Η αύξηση της εκλογικής επιρροής της Χρυσής Αυγής προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις. Όσοι είναι ψύχραιμοι αναλυτές προσπάθησαν κυρίως να κατανοήσουν και να εξηγήσουν αυτό το γεγονός. Η συσσωρευμένη εμπειρία λειτούργησε σωστά σ’ αυτήν την περίπτωση γιατί το πρόβλημα είναι ακριβώς να κατανοήσει κάποιος τι έφταιξε, συνεπώς και τι πρέπει να γίνει για να αποτραπεί το βήμα προς τη μεριά του ερέβους.
Κατ’ αρχήν, τι κόμμα είναι η Χρυσή Αυγή; Είναι νεοναζιστικό; Η ΧΑ είναι χωρίς αμφιβολία ένα φασιστικό κίνημα, και όχι κόμμα, όπως άλλωστε αυτοαποκαλείται. Όπως και άλλα φασιστικά κινήματα υιοθετεί τις περισσότερες από τις θέσεις της φασιστικής ιδεολογίας και του τρόπου δράσης των φασιστικών κινημάτων:
1) Tον ακραίο εθνικισμό. Εθνικιστές δεν είναι βέβαια μόνο οι φασίστες, αλλά ο φασιστικός εθνικισμός: α) κατανοεί το έθνος σαν μια αδιαίρετη ομάδα με κοινή φυλετική καταγωγή, β) απορρίπτει οποιαδήποτε διαφοροποίηση που υπερβαίνει το έθνος – κάτι τέτοιο θεωρείται προδοσία που αξίζει σκληρή τιμωρία και γ) απορρίπτει τις κατακτήσεις των σύγχρονων κοινωνιών όπως η δημοκρατία, τα ατομικά δικαιώματα, η ισότητα των ανθρώπων κ.ά. στο όνομα του εθνικού συμφέροντος. Οι φασίστες δεν αναγνωρίζουν ότι είναι όλοι ίσοι (ανάπηροι, γυναίκες, ομοφυλόφιλοι, μετανάστες, κομμουνιστές, σοσιαλιστές κ.λπ.) ιδιαίτερα στην άσκηση πολιτικής και διεξάγει πόλεμο εναντίον όλων (bellum omium contra omnes). Δεν αναγνωρίζουν ως απαραβίαστα τα ατομικά δικαιώματα (λ.χ. της έκφρασης, της μετακίνησης, της περιουσίας κ.ά., ακόμα και της ζωής) πάντα στο όνομα του εθνικού συμφέροντος. Το αντίθετο μάλιστα, το εθνικό συμφέρον είναι το εργαλείο που επικαλούνται συχνά για την περιστολή των ατομικών δικαιωμάτων.
2) Η ΧΑ όπως κάθε φασιστικό κίνημα πιστεύει στον κοινωνικό δαρβινισμό, στην επικράτηση δια της πάλης, συνήθως δια της βίας, τόσο μεταξύ των ατόμων όσο και μεταξύ των εθνών. Απεχθάνεται τη δημοκρατία την οποία ταυτίζει, όπως η χούντα, με τη φαυλοκρατία και την πρόκληση δεινών και ταπεινώσεων για το έθνος. Ο πόλεμος είναι το μέσο για την ανύψωση του έθνους και οι εκπρόσωποί της είναι ειλικρινείς όταν λένε ότι η ειρήνη είναι το διάλειμμα ανάμεσα σε δυο πολέμους που αποσκοπούν σε τι άλλο – στην επέκταση των συνόρων. Ξεχνάνε βέβαια ότι κάθε φασιστικό καθεστώς τερματίστηκε με ποταμούς αίματος και αμέτρητους νεκρούς. Το κόστος της επικράτησης του φασισμού είναι πάντα αμέτρητες ανθρώπινες ζωές.
3) Ελιτίστικη αντίληψη για την κοινωνία και υποτιμητική αντίληψη για τους απλούς ανθρώπους. Για τη ΧΑ όπως και για όλα τα φασιστικά κόμματα, η κοινωνική ιεραρχία είναι απλή. Πάνω απ’ όλους βρίσκεται ο “αρχηγός” (Φύρερ, Ντούτσε κ.λπ.). Η χρήση της λέξης “αρχηγός” αντί της θεσμικής ιδιότητας πρόεδρος, γραμματέας κ.λπ. δεν είναι τυχαία. Ο “αρχηγός” είναι πάνω απ’ όλους, θέτει τους στόχους, επιλέγει τις μεθόδους, έχει απεριόριστη εξουσία.
Ένα σκαλί πιο κάτω συναντάμε την πολεμική ελίτ. Είναι οι “μαχητές” που ασκούν βία στους δρόμους (ή πλέον και στο στούντιο) για να επιβληθεί η βούληση του αρχηγού, πάντα βεβαίως στο όνομα του έθνους. Είναι αυτοί που βλέπει κανείς σε φωτογραφίες και δέκτες, ή αν σταθεί άτυχος, στους δρόμους της Αθήνας, σε ανάλογες στάσεις και αμφίεση. Από αυτή την ομάδα προήλθαν στη ναζιστική Γερμανία τα SS.
Τέλος είναι τα εκατομμύρια απλοί πολίτες, που θεωρούνται αδύναμοι και αφελείς, προορισμένοι να ακολουθήσουν τον ηγέτη. Οι φασίστες δεν πιστεύουν στην πειθώ, αλλά στην υποταγή δια του εξαναγκασμού και όταν χρειάζεται, δια της βίας. Η Χρυσή Αυγή δεν περιμένει τις εκλογές ούτε και λειτουργεί με τους κανόνες της, αλλά αντίθετα η βία είναι μια μέθοδος για να τις κερδίσει με σκοπό να τις καταργήσει, ώστε να εξαλείψει τελείως κάθε έννοια δημοκρατίας. Η προπαγάνδα της ΧΑ όπως όλων των συνεπών φασιστών είναι η προπαγάνδα των έργων (propaganda of the deed), ιδιαίτερα της άσκησης βίας (συχνά με τη μορφή πογκρόμ). Συμπληρωματικά μέσα είναι οι παρελάσεις, οι στολές, οι σημαίες και οτιδήποτε παραπέμπει σε δύναμη και στρατιωτική οργάνωση και δράση.
4) Η ΧΑ, όπως όλα τα φασιστικά κινήματα, αναφέρεται στο «σοσιαλισμό», τον οποίον κατανοεί σαν μια κοινωνία μικροαστών, και στρέφεται τόσο ενάντια στον φιλελευθερισμό όσο και στον κομμουνισμό. Η αλήθεια είναι πως τελευταία τείνει να εγκαταλείψει τον (εθνικό) σοσιαλισμό. Τείνει να υιοθετήσει περισσότερο φιλελεύθερες ιδέες τις οποίες συναρθρώνει με όλα τα προηγούμενα. Έτσι δεν έρχεται πλέον να προτείνει μια διαφορετική κοινωνική οργάνωση, αλλά γίνεται μάλλον η σιδερογροθιά που συντρίβει τις αντιστάσεις και τις παρεκτροπές στη λειτουργία του συστήματος (που τιμωρεί), όταν δεν επαρκεί η κοινοβουλευτική οδός. Άλλωστε παρόμοιες ιδέες, π.χ. για το μεταναστευτικό, υιοθετούν και άλλα κόμματα, όπως η «Δημιουργία ξανά». Πρόσωπα με παρόμοιες απόψεις θα συναντήσει κανείς και στη ΝΔ, ιδιαίτερα μεταξύ εκείνων που μετακινήθηκαν πρόσφατα από το ΛΑΟΣ. Στις συνθήκες της σύγχρονης κρίσης φαίνεται να συντελείται όσμωση ανάμεσα στο φιλελευθερισμό και τον ακραίο εθνικισμό ή και το φασισμό.
Όμως πέρα από αυτά, η ΧΑ έχει και μια άλλη ιδιομορφία. Από τη μια πλευρά, και σε αντίθεση προς τα παλιά φασιστικά κινήματα, παρ’ ότι μιλάει για την Ελλάδα, τους Έλληνες, την περίοδο Μεταξά κ.λπ., ως κίνημα έχει απεκδυθεί πολλών από τα εθνικά του χαρακτηριστικά. Από την άλλη, εξ αιτίας αλλά και ως αποτέλεσμα του προηγούμενου, διακρίνεται από έναν φασιστικό θεμελιωτισμό, από μια τάση επιστροφής σε μια από τις πιο εμβληματικές μορφές του φασισμού, το γερμανικό ναζισμό, γεγονός που εκφράζεται τόσο με τις θέσεις και τη συνθηματολογία όσο και με τη βιαιότητα, τις μεθόδους δράσης, την ένδυση, την κομματική σημαία κ.λπ. της ΧΑ. Αυτό της προσφέρει και μια εύκολα αναγνωρίσιμη διεθνώς ταυτότητα σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης. Με άλλα λόγια διακρίνεται από έναν θεμελιωτισμό που απευθύνεται και προς τα έξω, γεγονός που φοβίζει αλλά και γοητεύει κάποιους. Είναι ένας φασισμός της εποχής της κοσμοπολίτικης παγκοσμιοποίησης, κι’ αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος να γοητεύει τους απειλούμενους και απολίτικους μικροαστούς της εποχής. Τους προσφέρει ένα καταφύγιο αλλά και μια διάκριση. Τα στελέχη της ΧΑ από τη μια προβάλουν ως ακραίοι εθνικιστές, καρπωτές μιας αρχαίας κληρονομιάς και από την άλλοι ως ισότιμοι αντίπαλοι σ’ ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Οι ίδιοι όμως λόγοι την κάνουν να γίνεται και μια καρικατούρα, μια γκροτέσκα φιγούρα του αυθεντικού ναζιστικού κινήματος που μιμείται, γεγονός που διευκολύνει κάποιους να την ενισχύσουν «έτσι για πλάκα».
Όλα αυτά όμως δεν εξηγούν από μόνα τους την αύξηση της εκλογικής επιρροής της Χρυσής Αυγής. Τουλάχιστον επειδή η ΧΑ υπήρχε για μεγάλο χρονικό διάστημα, από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 χωρίς αξιοσημείωτα εκλογικά ποσοστά, επειδή υπήρξαν και στο παρελθόν παρόμοια μορφώματα χωρίς επιτυχία, αλλά και επειδή πολλοί από αυτούς που την ψήφισαν δεν γνωρίζουν το πραγματικό της πρόσωπο.
Παρεμπιπτόντως, η έκθεση της στα ΜΜΕ είναι αναγκαία, ακριβώς για να διαφανεί περί τίνος πρόκειται, ποιες είναι οι αρχές και οι στόχοι της. Αυτός είναι και ο λόγος που αποφάσισε να αποσυρθεί από τα ΜΜΕ μετά τη βίαιη επίθεση στην κ. Κανέλλη και στην κ. Δούρου και όχι η “συνομωσία” που επικαλείται. Άλλωστε μια τέτοια επίκληση σε συνδυασμό με το “εγέρθητι”, τις δηλώσεις περί κάμψεων των δημοσιογράφων κ.λπ. δείχνει ότι επιθυμεί την έκθεση στους δημοσιογράφους μόνο όταν και όσο τους ελέγχει. Καμία αυτονομία δεν τους αναγνωρίζει. Η δημοσιότητα, έστω με τους κανόνες του θεάματος, μπορεί ως τώρα να τους ωφέλησε, σήμερα όμως γίνεται ότι το φως για τους βρυκόλακες.
Τρεις λοιπόν, είναι οι κύριες αιτίες που συνέβαλαν ώστε να ψηφίσουν πολλοί τη ΧΑ. Πρώτον η συντήρηση ενός ακραίου εθνικιστικού ρεύματος μετά τον εμφύλιο, που κατά τη διάρκεια της χούντας έγινε καθεστώς και ακολούθως συνέχισε να αναπαράγεται με διάφορους τρόπους μέχρι σήμερα. Άλλωστε η φράση «ένας Παπαδόπουλος χρειάζεται» αναπαράγεται πολλά χρόνια τώρα.
Δεύτερον, από τη μια η καλλιέργεια εθνικιστικού παροξυσμού με άξονα τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το μακεδονικό ζήτημα κατά τις δεκαετίες ’80 και ’90, και από την άλλη η ρατσιστική φρενίτιδα κατά τις δεκαετίες ’90 και ’00, όταν συνέρρεαν στην Ελλάδα κατά χιλιάδες οι μετανάστες. Κι αυτά, σε συνδυασμό με την κρίση των ιδεολογιών, τον αποχαυνωτικό καταναλωτισμό και ατομικισμό, το lifestyle, την κουλτούρα της διαφθοράς και των πελατειακών σχέσεων. Δυο γενιές νέων ελλήνων που σήμερα ψηφίζουν πλέον, διαπαιδαγωγήθηκαν σ’ αυτό το κλίμα.
Τρίτη και κυριότερη αιτία είναι η οικονομική κρίση, η οποία έπληξε ιδιαίτερα τα μεσαία στρώματα και τους νέους, που αποτελούν και μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων της. Όμως η κρίση από μόνη της δεν θα ήταν ικανή να οδηγήσει σ’ αυτό το αποτέλεσμα, χωρίς τους προηγούμενους παράγοντες. Κυρίως, αν δεν είχε καλλιεργηθεί μια συστηματική επίθεση συλλήβδην κατά της πολιτικής και των πολιτικών που θεωρήθηκαν όλοι το ίδιο υπεύθυνοι, όπως και κατά της δημοκρατίας, η οποία κατά την άποψή τους γέννησε την κρίση και μια σειρά αρνητικά κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα. Το σύνθημα «να καεί το μπουρδέλο η Βουλή» και οι βίαιες επιθέσεις κατά των πολιτικών, στο φόντο των άλλων παραγόντων που προανέφερα, λειτούργησαν ως μοχλός που έφτιαξε ένα ιδεολογικό περίγραμμα, το πολιτικό – κομματικό ισοδύναμο του οποίου ταίριαξε με τη ΧΑ και ενεργοποιήθηκε όταν ήρθαν οι εκλογές.
Πράγματι, οι ρίζες της οικονομικής κρίσης βρίσκονται στην πολιτική. Η κρίση προήλθε από τον τρόπο διαχείρισης της εξουσίας. Για την ακρίβεια, οι ρίζες της κρίσης βρίσκονται στη δικομματική ολιγαρχία που σχηματίσθηκε σταδιακά μετά τη μεταπολίτευση και η οποία από τη μία περιέστειλε τη δημοκρατία ενώ από την άλλη παρήγαγε διαπλοκή, διαφθορά, πελατειακές σχέσεις και πάνω απ’ όλα χρέος, τεράστιο χρέος. Το χρέος αυτό το φόρτωσε εξαιρετικά άδικα, με δυο μνημόνια και ένα μεσοπρόθεσμο, σ’ αυτούς που ωφελήθηκαν καθόλου ή λιγότερο από τη ρεμούλα της προηγούμενης περιόδου. Και το χειρότερο, αντί οι ωφελημένοι να συνεισφέρουν στην αντιμετώπιση της κρίσης κερδίζουν κιόλας από τη διαχείρισή της.
Πράγματι, την κρίση, το κόστος της και την αδικία, τα παρήγαγε η πολιτική. Όμως ποια πολιτική; Η περιστολή της δημοκρατίας. Κι αυτό που προτάσσει ως λύση η ΧΑ είναι η καθόλου δημοκρατία, η πλήρης εκρίζωσή της – δηλαδή πονάει κεφάλι, κόψει κεφάλι. Υπ’ αυτή την έννοια η ΧΑ είναι ένα alien που τρέφεται από τις πληγές της τραυματισμένης δημοκρατίας, και δεν αποσκοπεί σε τίποτε άλλο παρά στην πλήρη εξόντωσή της για να επιτευχθεί «το πεπρωμένο του έθνους».
Όμως η αντιμετώπιση της πολιτικής κρίσης, κατά προέκταση και της οικονομικής, δεν μπορεί και δεν πρόκειται να προέλθει από την εκρίζωση της δημοκρατίας, αλλά αντίθετα από την ενδυνάμωσή της. Η απάντηση στην ΧΑ και την κρίση είναι κοινή – δημοκρατία, περισσότερη δημοκρατία, με όλα όσα σημαίνει αυτή η έννοια. Η ΧΑ και η κρίση είναι σύμμαχοι κατά της δημοκρατίας και της ανάπτυξης της χώρας, και το αντίστροφο.
Η Χρυσή Αυγή θα πάψει να είναι απειλή όταν ξεπεράσουμε την οικονομική κρίση ξεπερνώντας την κρίση δημοκρατίας.
Γιώργος Πλειός (αναπληρωτής καθηγητής, πρόεδρος του τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ / ΕΚΠΑ)
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.