Καθώς η Maria da Penha Macena και ο σύζηγός της μετακόμισαν το περασμένο σαββατοκύριακο σε ένα από τα νεόδμητα μπανγκαλόους που η πόλη έχτισε διαστακτικά για εκείνους και άλλες 19 οικογένεια, τα συναισθήματά τους ήταν ανάμεικτα.
Η πράξη αυτή, είπε η da Penha, σίγουρα ήταν ενός είδους νίκη για τις 20 οικογένεια – τους τελευταίους περιθωριακούς από την αποσαθρωμένη εργατική κοινότητα, ή φαβέλα, που υπήρχε εκεί πριν η πόλη αρχίσει να την γκεμίζειμ αφότου τους ανατέθηκαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες το 2009. Εκείνη και ο συζηγός της, Luiz da Silva, 53, ζούσαν σε ένα κοντέινερ από τότε που το παλιό τους σπίτι στην Vila Autodromo κατεδαφίστηκε τον Μάρτιο.
«Οι περισσότεροι θέλαμε να μείνουμε» είπε η da Penha, 51.
Την ίδια στιγμή, υπήρχε λύπη για ό,τι χανόταν.
Η πόλη άρχισε να κατεδαφίζει τη φαβέλα του Vila Autodromo αφότου την ανατέθηκαν οι Ολυμπιακοί το 2009
Η Vila Autodromo επεκτάθηκε στην πάροδο πολλών δεκαετιών γύρω από ένα ψαροχώρι στην ακτή μιας λίμνης. Το 2005, το δημοτικό συμβούλιο του Ρίο χαρακτήρισε μέρος αυτού «περιοχή ειδικού κοινωνικού ενδιαφέροντος». Η κοινότητα στερούταν επαρκούς υγειινής, ωστόσο οι κάτοικοί της είπαν ότι ποτέ δεν είχαν πρόβλημα με το εμπόρια ναρκωτικών, όπως άλλες φαβέλες της πόλης.
«Είναι ένα πολύ θλιβερό θέαμα» είπε η da Silva παρακολουθώντας έναν εκσκαφέα να διαλύει ένα από τα τελευταία κτήρια της κοινότητας, μία τριώροφη κατασκευή με μικροσκοπικά διαμερίσματα.
Ένα ξύλινο δοκάρι με ένα γκράφιτι που έλεγε «δεν μπορείς να κάνεις έξωση στη μνήμη» έσκασε στο έδαφος. «Δεν υπάρχουν λόγια για ό,τι συμβαίνει».
Το σλόγκαν του Ρίο 2016 είναι «ένας νέος κόσμος». Ωστόσο, έξω από το φανταχτερό ολυμπιακό χωριό, αυτός ο νέος κόσμος δεν έχω χώρο για τους φτωχούς, είπε η da Silva.
Οι επικριτές λένε ότι οι υποδομές που χτίστηκαν για τους Ολυμπιακούς του Ρίο, όπως 3 νέες λεωφορειακές Γραμμές Ταχείας Διέλευσης (BRT), ήρθαν με υψηλό τίμημα για κάποιους από των φτωχότερους κατοίκους. Στο περσινό τους βιβλίο « SMH 2016: Evictions in Olympic Rio de Janeiro», η δημοσιογράφος Lena Azevedo και ο αρχιτέκτονας Lucas Faulhaber υπολόγισαν ότι περισσότεροι από 60.000 άνθρωποι στην πόλη έχασαν το σπίτι τους μεταξύ 2009 και 2013. Τα αρχικά “SMH” σημαίνουν Γραμματεία Δημοτικής Κατοικίας και είναι τα αρχικά που οι αρμόδιοι βάφουν στα κτήρια που προβλέπεται να κατεδαφιστούν.
Το 2009, έπειται από την δέσμευση του Ρίο να χτίσει ένα Ολυμπιακό Πάρκο στο δυτικό προάστιο του Bara de Tijuca, ακριβώς δίπλα στη Vila Autodromo, 275 από τις 800 οικογένειες της φαβέλα διετάγησαν να αποχωρήσουν.
Μία εκπρόσωπος Τύπου της πόλης, μιλώντας εφ όρου ανωνυμίας σε συμμόρφωση με τον εσωτερικό κανονισμό, είπε ότι αυτές οι 275 οικογένειες ζούσαν σε εκτάσεις που χρειάζονταν για δρόμους πρόσβασης και υπηρεσίες για το Ολυμπιακό Πάρκο ή σε περιθώρια της λίμνης που χρειάζονταν ανακαίνιση. Τους προσφέρθηκε δημόσια κατοικία σε μικρή απόσταση από εκεί ή οικονομική αποζημίωση. Οι περισσότεροι ζούσαν σε «ακανόνιστες κατασκευές, σε ανθυγιεινές συνθήκες» κοντά στη λίμνη, είπε. Οι υπόλοιπες περίπου 500 οικογένειες έφυγαν οικοιοθελώς.
Κάποιοι κάτοικοι είπαν την ιστορία διαφορετικά. Η πόλη άρχισε να κατεδαφίζει τα σπίτι τριγύρω τους, προσφέροντας χρήματα σε κάποιους από αυτούς, μετεγκατάσταση σε κάποιους άλλους, και αμφότερα σε κάποιους τρίτους. Οι αρμόδιοι της πόλης δελέασαν ή εκφόβισαν τους κατοίκους, λέγοντας ότι δεν θα λάβουν τίποτα αν δεν εκμεταλεύονταν την προσφορά που τους έκαναν. Σε κάποια στιγμή, η αποκομιδή των απορριμάτων σταμάτησε, είπε ο Silva. Τα νέα μπανγκαλόους ανακοινώθηκαν τον Μάρτιο. Κάποιες λίγες οικογένειες έφυγαν ευχαρίστως.
Τα κτήρια του Ολυμπιακού Πάρκου φαίνονται από τη γειτονιά του Vila Autodromo του Ria de Janeiro, Βραζιλία (Bloomberg/ Patricia Monteiro)
Η Da Penha, ο σύζηγός της και κάποιο άλλοι κάτοικοι έκαναν μία καμπάνια για να σώσουν την κοινότητα, χρησιμοποιώντας μέσα κοινωνικής δικτύωσης και διεθνή μέσα ενημέρωσης, υποστήριξη από ακαδημαϊκούς – οτιδήποτε μπορούσαν να σκεφτούν για να αντισταθούν στην πόλη, τους σχεδιαστές των Ολυμπιακών και τους δημιουργούς ακινήτων που είχαν μετατρέψει τα δυτικά προάστια του Ρίο σε έναν λαβύρινθο αυτοκινητοδρόμων, εμπορικών κέντρων και συπλεγμάτων πολυτελών κατοικιών. Αλλά μόλις 20 οικογένεια στη Vila Autodromo πάλεψαν αρκετά ώστε να πάρουν ένα από τα λευκά μπανγκαλόους.
«Αυτοί είναι αγώνες αποκλεισμού. […] Είναι ένα γεγονός από πλούσιους, για πλούσιους»
«Αυτοί είναι αγώνες αποκλεισμού» είπε η Sandra de Souza, 48, μία ακόμη κάτοικος της Vila Autodromo που έλαβε ένα μπανγκαλόου, για την Ολυμπιακή υπερβολή που ξεκινάει την Παρασκευή. «Είναι ένα γεγονός από πλούσιους, για πλούσιους».
Ο δήμαρχος του Ρίο, Ediardo Paes, είπε ότι 57% από τα 10.73 εκατομμύρια ευρώ που δαπανήθηκαν για τους Αγώνες είναι ιδιωτικά κεφάλαια – με μεγάλο μέρος αυτών να προέρχονται από συνεργασία δημοσίου και ιδιωτών ( PPP). Η κοινοπραξία που έχτια ένα μεγάλο μέρος του Ολυμπιακού Πάρκου θα παραχωρήσει το 60% αυτού στο δημόσιο μετά τους Αγώνες, δήλωσε η εκπρόσωπος Τύπου της πόλης.
Οι υπόλοιποες εκτάσεις θα γίνουν πολυτελείς πολυκατοικίες. O Da Silva είπε ότι αυτός είναι ο λόγος που έπρεπε να καταστραφεί η φαβέλα.
«Αυτή η πόλη φτιάχνεται για την ελίτε και φαίνεται ότι ο κοινωνικός υγιεινισμός δεν έχει τέλος» είπε.
Η κοινοπραξία πίσω από αυτήν την συνεργασία δημοσίου και ιδιωτών αποτελείται από δύο κατασκευαστικές εταιρείες – την Odebrecht και την Andrade Gutierrez, και οι δύο εκ των οποίων εμπλέκονται σε έναν σκάνδαλο διαφθοράς στην δημόσια πετρελαϊκή εταιρεία Petrobras – και η μεσιτική εταιρεία Carvalho Hosken, η οποία κατέχει μεγάλα κομμάτια γης στα δυτικά προάστια του Ρίο.
Οι Odebrecht και Carvalho Hosken έχτισαν επίσης το Ολυμπιακό Χωριό εκεί κοντά, ένα σύμπλεγμα που θα πωληθεί ιδιωτικώς μετά τους Αγώνες, υποστηρίζοντας την μετατροπή όλόκληρης της περιοχής σε μία νέα γειτονιά – μία διαδικασία που υποβοηθήθηκε από τις νέες Γραμμές Ταχείας Διέλευσης που έχτισε η πόλη, συνδέοντάς τη με το υπόλοιπο Ρίο.
Πέρσι, ο δισεκατομμυριούχος ιδιοκτήτης της Carvalho Hosken, Carlos Carvalho, δήλωσε ότι οι φτωχοί δεν ανήκουν σε αυτή τη νέα, αναβαθμισμένη γειτονιά.
«Δεν μπορείτε να μένετε σε ένα διαμέρισμα και να ζείτε δίπλα σε έναν ινδιάνο, για παράδειγμα» είπε στο BBC Βραζιλίας τον Αύγουστο του 2015, χρησιμοποιώντας τον πορτογαλικό όρο της καθομιλουμένης που χαρακτηρίζει τους γηγενείς της Βραζιλίας. «Δεν έχουμε κάτι εναντίον των γηγενών, αλλά κάποια πράγματα απλά δεν γίνονται.»
Ισχυρά επιχειρήματα ωστόσο υπήρξαν και για την παραμονή της φαβέλας εκεί ακριβώς όπου βρισκόταν.
Το σχέδιο για το συγκρότημα που επικράτησε το 2011, από την βρετανική εταιρεία AECOM, άφηνε την Vila Autodromo ανέπαφη. Αρχιτέκτονες από τις δύο κυβερνητικά πανεπιστήμια εκπόνησαν ένα σχέδιο αστικοποίησης ύψους 3.57 εκατομμυρίων για την κοινότητα που συμπεριελάμβανε προτάσεις για ασφαλτόστρωση δρόμων, δίκτυα αποχέτευσης, βελτίωσης του δικτύου αποστράγγισης και ανακαίνιση των επισφαλών κατοικιών.
Η περιοχή που περιβάλλει το Ολυμπιακό Πάρκο πλέον δεν εμφανίζει σχεδόν κανένα ίχνος φαβέλας.
Το σχέδιο παρουσιάστηκε στον Paes το 2012. Την επόμενη χρονιά κέρδισε ένα διεθνές βραβείο αστικοποίησης.
«Δεν ήθελε να εξετάσει το σχέδιο» είπε η Gisele Tanaka, μία από τους συγγραφείς του, για τον Paes. «Προχώρησε με την κατεδάφιση.»
Η Tanaka, μεταπτυχιακή φοιτήτρια σχεδιασμού πόλεως στο Ομοσπονδιακό Πανεπιστήμιο του Ρίο ντε Τζανέιρο, η οποία συμμετείχε στην καμπάνια για την διατήρηση της κοινότητας, είπε ότι κάποιοι κάτοικοι μετακόμισαν στα νέα διαμερίσματά τους και στη συνέχεια νατιμετώπισαν αποπληρωμές δανείου, ενώ άλλοι έλαβαν πολύ λίγα χρήματα και μετακόμισαν σε άλλες φαβέλες.
Όσο οι Αγώνες πλησίζαν, η πόλη άρχισε να αυξάνει το ύψος των προσφορών. Έγινε ξεκάθαρο ότι το Ρίο ήθελε η φαβέλα να εξαφανιστεί πριν να αρχίσουν οι Ολυμπιακοί.
Η Da Penha, ο σύζηγός της, η κόρη της Natalia, και η μητέρα της, Antonia, ζούσαν σε ένα ευρύχωρο, τριώροφο σπίτι με καρποφόρα δέντρα στην αυλή και θέα από της ταράτσα που έβλεπε στο Ολυμπιακό Πάρκο. Πέρσι, η πόλη της προσέφερε 545.876,89€ για το σπίτι της. Άλλοι δέχτηκα μεγάλα ποσά, μα εκείνη αρνηθηκε. Τώρα η κόρη της και η μητέρα της έχουν επίσης από ένα δικό τους μπανγκαλόου.
Τον Ιούνιο του 2015, είπε, οι δημοτικοί φύλακες – μία δύναμη ασφαλείας της πόλης – της έσπασε τη μύτη κατά τη διάρκεια διαμαρτυρίας των κατοίκων. Μέχρι τον Οκτώβριο του 2015, όταν ένας ρεπόρτερ της Post την επισκέφτηκε, η κατεδάφιση ήταν ενε εξελίξει.
Τώρα η περιοχή δίπλα στο Ολυμπιακό συγκρότημα έχεο σχεδόν εκκαθαριστεί από τις φαβέλες. Ένας άνδρας, ο Delmo de Oliveira, 51, αντέχει ακόμη. Πήρε 201.018,49€ όταν ένα μαγαζί που του ανήκε κατεδαφίστηκε, αλλά τίποτα για το σπίτι που έχασε. Η μητέρα του και ο γιος τους έλαβαν τα δικά τους μπανγκαλόους.
Τις τελευταίες εβδομάδες έχτισε έναν τρίτο όροφο πάνω από το σπίτι της μητέρας του, για να ζήσει εκεί, παρά την καταστροφή που εξελίσσεται τριγύρω του.
«Θέλω να μείνω», είπε, «μέχρι να μου δώσουν κι εμένα ένα σπίτι.»
Πηγή.
Μετάφραση: Αλέξανδρος Βάκουλας
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.