Το δικό τους δίκτυο θέλουν να σχηματίσουν εναλλακτικά ΜΜΕ στην Ευρώπη

Αποστολή στο Παρίσι:

Αλέξανδρος Βάκουλας, Μελίνα Βελιμέζη, Κώστας Παπαντωνίου

Μπορούν τα συνεργατικά μέσα ενημέρωσης να συνεργαστούν; Το ερώτημα αυτό επιχειρήθηκε να απαντηθεί στην πράξη πριν λίγες μέρες, σε μια οικολογική φάρμα – πολυχώρο στο Παρίσι, όπου συναντήθηκαν περισσότερα από 20 συνεργατικά μέσα ενημέρωσης απ’ όλη την Ευρώπη. Στόχος ήταν να μη μείνει στα λόγια εκείνη η υπόσχεση για «συνέχεια» που είχαν δώσει λίγους μήνες νωρίτερα, στην Ελλάδα και το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο για το 4^ο Συνέδριο Κοινωνικής & Αλληλέγγυας Οικονομίας.

Η συνάντηση διήρκεσε τρεις ημέρες και οι συζητήσεις είχαν στο επίκεντρο τη συνεργασία των μέσων με στόχο τον σχηματισμό ενός δικτύου που δεν θα βασίζεται σε επιχειρηματικά συμφέροντα, αλλά στην ανάγκη για ανεξάρτητη ενημέρωση. Από την Ελλάδα συμμετείχαν δύο μέσα ενημέρωσης, η Εφημερίδα των Συντακτών και το 3pointmagazine με τριμελή αποστολή.

Γιατί τώρα;

Σε μια περίοδο που αναζητούνται εναλλακτικές στην πολιτική και στην κοινωνία, δεν θα μπορούσε να συμβαίνει διαφορετικά στα Media.

Τα ΜΜΕ όπως τα γνωρίζαμε παύουν μέρα με τη μέρα να υφίστανται. Ο έντυπος Τύπος αποδυναμώνεται και βλέπει το κοινό του διαρκώς να συρρικνώνεται, αφού δυσκολεύεται να ακολουθήσει την τεχνολογική εξέλιξη με κύριες συνέπειες την αύξηση των ανέργων και την υποχώρηση της ποιότητας στην ενημέρωση.

Την ίδια ώρα η κατάσταση δεν φαίνεται να ισορροπεί από την κατακόρυφη άνοδο των ιντερνετικών ΜΜΕ. Η ποσοτική έκρηξη με τον πολλαπλασιασμό των ιστοσελίδων και καθημερινών πηγών ενημέρωσης, δεν συνεπάγεται μια αντίστοιχη ποιοτική ανάπτυξη, προς όφελος εργαζομένων και αναγνωστών. Αντίθετα ανοίγουν όλο και περισσότερες ιστοσελίδες που ψάχνουν το εύκολο «κλικ» και που αμείβουν με ελάχιστα χρήματα τους εργαζόμενους, τους οποίους συχνά κρατούν απλήρωτους, εκβιάζοντας πως αν δεν κάνουν υπομονή, θα πάρουν άλλους. «Τόσοι ψάχνουν εκεί έξω».

Ανεργία και δολοφονίες

Τα προβλήματα στον κλάδο αποτυπώνονται ιδιαίτερα στις χώρες της Νότιας Ευρώπης. Χαρακτηριστικά στην Ιταλία των 100.000 δημοσιογράφων, μετά βίας οι μισοί καταβάλλουν εισφορές ως τέτοιοι, στην Πορτογαλία το 1/3 των εργαζομένων στον Τύπο αμείβεται με 300 ευρώ, στην Ισπανία χιλιάδες άλλαξαν επάγγελμα και περισσότεροι από 30.000 παραμένουν άνεργοι, στη Γαλλία 1 στους 4 δημοσιογράφους είναι freelancer ή άνεργος και στην Ελλάδα το 50% επίσης είναι εκτός δράσης. Περισσότερα στοιχεία μπορείτε να βρείτε στο σχετικό δημοσίευμα της Αυγής με τίτλο «Προλεταριοποίηση δημοσιογράφων και ενημέρωσης».

Την ίδια ώρα η δημοσιογραφία γίνεται διαρκώς πιο ελεγχόμενη. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Guardian «Η παγκόσμια ελευθερία του Τύπου βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο από την αρχή του αιώνα». Δεν λείπουν ακόμη και οι δολοφονίες δημοσιογράφων. Πιο πρόσφατα τραγικά παραδείγματα η δολοφονία του Σλοβάκου δημοσιογράφου Γιαν Κούτσιακ που δολοφονήθηκε μαζί με τη σύντροφό του μέσα στο σπίτι του, ενώ ήταν έτοιμος να δημοσιεύσει άρθρο για διαφθορά σε υψηλόβαθμο επίπεδο, στην οποία εμπλέκεται η ιταλική μαφία και πολιτικοί. Αλλά και η δολοφονία της Δάφνης Καρουάνα Γκαλίσια, δημοσιογράφου που είχε συνδέσει με ρεπορτάζ τη σύζυγο του πρωθυπουργού Μουσκάτ με εταιρεία offshore στον Παναμά.

«Τι θεωρούμε εναλλακτικό μέσο;»

Το πρώτο ερώτημα που τέθηκε στην αίθουσα της La Bergerie de Villarceaux, της οικολογικής φάρμας που μας φιλοξένησε στο Παρίσι, ήταν “τι θεωρούμε εναλλακτικό μέσο;”. Το διαδέχτηκαν, μερικά ακόμη. «Ποιοι είμαστε, γιατί είμαστε ανεξάρτητοι, γιατί πρέπει να μας διαβάζουν, ποια η αξία να είμαστε μαζί».

Επιπλέον πώς μπορούν να κερδίσουν τον δικό τους χώρο τα εναλλακτικά media, τη στιγμή που μεγάλα ΜΜΕ τα οποία κατέχουν ισχυροί επιχειρηματίες λειτουργούν ως Mall και δημοσιεύουν ρεπορτάζ με εναλλακτικό περιεχόμενο, επιχειρώντας να απορροφήσουν όσα περισσότερα κομμάτια του κοινού γίνεται;

Πριν απαντηθούν τα ερωτήματα, συστηθήκαμε. El Salto, Altreconomia, Stir, Taz, Political Critique, Socioeco.. Το πλήθος ονομάτων, που γράφονταν και προφέρονταν διαφορετικά έδειχνε και το εύρος της συμμετοχής που υπήρξε. Από τη Γερμανία έως την Ιταλία και από την Πολωνία έως την Ισπανία.

Κοινές προκλήσεις, κοινές δυσκολίες

Παρότι το τοπίο για τα ΜΜΕ διαφέρει από χώρα σε χώρα, με το πέρας τη συνάντησης διαπιστώσαμε ότι είχαμε πολλά κοινά μεταξύ μας. Είτε βρίσκεσαι στην Ελλάδα του Μνημονίου, είτε στην πανίσχυρη Γερμανία, η προσπάθεια να εδραιώσεις ένα διαφορετικό μοντέλο ενημέρωσης είναι εξαιρετικά δύσκολη.

Πρώτα απ’ όλα ένα μέσο ενημέρωσης δεν πρόκειται για μια οποιαδήποτε επιχείρηση. Το προϊόν της δεν πουλιέται το ίδιο εύκολα με το προϊόν ενός σούπερ μάρκετ. Έπειτα ακόμη κι αν  πουλιέται είναι αμφίβολο ότι εξασφαλίζει τα απαιτούμενα έσοδα για να πληρώνονται επαρκώς οι δημοσιογράφοι.

Κάντο όπως στην Ισπανία

Οι συζητήσεις γίνονταν αρχικά αμφιθεατρικά και στη συνέχεια σε τραπεζάκια, στα οποία χωρίζονταν –ανά τραπέζι- σε ομάδες οι δημοσιογράφοι/εκπρόσωποι των μέσων. Στο κάθε τραπεζάκι συζητούσαν μια διαφορετική θεματική. Οικονομικά μοντέλα, τρόποι συνεργασίας, από κοινού ρεπορτάζ, συνεργατικές καμπάνιες. Κάθε ομάδα περνούσε από κάθε τραπεζάκι και θεματική και έτσι εκφραζόταν, επί τρεις μέρες σε κάθε θέμα η άποψη όλων των δημοσιογράφων/εκπροσώπων.

Οι φράσεις ξεκινούσαν από το «εμείς». Μετά το «εμείς», ακολουθούσε μια εμπειρία από το κάθε εγχείρημα. Το El Salto ισπανικό έντυπο, μας είπε η Μάι, ότι είναι το αποτέλεσμα της σύμπραξης 20 εγχειρημάτων στην Ισπανία. «Όσο περνούσε ο καιρός διαπιστώναμε ότι ήταν δυσκολότερο να σταθεί μόνο του το κάθε μέσο», ανέφερε ως έναν από τους δύο βασικούς λόγους που τα μέσα επιδίωξαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους. Ο άλλος ήταν η πρόθεση να δυναμώσει η φωνή των μέσων και να διαχυθούν περισσότερο τα δημοσιεύματά τους.

Το εγχείρημα του El Salto θα μπορούσε να λειτουργήσει ως παράδειγμα. Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετά συνεργατικά μέσα, πόσα όμως μεταξύ τους συνεργάζονται; Πόσα από αυτά είναι βιώσιμα; Αυτή τη στιγμή το El Salto κατορθώνει να καλύπτει σχετικά αξιοπρεπείς μισθούς για τους εργαζόμενους. Αν δεν είχε προχωρήσει όμως η πρωτοβουλία της σύμπραξης κανένα από τα 20 μέσα δεν θα κατόρθωνε να είναι βιώσιμο. Επιπλέον έχει κατορθώσει μόλις το 6% των εσόδων να προέρχεται από διαφημίσεις και τα υπόλοιπα έσοδα να προέρχονται από συνδρομές.

Η λογική σύμπραξης του El Salto, θα μπορούσε να εφαρμοστεί αντίστοιχα και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το βασικό ζήτημα είναι το πλαίσιο. Η ταυτότητα ενός εγχειρήματος που θα υπερβαίνει σύνορα, θα απευθύνεται ταυτόχρονα στον αναγνώστη της Κροατίας, της Γαλλίας, της Αγγλίας και θα τον κερδίζει.

Ορισμένες πρώτες βασικές αρχές συμφωνήθηκαν. Το δίκτυο των συνεργατικών ΜΜΕ πρέπει να έχει κουλτούρα συνεργασίας, αλληλεγγύης, κοινωνικής δικαιοσύνης, αμεσοδημοκρατικής δομής, οικολογικής συνείδησης, αλλά και αντιφασιστικό και αντιρατσιστικό χαρακτήρα. Απαραίτητος στις μέρες μας.

Εξίσου βασικό είναι όμως να μην πρόκειται για ένα ακόμη εναλλακτικό εγχείρημα με πολλές δύσκολες λέξεις να το συνοδεύουν. Δεν κάνουμε κάτι μόνο για εμάς, αλλά κυρίως για τους αναγνώστες. Συνεπώς για να συμβούν όλα εκείνα που γράφουμε ότι θέλουμε να υπάρξουν κάπως, κάποτε στην κοινωνία, πρέπει να τα καταλαβαίνουν όλοι μέσα από ένα απλό και προσιτό λόγο. «Μέσα συνεργατικά και χωρίς αφεντικά, αλλά όχι βαρετά».

Πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει

Θα ήταν παράλογο να υποστηρίξει κάποιος ότι είναι εύκολη υπόθεση να συντονίζονται τόσα μέσα από διαφορετικές χώρες. Από την άλλη, ειδικά τώρα που αναβιώνουν σκοτεινά κομμάτια της ιστορίας με την άνοδο της ακροδεξιάς σχεδόν παντού ανά την Ευρώπη, θα ήταν παράλογο να υποστηρίξει κάποιος πώς ένα τέτοιο δίκτυο «περισσεύει».

Τα κείμενα που θα μπορούσαν να γραφτούν από το δίκτυο θα μπορούσαν να τονώσουν ένα διαφορετικό ρεύμα σκέψης. Να θέσουν ερωτήματα, να αφυπνίσουν, να παρακινήσουν, να ενεργοποιήσουν τον διάλογο, ή ακόμη να ανατρέψουν παγιωμένες και οπισθοδρομικές αντιλήψεις, που τελευταία και πάλι σαρώνουν ειδικά στις φτωχοποιημένες μάζες.

Μέσα από την επικοινωνία των μέσων, δίνεται η δυνατότητα στο κάθε μέσο να αποκτά εικόνα για όσα συμβαίνουν στη χώρα που βρίσκεται το άλλο μέσο του δικτύου. Το 3point μπορεί να δώσει εικόνα και οπτική για όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα και να αποκτήσει παράλληλα την εικόνα για όσα συμβαίνουν στην Ιταλία μέσα από την οπτική του Altreconomia και του κάθε αντίστοιχου μέσου σε άλλη χώρα. Μπορούν να ανταλλάξουν γνώση, αλλά και άρθρα. Έτσι, οι αναγνώστες έρχονται πιο κοντά στα πεπραγμένα της κάθε χώρας, αλλά και με τον κόσμο της. Ένα κοινωνικό ζήτημα στην Ελλάδα, παύει να απασχολεί μόνο τον κόσμο που ενδιαφέρεται στην Ελλάδα, απασχολεί και τον κόσμο που θα μπορούσε να ενδιαφέρεται και στην Ιταλία.

Απέναντι στη δύναμη των λίγων, η συνεργασία των πολλών

Τα μέσα μας δεν θα έχουν και δεν θέλουν να έχουν ποτέ την οικονομική δύναμη που διαθέτουν μιντιάρχες, που είναι ιδιοκτήτες ομάδων, φαρμακοβιομηχανιών και μεγάλων πλοίων. Θα κυνηγούν πάντα να πραγματώσουν το κοινωνικό τους πρόταγμα για την διατράνωση της φωνής των αποσιωπημένων. Την ανάδειξη του λιγότερου γνωστού. Την διαφώτιση των συμπολιτών τους. Την υπογράμμιση των συσχετισμών. Με ισχύ τους τη μεταξύ τους συνεργασία, να υπηρετήσουν όλα τα προηγούμενα με σημαντικά ρεπορτάζ. Να συμπράξουν ώστε να ολοκληρωθούν ρεπορτάζ που θα ξεπερνούν τα όρια μίας χώρας. Για παράδειγμα, θα μπορούσε το θέμα για την εξόρυξη χρυσού στις Σκουριές να μην περιοριστεί εκεί, αλλά να γίνει χάρη στη σύμπραξη των μέσων, ένα μεγαλύτερο θέμα με έρευνες για όπου αλλού γίνεται εξόρυξη χρυσού.

Παράλληλα ένα πανευρωπαϊκό -σε πρώτη φάση- δίκτυο συνεργατικών ΜΜΕ θα μπορούσε να προσφέρει χρήσιμες απαντήσεις και επιχειρήματα. Όπως στη ξενοφοβική ρητορική του κάθε πρωθυπουργού, του κάθε Όρμπαν, του κάθε φασιστικού κόμματος, της κάθε Χρυσής Αυγής.

Οι πρώτες αναδημοσιεύσεις είναι πραγματικότητα

Τα μέσα αποφάσισαν να ξανασυναντηθούν και να προσπαθήσουν παράλληλα με τις πολλές υποχρεώσεις που έχουν για την καθημερινή τους λειτουργία, να βρουν τον πολύτιμο χώρο στον χρόνο τους ώστε να συντονιστούν για τον σχηματισμού του δικτύου.

Οι πρώτες αναδημοσιεύσεις μεταξύ των μέσων είναι πραγματικότητα. Μένουν πολλά ακόμη να γίνουν, όμως βρισκόμαστε μόνο στην αρχή, για την ακρίβεια στο σημείο πριν ακόμη αυτή υπάρξει. Είναι στο χέρι των μέσων να αξιοποιήσουν τις προϋποθέσεις που υπάρχουν να σχηματιστεί κάτι αξιοσημείωτο στα χρονικά των media και να συγκρατούν σταθερά στη μνήμη τους λόγους και τη σημασία που έχει να γίνει ένα δίκτυο ανεξάρτητων μέσων χωρίς αφεντικά πραγματικότητα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Τα συνεργατικά ελληνικά μέσα δεν απουσιάζουν από αυτή την προοπτική, μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά και μπορούν να γίνουν περισσότερα. Το εγχείρημα είναι ανοικτό για όσους λειτουργούν χωρίς αφεντικά, ανεξάρτητα και στέκονται ενάντια στις διακρίσεις. Αν αναλογιστούμε ότι υπάρχουν αρκετά μέσα με αυτά τα χαρακτηριστικά μόνο στην Ελλάδα, μπορεί κανείς να αντιληφθεί τη δυναμική που μπορεί να αναπτυχθεί διεθνώς και πρώτα πανευρωπαϊκά.

Το επόμενο βήμα

Η συνάντηση στο Παρίσι έδειξε ότι μπορεί να υπάρξει συνέχεια. Συμμετείχαν δημοσιογράφοι που δούλευαν για χρόνια σε μέσα κολοσσούς και τα άφησαν για να ξεκινήσουν μια δική τους προσπάθεια. Έδειξαν στην πράξη ότι θέλουν μια διαφορετική δημοσιογραφία, για ένα διαφορετικό κόσμο. Την ίδια πρόκληση έχουμε μπροστά μας και τώρα. Να δείξουμε στην πράξη ότι αυτό που μπορούμε να κάνουμε μόνοι μας, μπορούμε να το κάνουμε μαζί και με άλλους. Θέλουμε, μπορούμε; Ο χρόνος θα απαντήσει, αφού πρώτα απαντήσουμε εμείς πρώτα αν θέλουμε απλά να είμαστε αυτοί που κάνουμε κάτι διαφορετικό ή να κάνουμε τη διαφορά.