητα ή σκοπιμότητα;

Τόσο ανίκανοι είναι όμως οι επιτελείς του υπουργείου Οικονομικών; Ή μήπως η τρόικα θέτει σε πρώτη προτεραιότητα την αύξηση των φόρων; Τίποτα από τα δύο δεν ισχύει. Η τρόικα έχει ζητήσει επανειλημμένα σειρά μεταρρυθμίσεων που θα επέφεραν μείωση των δαπανών, ενώ επιμένει στην αύξηση των εσόδων όχι μέσω της αύξησης της φορολογίας, όσο μέσω της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής. Το ότι η κυβέρνηση παρουσιάζεται δήθεν “με τα χέρια δεμένα” είναι μία τακτική που εγκαινιάστηκε επί Γ. Παπακωνσταντίνου και συνεχίζεται μέχρι σήμερα: είναι πολύ πιο εύκολο να επιβάλλεις οριζόντια μέτρα (μειώσεις αποδοχών, αυξήσεις ΦΠΑ και ειδικών φόρων κατανάλωσης) στους ανίκανους να αντιδράσουν μισθωτούς και συνταξιούχους, παρά να προχωράς σε επίπονες μεταρρυθμίσεις ή να κυνηγάς τα “μεγάλα ψάρια” της φοροδιαφυγής. Για να γίνει ακόμη πιο σαφές και κατανοητό: η τιμή του πετρελαίου θέρμανσης θα μπορούσε ακόμη και να μειωθεί, αν ο φοροεισπρακτικός μηχανισμός εντόπιζε έστω το 10% των ληξιπρόθεσμων οφειλών του 2012, που ανήλθαν σε 13,2 δισεκατομμύρια Ευρώ (1,3 δις θα ήταν τα έσοδα, υπερκαλύπτοντας το όφελος οποιασδήποτε αύξησης του φόρου στο πετρέλαιο).

Μπορεί οι περισσότερες μεταρρυθμίσεις που ζητούνται από την τρόικα να είναι αμφισβητήσιμες για διάφορους λόγους – ορθούς ή μη, δεν είναι της παρούσης. Αλλά η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής (υποτίθεται ότι) αποτελεί πάγιο αίτημα δεξιών και αριστερών, “μνημονιακών” και “αντιμνημονιακών”. Η κυβέρνηση έχει αποδείξει ότι και να μπορούσε, δεν θέλει να κάνει οποιαδήποτε σοβαρή προσπάθεια. Η αντιπολίτευση (που θα γίνει αργά ή γρήγορα κυβέρνηση) έχει ευθύνη να προτάξει συγκεκριμένα στοιχεία και αριθμούς, να αναδείξει την ανικανότητα, αλλά κυρίως να προτείνει και να στηρίξει συγκεκριμένα μέτρα – συμπεριλαμβανομένης της “μνημονιακής” ηλεκτρονικής διασταύρωσης στοιχείων των οφειλετών, η οποία προχωρά με ρυθμούς χελώνας.