Ο Άρης και ο Λένιν σε έναν κόσμο με χρώμα

Συνέντευξη από τον γραφίστα Χρήστο Καπλάνη, ο οποίος επιχρωματίζει ασπρόμαυρες φωτογραφίες και είναι δημιουργός τη σελίδας Past in Color – Χρώμα στο Παρελθόν

Τι χρώμα είχαν τα αυτοκίνητα το ’50 στην Πανεπιστημίου; Πώς έδειχνε το βενζινάδικο της Shell το ’60 στη Θεσσαλονίκη; Ποια ήταν η αθλητική εμφάνιση του Πας Γιάννενα την περίοδο 1972-1973; Όσοι ακολουθείτε τη σελίδα “Past in Color – Χρώμα στο Παρελθόν”, μάλλον ήδη γνωρίζετε. Είναι η σελίδα του γραφίστα Χρήστου Καπλάνη, ο οποίος τα τελευταία δύο χρόνια δίνει χρώμα σε παλιές και ιστορικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες.

Η σελίδα είναι ιδιαίτερα δημοφιλής. Μέσα σε δύο χρόνια μόλις μετρά χιλιάδες followers (ακολούθους στα social media) και οι αναρτήσεις της φτάνουν σε εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες μέσω των κοινοποιήσεων. “Υποθέτω ένα από τα στοιχεία που ο κόσμος επιλέγει τη σελίδα μου, είναι η ποιότητα της εργασίας”, εξηγεί ο Χρήστος. Ένα ακόμη στοιχείο που εξηγεί τη διάδοση της σελίδας είναι ο πλουραλισμός στην επιλογή των φωτογραφιών.

Ο κόσμος μπορεί να δει με χρώμα το ιστορικό πορτρέτο του Άρη Βελουχιώτη, αλλά κι ένα καραβάνι με καμήλες στην Άμφισσα γύρω στο 1920. Τους Beatles σε πισίνα στο Μαϊάμι το 1964, αλλά και τον μεταμφιεσμένο Λένιν σε αγρότη για να δραπετεύσει στη Φινλανδία, τον Αύγουστο του 1917.

“Συνήθως ξεχνάμε ότι οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες τραβήχτηκαν σε έναν κόσμο γεμάτο χρώματα”, σημειώνει ο Χρήστος Καπλάνης και μοιράζεται μαζί μας μυστικά της αγαπημένης του ασχολίας.

* Μιλήστε μας αν θέλετε λίγο για τον εαυτό σας και τη σχέση σας με τη φωτογραφία.

Η αγάπη μου για τη φωτογραφία αρχίζει από μικρή ηλικία. Ήδη στα δώδεκα είχα δική μου φωτογραφική μηχανή και τραβούσα ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Αργότερα ως εικαστικός -γραφίστας ασχολήθηκα με την καλλιτεχνική φωτογραφία στον χώρο της διαφήμισης ανακαλύπτοντας τις άπειρες δημιουργικές δυνατότητες που σου παρέχει.

* Πώς γεννήθηκε η ιδέα; Τι σας παρακίνησε να ρίξετε χρώμα στο παρελθόν;

Το ερέθισμα το έλαβα πριν αρκετά χρόνια, όταν σε μια επίσκεψη μου στο Παρίσι είδα έγχρωμες φωτογραφίες του 1913 από τη συλλογή του Albert Kahn. Ήταν πραγματικά εντυπωσιακό να βλέπεις με χρώμα ένα κόσμο που μέχρι τότε τις γνώριζες μόνο ασπρόμαυρο. Το παρελθόν «ζωντάνευε» μπροστά σου. Το χρώμα έδινε ζωή και έφερνε πιο κοντά ένα κόσμο γκρίζο και μακρινό. Σκέφτηκα ότι δεν θα ήταν άσχημη ιδέα να μεταφέρω αυτή την αίσθηση μέσα από παλιές ελληνικές φωτογραφίες.

Ελλάδα, Μύκονος 1955

* Πώς εντοπίζετε το φωτογραφικό υλικό και με ποια κριτήρια διαλέγετε τις φωτογραφίες;

Σήμερα υπάρχουν πολλές σελίδες στο fb που ασχολούνται με την παρουσίαση παλαιών φωτογραφιών. Οι περισσότερες προσπαθούν να αντιγράψουν (ανεπιτυχώς) τις δυο – τρεις που ξεχωρίζουν για τη σοβαρή και υπεύθυνη εργασία τους. Θα ήταν ασυγχώρητος παράλειψη να μην αναφερθώ στην κορυφαία κατά τη γνώμη μου ερευνήτρια ιστορικών φωτογραφιών Αλεξία Καρδασιλάρη, η οποία με ενθάρρυνε και με βοήθησε στα πρώτα βήματα με την παρουσίαση της εργασίας μου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Επίσης σημαντικότατη ήταν και η βοήθεια που βρήκα στη φωτογραφική συλλογή του Θεόδωρου Μεταλληνού. Και τους δυο ευχαριστώ θερμά.

Μια καθαρή φωτογραφία με υψηλή ανάλυση δίνει τη δυνατότητα να επεξεργαστείς και να αναδείξεις λεπτομέρειες.

Πλανόδιος πωλητής παγωτών , Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 1946.

Το θέμα επίσης παίζει σημαντικό ρόλο κυρίως όταν προβάλλεται ένα ιστορικό γεγονός.

Σίγουρα δεν μπορούμε να αγνοήσουμε και τα πρόσωπα. Ποιος δεν θα ήθελε να δει πώς ήταν στην πραγματικότητα ο Βίκτωρ Ουγκώ το 1876 ή ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης Φραντς Λιστ το 1886.

Επίσης, στα κριτήρια επιλογής αρκετές φορές συμπεριλαμβάνεται και η εικαστική δυσκολία την οποία εκλαμβάνω ως πρόκληση.

* Παρατηρείτε κάτι διαφορετικό σε σχέση με την προσέγγιση των φωτογράφων από καιρό σε καιρό; Ήταν πάντα επαγγελματίες πίσω από τον φακό;

Όχι απαραίτητα. Ιδίως μετά τις αρχές του περασμένου αιώνα όπου μπορούσε ο καθένας που διέθετε μια οικονομική επιφάνεια να αποκτήσει δική του φωτογραφική μηχανή. Η συμβολή εδώ των αδελφών Λουμιέρ ήταν τεράστια.

Άρης Βελουχιώτης (1905 –1945)

* Πώς καταλαβαίνετε ποια είναι τα σωστά χρώματα; Ποια είναι η διαδικασία;

Η εργασία μου χωρίζεται σε δυο κυρίως μέρη. Την έρευνα και την εκτέλεση.

Στο πρώτο στάδιο συλλέγω πληροφορίες για τα πράγματα που βρίσκονται στη φωτογραφία. Σήμερα υπάρχουν τα πάντα στο διαδίκτυο αρκεί να ξέρεις πού να ψάξεις. Θεματικά μουσεία και συλλογές, δημόσιες ή ιδιωτικές παρέχουν άφθονο υλικό.

Στο δεύτερο στάδιο της εκτέλεσης, τον λόγο έχει η ψηφιακή τεχνολογία. Απαραίτητη η γνώση του photoshop. Επίσης βοηθά σημαντικά η εικαστική παιδεία κυρίως στη σύνθεση των χρωμάτων.

Η διαδικασία είναι χρονοβόρος. Απαιτούνται δεκάδες επίπεδα χρώματος που πρέπει να συνδυαστούν αρμονικά. Χρησιμοποιώ τα εργαλεία του photoshop, (ψηφιακά πινέλα, χρώματα) και η εργασία γίνεται «στο χέρι». Δεν υπάρχει πρόγραμμα που να κάνει τον επιχρωματισμό αυτόματα.

* Μήπως οι φωτογραφίες χάνουν κάτι από τη σημασία τους με τον επιχρωματισμό; Προσφέρονται όλες για τη διαδικασία;

Σε καμιά περίπτωση ο επιχρωματισμός δεν ήρθε να αντικαταστήσει τη καλλιτεχνική ασπρόμαυρη φωτογραφία. Δεν θα μπορούσε άλλωστε διότι η ασπρόμαυρη φωτογραφία είναι από τη φύση της αφαιρετική (τέχνη). Έστω και μια υποψία χρώματος θα μπορούσε να καταστρέψει μια καλλιτεχνική ασπρόμαυρη φωτογραφία.

Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τις φωτογραφίες τεκμηρίωσης. Εδώ ζητούνται πληροφορίες. Το χρώμα εδώ φανερώνει και αναδεικνύει στοιχεία που είναι δυσδιάκριτα σε ένα γκρίζο φόντο.

Το χρώμα «ζωντανεύει» μια ασπρόμαυρη φωτογραφία και είναι πιο κοντά στη σύγχρονη οπτική.

* Υπάρχει κάποια θεματική ή εποχή που ξεχωρίζετε και για ποιους λόγους; Για παράδειγμα, οι αναρτήσεις σας αφορούν συχνά αντιστασιακούς την περίοδο της ναζιστικής κατοχής.

Κάθε εποχή έχει τη χάρη της και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της. Η εθνική αντίσταση και ο εμφύλιος, πιστεύω, έχουν αρκετά σκοτεινά σημεία που δεν έχουν φωτιστεί επαρκώς. Θα ήμουν ευτυχής εάν με τον επιχρωματσμό κατάφερνα να ρίξω λίγο επιπλέον φως προς αυτή την κατεύθυνση.

Η Marina Ginesta, μια 17χρονη επαναστάτρια με θέα τη Βαρκελώνη κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου το 1936

* Ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα επίσης, είναι ένα αγαπημένο σας πρόσωπο.

Κύριε Παπαντωνίου, ο Τσε Γκεβάρα υπήρξε ένα άτομο που αναμφισβήτητα σημάδεψε με την παρουσία του το δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα. Ως ιστορικό πρόσωπο θα ήταν τουλάχιστον άδικο να τον αγνοήσω. Ξέρετε, υπάρχουν ορισμένα άτομα που μαθαίνοντας την ιστορία τους, σου προκαλούν δέος. Ένα απόγευμα δικό τους είναι ολόκληρη η ζωή μας.

* Τι έχει να προσφέρει το παρελθόν στο παρόν και ειδικότερα ένα στιγμιότυπο;

Τη συγκίνηση εκείνης της στιγμής. Το χρώμα ζωντανεύει τη φωτογραφία και πολλαπλασιάζει τη συγκίνηση κάνοντάς μας να νιώθουμε πιο κοντά στο γεγονός. Η απόσταση μικραίνει και γίνονται ευδιάκριτα (κατανοητά) περισσότερα πράγματα. Αυτό βοηθά στον εμπλουτισμό της γνώσης για την περίοδο που τραβήχτηκε η φωτογραφία και ανοίγει νέες προοπτικές σε επίπεδο ιστορικής εκτίμησης.

Η μεταμφίεση του Λένιν σε αγρότη για να δραπετεύσει στη Φινλανδία, τον Αύγουστο του 1917.

* Στον κόσμο αρέσει πολύ η προσπάθεια. Ποιοι είναι οι λόγοι πιστεύετε; Τι σχολιάζει συνήθως;

Όταν πριν από δυο χρόνια αποφάσιζα, (με τη βοήθεια της τεχνολογίας), να δώσω χρώμα σε «δικές» μας παλιές ιστορικές φωτογραφίες και άρχιζα να παρουσιάζω τη δουλειά μου στη σελίδα “Past in Color – Χρώμα στο Παρελθόν” στο fb, πρέπει να ομολογήσω, δεν φανταζόμουν το μέγεθος απήχησης.

Υπάρχουν φωτογραφίες που συγκεντρώνουν πάνω από 15.000 like η κάθε μια και έχουν απήχηση σε πάνω από 200.000 άτομα. Μερικές δε πλησιάζουν τις 1.000 κοινοποιήσεις.

Ήδη οι φίλοι της σελίδας που την ακολουθούν ξεπέρασαν τις 29.000 και αυξάνονται καθημερινά με εντυπωσιακό ρυθμό.

Υποθέτω ένα από τα στοιχεία που ο κόσμος επιλέγει τη σελίδα μου, είναι η ποιότητα της εργασίας. Ένα άλλο στοιχείο πιστεύω είναι ο πλουραλισμός στην επιλογή των φωτογραφιών, όπως επίσης ο περιορισμός των σχολίων που δεν έχουν σχέση με το θέμα της φωτογραφίας και προκαλούν εντάσεις μεταξύ των σχολιαστών.

Ας μην ξεχνάμε ότι όλες οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες τραβήχτηκαν σε έναν κόσμο γεμάτο χρώματα. Κατά συνέπεια το χρώμα τις φέρνει ποιο κοντά στη πραγματικότητα και αυτό προκαλεί μια ιδιαίτερη συγκίνηση.

* Αξίζει τελικά μια φωτογραφία όσο χίλιες λέξεις; Τι μπορεί να μας προσφέρει σε σχέση με το βιβλίο;

Θα έλεγα παραπάνω από χίλιες λέξεις. Μια καθαρή φωτογραφία με πλούσιο θέμα μπορεί να σου προσφέρει υλικό για να γράψεις ένα ολόκληρο βιβλίο. Αρκεί να είσαι καλός «παρατηρητής».

1927. Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ στο διαμέρισμά του στο Βερολίνο

* Ποια ήταν η πρώτη φωτογραφία που επιχρωματίσατε;

Πριν αρκετά χρόνια η πρώτη φωτογραφία που επιχρωμάτισα, σε πειραματικό βέβαια στάδιο, ήταν τα κρεοπωλεία στην Παραμυθιά το 1913 του Φρεντ Μπουασονα. Αρκετές από τις πρώτες φωτογραφίες τις επιχρωματίζω ξανά, διότι η τεχνική μου βελτιώνεται συνεχώς.

* Στο παρελθόν έχετε αναφέρει ότι η διαδικασία αποτελεί για εσάς ένα ταξίδι στον χρόνο.

Σωστά, ένα ταξίδι στον χρόνο που στη διαδρομή ανακαλύπτεις διαφορά πράγματα. Και όπως συμβαίνει συνήθως, όσες φορές και να κάνεις την ίδια διαδρομή πάντα θα ανακαλύπτεις πράγματα που δεν πρόσεξες τις προηγούμενες φορές.

Οι Beatles σε πισίνα. Μαϊάμι, 1964

*Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε πρώτα στην εφημερίδα Αυγή