Οι ιστορίες του Αλέξη Ακριθάκη

Πάνε αρκετά χρόνια από την τελευταία μεγάλη ατομική έκθεση με έργα του Αλέξη Ακριθάκη στην Αθήνα (Α… όπως Ακριθάκης, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το 2006), παραμένει όμως ζωντανή η ανάμνηση της δικιάς μου πρώτης ουσιαστικής περιήγησης στα έργα του και κατ’ επέκταση στον κόσμο του, στα σχέδια, στα χρώματα, στις ιστορίες –τις φανερές αλλά και όσες υπονοούνται, άλλωστε ο ίδιος κάπου έχει γράψει: «Μίλαγα με τις ζωγραφιές που έφτιαχνα. Έλεγα π.χ. εδώ είναι ένα δέντρο, δίπλα του έχει κι ένα θηρίο∙ κι ό,τι έλεγα συγχρόνως το σχεδίαζα∙ και το χέρι μου υπάκουε. Έτσι έφτιαχνα τις ιστορίες μου.»

Μια δεκαετία αργότερα, με την έκθεση στο Κέντρο Τεχνών του δήμου Αθηναίων (φροντισμένη από τον Ντένη Ζαχαρόπουλο με τη σημαντική συμβολή της κόρης του Ακριθάκη, Χλόης Geitmann-Ακριθάκη) έρχονται και προστίθενται, δίπλα στους ζωγραφικούς πίνακες και τα κολάζ, τα επιμέρους κομμάτια ενός ολόκληρου σύμπαντος το οποίο σχηματιζόταν παράλληλα με το ζωγραφικό έργο του καλλιτέχνη: εξώφυλλα αλλά και κοσμήματα για βιβλία φίλων του λογοτεχνών, βιβλία δικά του (Ο τοξάκιας, Τρεις ιστορίες, Ο κροκόδειλος), κατάλογοι εκθέσεων σπάνιας εικαστικής και τυπογραφικής ευαισθησίας, μαθητικά τετράδια που συνήθιζε πρώτα να διακοσμεί και να μεταπλάθει και ύστερα να δωρίζει, προσωπικά σημειωματάρια και ημερολόγια με σχέδια και σκέψεις του, σκόρπιοι αφορισμοί και ζωγραφιές από τα κατάλοιπά του, το τετράδιο σχεδίων που είχε τυπωθεί –χωρίς χρώμα– το 1973 από τον Αλέξανδρο Ιόλα και τη Γκαλερί Τ. Ζουμπουλάκη, όπως το χρωμάτισε αργότερα ο ίδιος. Από εκεί και το παρακάτω∙ η κόρη του, τεσσάρων χρόνων, φυλλομετρά και σχολιάζει:

«Είπα: Τόξα, μια βάρκα, μια καρδούλα και τόξα. Αυτό είναι.
Καρδιές, τόξα, τετραγωνάκια, σύννεφα.
Σύννεφα, τετραγωνάκια, ένα κομμάτι από ήλιο θάλασσα.
Πω! Πω! Τόξα, καράβι με βαλίτσα μάτια!
Είναι τρία τόξα κολλητά κι ένα μάτι μέσα στα τόξα.
Άσπρα είναι τ’ άλλα φύλλα, το ξέρεις;
Είπες πως θα τα βλέπω, θα σου λέω τι είναι και συ θα τα ζωγραφίζεις».

Εικόνες που εμφανίζονται ξανά και ξανά σε μεγάλο τμήμα του έργου του –μια ιδιότυπη γλώσσα την οποία σιγά-σιγά μαθαίνει κανείς να αναγνωρίζει και, ενίοτε, κάτι σαν κώδικας, που σε βάζει στον πειρασμό να αποπειραθείς να τον αποκρυπτογραφήσεις. Παιχνίδι, την ίδια στιγμή, με το τσίκι-τσίκι (έτσι λέγεται ότι βάφτισε ο Ταχτσής τον ήχο από το μολύβι ή το πενάκι πάνω στο χαρτί), με το μελάνι, με τα χαρτιά, με τα χρώματα, με τους κοντινούς του ανθρώπους, με τα παιδιά (η γέννηση της κόρης του σηματοδοτεί και την άτυπη έναρξη μιας σειράς από ιστορίες και ζωγραφιές φτιαγμένες για παιδιά), με τα όνειρά του, με τη ζωή την ίδια.

Ζωγραφίζω με το φόβο του ισορροπιστή σε τεντωμένο σχοινί.

Ο έντονα προσωπικός χαρακτήρας των εκθεμάτων ανταμείβει τον υπομονετικό επισκέπτη –υποψιασμένο ή μη– της έκθεσης, τον βάζει στη διαδικασία να σκεφτεί, να συγκινηθεί, να προβληματιστεί, να παίξει. Στο περιθώριο όλων αυτών, λαμβάνει χώρα μια ιδιότυπη φανταστική ανασύνθεση των κατά καιρούς εργαστηρίων του Ακριθάκη, αντιπροσωπευτικές στιγμές από διάφορες φάσεις της ζωής του ξαναζωντανεύουν, μια σειρά φιλικών σχέσεων με ανθρώπους που κινούνταν σε κοντινές τροχιές αποκτούν εκ νέου σάρκα και οστά∙ δεν ήταν λίγες οι φορές που οι φιλίες αυτές οδηγούσαν στην από κοινού καλλιτεχνική δημιουργία, και είναι πολύ όμορφο να βλέπει κανείς μπροστά στα μάτια του τους καρπούς της φιλίας, ενώ παράλληλα ψυχανεμίζεται το κλίμα που διέπνεε τις συγκεκριμένες παρέες κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’60, κυρίως, αλλά και αργότερα.

Όσο για τον ίδιο τον Ακριθάκη, διαπιστώνει κανείς εξαρχής την αγάπη του για τη λογοτεχνία, όχι μόνο μέσα από τη σύνδεση του με σημαντικούς συγγραφείς της εποχής, αλλά και μέσα από τα δικά του γραπτά. Όσο κι αν «στη ζωγραφική είναι περιττά τα λόγια, στην ποίηση είναι περιττά τα σχέδια», ο ίδιος συχνά «ζωγράφιζε ένα ποίημα» ή «έγραφε μια ζωγραφική». Το παιχνίδι με τις λέξεις, τα σύμβολα, αλλά και τις διαφορετικές γραφές μέσα στο ίδιο το ζωγραφικό έργο αλλά και έξω από αυτό είναι ατέρμονο και ιδιαιτέρως ελκυστικό.

Στον επισκέπτη της έκθεσης με τίτλο Οι ιστορίες του Αλέξη Ακριθάκη παρέχεται απλόχερα η δυνατότητα επαφής με την πολυσχιδή προσωπικότητα του Ακριθάκη και με ποικίλες πλευρές του sui generis έργου του, από τη γοητεία του οποίου δύσκολα θα μείνει κανείς ασυγκίνητος, αρκεί να σκύψει πάνω στις ιστορίες που ξεδιπλώνονται μπροστά του με αγάπη και την καθαρή, αγνή ματιά ενός μικρού παιδιού.

Γιώργος Αποσκίτης

Για τη σύνταξη του σημειώματος αντλήθηκαν στοιχεία από το δελτίο τύπου της έκθεσης, το πρωτότυπο Τετράδιο Σχεδίων του Ακριθάκη (τυπωμένο από τον Αλέξανδρο Ιόλα και τη Γκαλερί Ζουμπουλάκη τον Νοέμβριο του 1973), και το βιβλιαράκι με τίτλο Ακριθάκης: Σκέψεις και Ζωγραφοϊστορίες (εκδόσεις Ίτανος, επιμ. Μαρία Κοτζαμάνη).

Η έκθεση με τίτλο Οι ιστορίες του Αλέξη Ακριθάκη παρουσιάζεται από τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του δήμου Αθηναίων από τις 15 Μαρτίου έως τις 3 Ιουνίου στο Κέντρο Τεχνών (στο Πάρκο Ελευθερίας). Αναλυτικές πληροφορίες εδώ.