Τα σκιουροτόμαρα του φασισμού και η εναλλακτική αντιπαράταξη που επείγει

Γράφει ο Γιάννης Ανδρουλιδάκης (galopar)

H εισβολή χιλιάδων λευκών ακροδεξιών οπαδών του Τραμπ στο Αμερικανικό Καπιτώλιο την Τετάρτη το μεσημέρι ώρα Ανατολικών Πολιτειών (βράδυ για εμάς), τη στιγμή που θα ξεκινούσε η επικύρωση της εκλογής του κεντρώου Μπάιντεν από τη Βουλή και τη Γερουσία, είχε αναμφίβολα αρκετά γκροτέσκο στοιχεία. Οι πρώτες εικόνες και τα πρώτα σχόλια, κάπως ενστικτωδώς, στέκονται σε αυτά: φασίστες ντυμένοι Ντέιβιντ Κρόκετ, με σκιουροτόμαρα στον ώμο, ή με την παραδοσιακή φόρμα του λευκού Αμερικανού οδηγού νταλίκας, παρέπεμπαν ευθέως σε εικόνες μακεδονομάχων σε στάση πυγολαμπίδας ή ενδεδυμένων τη στολή του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες. Οι φασιστικές εκδηλώσεις έχουν πάντα αυτά τα χαρακτηριστικά, άλλωστε είναι αδύνατο στην πραγματικότητα να είναι κανείς φασίστας χωρίς μια ροπή προς τη γελοιότητα. Ακόμα και οι λιγότερο κραυγαλέοι ή πιο μορφωμένοι ανάμεσά τους, έχουν μια δυσανάλογα μεγάλη εξάρτηση από τα  ποσοστά τεστοστερόνης, μια κωμική αγάπη για το παρελθόν και τους πεθαμένους και τον νωτιαίο μυελό τους.

Ωστόσο, αυτές οι εικόνες ακραίας γελοιότητας, δεν πρέπει να μας κάνουν να ξεχνάμε τι πραγματικά  συνέβη την Τετάρτη στην Ουάσιγκτον:  μια απόπειρα φασιστικού πραξικοπήματος. Αποτυχημένη ασφαλώς, όπως σε πολλές περιπτώσεις στην ιστορία, όποτε τα φασιστικά πραξικοπήματα απέτυχαν να εξασφαλίσουν ευρεία υποστήριξη από τα σώματα ασφαλείας και τον στρατό. Ουδέποτε όμως αυτή η αποτυχία διασφάλισε από μόνη της την επόμενη αποτυχία των φασιστών, ειδικά σε περιπτώσεις που ο καπιταλισμός, σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο, βρισκόταν σε μια πίεση που τον υποχρέωνε να διατηρήσει τα λαϊκά παρακρατικά φασιστικά τάγματα σε θέση μάχης. Ας μην ξεχνάμε ότι η μεγαλύτερη φρίκη της παγκόσμιας ιστορίας, αυτή του ναζισμού, ξεκίνησε από ένα ανάλογο φιάσκο, όχι λιγότερο γελοίο. Τον Νοέμβριο του 1923, μια ανάλογη μάζα ακροδεξιών, γελοιοποιήθηκε στην απόπειρά της να καταλύσει τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης στη Γερμανία, χωρίς αυτό να την εμποδίσει να μετατρέψει τον κόσμο σε στρατόπεδο εξόντωσης είκοσι χρόνια αργότερα. Και τότε η εικόνα παρέπεμπε σε ένα μιλιταριστικό τσίρκο, το οποίο όφειλε το γεγονός ότι άντεξε κάποιες ώρες στη δυσανάλογα μεγάλη ανοχή που απόλαυσε από τους κατασταλτικούς μηχανισμούς του κράτους, που πρώτα άφησαν τους ακροδεξιούς να κάνουν την επίδειξή τους και μετά τους απομάκρυναν φιλικά. Και τότε η μεγαλύτερη και σκληρότερη καταστολή είχε επιφυλαχθεί για τα κινήματα κοινωνικής αμφισβήτησης. Και τότε οι φασίστες είχαν αποκρουσθεί ήπια, χωρίς να συντριβούν.

Βέβαια, το ακροδεξιο άστρο του Ντόναλντ Τραμπ δεν ανέτειλε την Τετάρτη, αντίθετα αυτό που παρακολουθήσαμε σε παγκόσμια ζωντανή μετάδοση ήταν πιθανότατα η δύση του. Το πρόβλημα της ακροδεξιάς λευκής αντεπανάστασης στην Αμερική έγινε παντού ορατό πριν από 4 χρόνια, όταν ο εν λόγω φασίστας εξελέγη πρόεδρος των ΗΠΑ –υπό τις επευφημίες διάφορων εντελώς βλαμμένων «αντι-ιμπεριαλιστών» της ελληνικής αριστεράς, που χαιρέτησαν την «αντι-συστημική νίκη του» ως μια «γροθιά στο κατεστημένο της Ουάσιγκτον».

Η πολιτική του άλλωστε δεν ήταν κάτι εξαιρετικά πρωτότυπο, αλλά η συμπύκνωση διάφορων υπαρκτών τάσεων του Κεφαλαίου σε ακραία μορφή: εθνικισμός του Κεφαλαίου ως απάντηση στον ανταγωνισμό της παγκοσμιοποίησης, πολιτικός αυταρχισμός ενάντια σε αναδυόμενα κινήματα αποκλεισμένων ταυτοτήτων, σκληρή άρνηση της συλλογικής ρύθμισης, και όλα αυτά πασαπαλισμένα με μπόλικες δόσεις σεναρίων συνωμοσίας σχετικά με τα σχέδια κάποιας επερχόμενης επόμενης τάξης που πρέπει να αποκρουσθεί. Θα συναντήσουμε τα ίδια αυτά στοιχεία  σε διάφορες κινήσεις του Κεφαλαίου παγκόσμια, ακόμα και φαινομενικά αντιφατικές μεταξύ τους: από το Brexit (που επίσης πανηγυρίστηκε από την ελληνική αριστερά ως μια κεφαλαιώδης αντικαπιταλστική νίκη, χωρίς να εξετασθεί ποιες κοινωνικές και ποιες πολιτικές δυνάμεις πρωταγωνίστησαν σας αυτό) μέχρι τις πολιτικές που εφαρμόζει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Τραμπ στράφηκε με ξεχωριστό τρόπο ενάντια στους μαύρους, τα σχέδια οικολογικής μεταρρύθμισης και τα μέτρα προστασίας από την πανδημία, αλλά σε όλα τα υπόλοιπα (προστατευτισμός, αντιμεταναστευτσιμός, επίθεση στα γυναικεία δικαιώματα και –εξαιρετικά κομβικό σημείο- επίθεση στη συλλογική ασφάλιση, που στις ΗΠΑ βρίσκεται πίσω από την Ευρώπη) υπηρέτησε με πιο επιθετικό τρόπο, πραγματικές τάσεις του Κεφαλαίου.   Στη Γαλλία, την Ιταλία, την Ελλάδα, θα συναντήσουμε αρκετές αναλογίες στις πολιτικές που ακολουθούνται, για να μην εξετάσουμε βέβαια χώρες όπως η Ουγγαρία ή  -φεύγοντας από την ΕΕ- η Ρωσία και η Βραζιλία, χώρες στις οποίες ο αυταρχισμός δεν υπολείπεται καθόλου της τραμπικής Αμερικής.

Οι ΗΠΑ σείστηκαν τα τελευταία χρόνια από μια σειρά κινημάτων, κυρίως ταυτοτικού χαρακτήρα. Σημαντικές κινητοποιήσεις των μεταναστών και στο πλευρό των μεταναστών, των γυναικών και στο πλευρό των γυναικών, αποτέλεσαν ίσως και το πρελούδιο του εντυπωσιακού κινήματος Black Lives Matter, το οποίο πίσω από την εξέγερση για τα δικαιώματα των μαύρων, συνένωσε διαφορετικά κινήματα διαμαρτυρίας. Η ανάδειξη συνολικών διεκδικήσεων αυτών των κινημάτων παραμένουν ένα ανοιχτό στοίχημα, τη στιγμή που η ακροδεξιά με ρητό τρόπο προσδιορίζει ως «κομμουνιστικό» τον κοινό κίνδυνο των μαύρων, των μεταναστών και της κοινωνικής ασφάλισης. Η ανάδυση του τραμπικού φαινομένου υπήρξε ένα είδος πολιτικής αντεπανάστασης απέναντι σε αυτά τα κινήματα, οι στόχοι της οποίας δεν έχουν ακόμα ικανοποιηθεί, ανεξάρτητα από τον πιθανό πολιτικό θάνατο του ίδιου του ακροδεξιού παλιάτσου που την εξέφρασε ως τώρα.

Στην Ευρώπη στην πραγματικότητα, τα κοινωνικά κινήματα βρίσκονται αυτή τη στιγμή αρκετά πίσω από όσο στην Αμερική, καθώς τα μεν συνδικάτα απέτυχαν να αποκτήσουν συντονιστικό και προωθητικό ρόλο στις οικονομικές διεκδικήσεις  της περιόδου της κρίσης, ενώ τα ταυτοτικά κινήματα βρίσκονται σε στασιμότητα, κάμψη ή αδυναμία να απευθυνθούν σε χώρους ευρύτερους από τον δικό τους. Ο πολιτικός αυταρχισμός στην Ευρώπη δεν έχει ακόμα τα χαρακτηριστικά του Τραμπ στις μεγαλύτερες χώρες της ΕΕ (αν και μπορεί να πει κανείς ότι οι διαφορές δεν είναι τεράστιες με τη Γαλλία του Μακρόν πχ), αλλά οι κοινωνικές αντιστάσεις σε αυτόν αναζητούνται.

Η γκροτέσκο απόπειρα φασιστικού πραξικοπήματος στις ΗΠΑ, αποκρούσθηκε με τη χιλιαρή δράση των σωμάτων ασφαλείας –έστω ένα υποκλάσμα αυτής που συνηθίζουν να αναπτύσσουν απέναντι στους μαύρους, τους μετανάστες και τους διαδηλωτές ενάντια στη φτώχεια. Η πολιτική πίεση που ασκεί το Κεφάλαιο ωστόσο, για ολοένα αυξανόμενο αυταρχισμό που θα τείνει προς τις πολιτικές δικτατορίες που θα επικυρώνουν τις οικονομικές αντίστοιχες δεν έχει αποκρουσθεί. Αποτελεί σήμερα τον μεγαλύτερο εφιάλτη τον ανθρώπινων κοινωνιών, αγριεμένο από τις εξαναγκαστικές καταστάσεις της πανδημίας.

Το ζήτημα ανάπτυξης κοινωνικών δομών αντιπαράταξης στον αυταρχισμό και τις πολιτικές του Κεφαλαίου, όπως και τη ζήτημα της επανεμφάνισης των κινημάτων των εργαζομένων στην προμετωπίδα της αμφισβήτησης του καπιταλισμού, δεν αφορά σήμερα το σχέδιο μιας ουτοπίας, αλλά πολύ άμεσα, την απόκρουση της φασιστικής απειλής που προβάλει το ίδιο απειλητική με την εποχή του Μεσοπολέμου. Το να έρθει ντυμένος με τη στολή του Μπλεκ, του Όμπραξ ή του Ηφαιστίωνα, δεν κάνει αυτή την απειλή λιγότερο επικίνδυνη.

Απέναντι στο μέτωπο λευκών, αντιδραστικών, ρατσιστών και εκατομμυριούχων, η συγκρότηση μιας αντικαπιταλιστικής εναλλακτικής, οργανωμένης και με οξυμένη την συνείδηση της ταξικής και κοινωνικής της θέσης, που θα το αντιμετωπίζει χωρίς καμία εμπιστοσύνη ότι ο μετριοπαθής καπιταλισμός μπορεί να απορροφήσει τον φασισμό σαν αιμάτωμα, είναι σήμερα αναγκαία. Αυτή η εναλλακτική είναι υποχρεωμένη από την πραγματικότητα, να θέσει ξανά στην ατζέντα των κοινωνιών το ζήτημα του σοσιαλισμού και το ζήτημα της ελευθερίας.