Το Ισλαμικό Κράτος και ο ρόλος του στη Μέση Ανατολή- Μέρος 1ο

Το Ισλαμικό Κράτος: δημιουργία και εγκαθίδρυση

Στις αρχές Ιουνίου 2014, μια ομάδα τζιχαντιστών κατέλαβε την πόλη της Μοσούλης στο Ιράκ. Η ομάδα αυτή ήταν το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και της Συρίας (ΙΚΙΣ), με ηγέτη τον Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγντάντι.[1]

Το ΙΚΙΣ δεν εμφανίστηκε ξαφνικά ως οργάνωση αλλά έχει ξεκινήσει από τον Οκτώβριο του 2006. Τότε, στο κατεχόμενο Ιράκ, πολλές ισλαμιστικές ομάδες, με προεξέχουσα την αλ-Κάιντα του Ιράκ, συνενώθηκαν και ίδρυσαν το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ (IΚI) υπό την ηγεσία του Αμπού Μούσαμπ αλ-Ζαρκάουι, ο οποίος είχε αναδειχθεί στη μάχη της πολιορκίας της Φαλούτζα. Μία από τις ομάδες που προσχώρησαν στο IΚI ήταν το Συμβούλιο των Ιερών Πολεμιστών.[2]

Όταν πέθανε ο Ζαρκάουι, ο Αμπού Ομάρ ανέλαβε την ηγεσία του ΙΚΙ μέχρι τον Απρίλιο του 2010, όποτε και σκοτώθηκε από τον Ιρακινό Στρατό. Τον διαδέχθηκε ως ηγέτης του ΙΚΙ ο σημερινός ηγέτης του ΙΚΙΣ, ο Αμπού Μπάκρ αλ-Μπαγκντάντι.[3]

Βασικό όραμα του αλ-Μπαγκντάντι είναι η επανίδρυση του Ισλαμικού Χαλιφάτου, της μορφής δηλαδή κρατικής οργάνωσης που δέσποζε στον αραβοϊσλαμικό χώρο. Η εξέγερση στη Συρία, που άρχισε το 2011, του προσέφερε την ευκαιρία να κάνει πραγματικότητα το όραμά του. Ο Μπαγντάντι έστειλε μουτζαχεντίν συριακής καταγωγής, υπό την αιγίδα του Αμπού Μουχάμαντ αλ-Γκιουλάνι, καθώς και ιρακινούς συμβούλους, για να διεξάγουν ανταρτοπόλεμο στη Συρία. Τελικά, τον Ιανουάριο 2012, ίδρυσε μαζί με τον Γκιουλάνι την αντιστασιακή ισλαμική οργάνωση, «Μέτωπο για την Προστασία του Λαού της Μείζονος Συρίας». [4]

Αρχικά, πιο μετριοπαθείς Σύριοι αντάρτες υποδέχθηκαν ευνοϊκά τους έμπειρους μαχητές του ΙΚΙΣ. Αλλά το Ισλαμικό Κράτος αποξένωσε πολλούς αντάρτες και πολίτες της Συρίας με την κτηνωδία του και τις προσπάθειες του να επιβάλει τη δική του αυστηρή ερμηνεία του Ισλάμ. Ο Μπαγκντάντι πίστευε ότι έπρεπε να ανακηρυχθεί αμέσως το Ισλαμικό Κράτος με τον εμίρη του ως η μόνη πηγή της εξουσίας. Όλοι οι μουτζαχεντίν θα πρέπει να ορκιστούν πίστη σε αυτό, είτε αυτοί είναι Σύριοι είτε όχι, αλλιώς θα θεωρούνταν αποστάτες. Οι ιμάμηδες του ΙΚΙΣ θα αντικαθιστούσαν τους τοπικούς ιεροκήρυκες σε όλα τα τζαμιά της χώρας.

Ο Γκιουλάνι απέρριψε όμως τις αξιώσεις αυτές του Μπαγκντάντι και έτσι, τον Απρίλιο του 2013, ο Μπαγκντάντι ανακοίνωσε τη διάλυση της αλ-Νούσρα και την συγχώνευσή της, μαζί με το ΙΚΙ, σε μια νέα οργάνωση, με τίτλο το «Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και της Συρίας» (ΙΚΙΣ). Ο Γκιουλάνι αντιτάχθηκε και ορκίστηκε αφοσίωση στον Αϊμάν αλ –Ζαουάχρι, τον διάδοχο του Μπιν Λάντεν στην ηγεσία της αλ-Κάιντα, ο οποίος δύο μήνες αργότερα ακύρωσε τη συγχώνευση των δύο οργανώσεων, ορίζοντας την αλ-Νούσρα ως επίσημο αντιπρόσωπο του στη Συρία. Η διένεξη συνεχίστηκε μέχρι τον Ιανουάριο του 2014, όπου ο Ζαουάχρι αποκήρυξε κάθε σχέση με το ΙΚΙΣ.

Σε απάντηση, ο Μπαγντάντι έστρεψε τα όπλα του κατά της αλ-Νούσρα. Έτσι ο εμφύλιος εντός του αντί-Άσαντ στρατοπέδου οξύνεται, καθώς και άλλες αντάρτικες ομάδες της αντιπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένου του Ελεύθερου Συριακού Στρατού, δέχονται τις επιθέσεις του ΙΚΙΣ. Εκεί φάνηκε η αποφασιστικότητα του ΙΚΙΣ, όσον αφορά τις στοχεύσεις του στο συριακό μέτωπο, την ίδια στιγμή που, περίπου, το 65% των μαχητών της αλ-Νούσρα την εγκατέλειψαν και εντάχθηκαν στις ταξιαρχίες του ΙΚΙΣ, επιτρέποντάς του έτσι να την αντικαταστήσει στον έλεγχο πολλών περιοχών, κυρίως της Ράκκα. Κατά την περίοδο που το ΙΚΙΣ δραστηριοποιούταν στη Συρία, χρηματοδοτήθηκε από αραβικά κράτη του Περσικού Κόλπου για την αγορά όπλων και όταν κατέλαβε τις πετρελαιοπηγές στην ανατολική επαρχία της χώρας, το ΙΚΙΣ απέκτησε τεράστια οικονομική δύναμη.

Ενισχυμένο με σύγχρονο και βαρύ οπλισμό που κατέσχεσε από στρατιωτικές βάσεις του συριακού στρατού, το ΙΚΙΣ επέκτεινε την εκστρατεία του στο Ιράκ και μέχρι τα τέλη του Ιουνίου του 2014 είχε καταλάβει το ένα/τρίτο της χώρας, καθώς και τις περισσότερες πετρελαιοπηγές της περιοχής. Στις 29 Ιουνίου, ο Μπαγντάντι ανακηρύχτηκε νέος Χαλίφης και απαίτησε από όλους τους Μουσουλμάνους του κόσμου να δηλώσουν την υποταγή τους σε αυτόν. [5]

Η διαφορά του ΙΚΙΣ από την αλ-Κάιντα

Δύο είναι οι κύριες διαφορές. Πρώτον, το ΙΚΙΣ είναι μια πολύ μεγαλύτερη απειλή σήμερα από ό,τι ήταν η αλ-Κάιντα το 2001. Είναι πλουσιότερο, λειτουργεί ένα σύγχρονο, αποτελεσματικό μηχανισμό μέσων ενημέρωσης και κατέχει πολύ περισσότερο έδαφος από ό,τι είχε ποτέ η Αλ-Κάιντα. Ελέγχει πηγές πετρελαίου, σταθμούς παραγωγής ενέργειας, φράγματα και εργοστάσια στο Ιράκ και τη Συρία. Έχει ένα εισόδημα που αγγίζει περίπου τα 3.000.000 δολάρια την ημέρα μόνο από την λαθραία πώληση πετρελαίου. Στον στρατιωτικό τομέα, το ΙΚΙΣ έχει κατασχέσει από τις ιρακινές και συριακές δυνάμεις μεγάλες ποσότητες βαρύ οπλισμού, συμπεριλαμβανομένων τεθωρακισμένων, βλημάτων πυροβολικού και πυραύλους εδάφους-εδάφους.

Η ηγεσία του φαίνεται να έχει μελετήσει καλά, τα εγχειρίδια που οι ΗΠΑ έχουν δημοσιεύσει πάνω στο δόγμα των αεροπορικών επιθέσεων και εκείνο των ειδικών επιχειρήσεων. Σχεδιάζει σχεδόν τέλεια στρατιωτικές εκστρατείες έναντι των αντίπαλων στρατών στο Ιράκ και τη Συρία. Και ενώ η Αλ-Κάιντα λειτουργεί με βάση ένα χαλαρό δίκτυο διάφορων πυρήνων σε διαφορετικές χώρες, το ΙΚΙΣ έχει μια πολύ συγκεντρωτική διοίκηση και διοικητική δομή που του επιτρέπει να λειτουργεί συνεκτικά και αποτελεσματικά.

Δεύτερον, σε αντίθεση με την αλ-Κάιντα, οι επιδιώξεις του ΙΚΙΣ είναι κυρίως περιφερειακές. Η αλ-Κάιντα είχε θέσει ως προτεραιότητα της την εξαπόλυση τρομοκρατικών επιθέσεων κατά των Δυτικών Κρατών, ενώ το ΙΚΙΣ μέχρι στιγμής δεν έχει δείξει να διαθέτει την επιθυμία, πόσο μάλλον τη δυνατότητα, να προβεί σε εκτενείς θεαματικές τρομοκρατικές επιθέσεις κατά της Δύσης. Αλλά αυτό θα μπορούσε να αλλάξει και να υπάρξουν μεμονωμένες τρομοκρατικές ενέργειες, εάν αποξενωμένοι νέοι μουσουλμάνοι που ζουν σε δυτικές χώρες εμπνευστούν από την ιδεολογία του. Τη δεδομένη στιγμή, το ΙΚΙΣ αποτελεί απειλή κυρίως για τις Αραβικές και Μουσουλμανικές χώρες.

Ιδεολογία

Η ιδεολογία του ΙΚΙΣ πηγάζει από τη φιλοσοφία του πολεμιστή-νομομαθή του 18ου αιώνα, τον Μουχάμαντ Ιμπν Αμπντούλ Ουαχάμπ, ιδρυτή του κινήματος των Ουαχαμπιστών της Σαουδικής Αραβίας. Ο Αμπντούλ Ουαχάμπ πίστευε ότι η περίοδος κατά την οποία ο Προφήτης Μωάμεθ κυβερνούσε στη Μεδίνα, ήταν η ιδεώδης της μουσουλμανικής κοινωνίας και ότι όλοι οι μουσουλμάνοι θα πρέπει να επιδιώξουν την επαναφορά αυτού του προτύπου.

Αυτό, ουσιαστικά, είναι ο Σαλαφισμός. Επιπλέον, ο Αμπντούλ Ουαχάμπ υποστήριξε ότι όλοι οι μουσουλμάνοι πρέπει ατομικά να δηλώσουν αφοσίωση και υποταγή σε ένα μοναδικό μουσουλμάνο ηγέτη (έναν Χαλίφη, αν υπάρχει) και εκείνοι που δεν θα ασπασθούν την άποψη αυτή θα πρέπει να θανατώνονται και τα υπάρχοντά τους να κατάσχονται. Δεν υπάρχει τίποτα εδώ που ξεχωρίζει τον Ουαχαμπισμό από το ΙΚΙΣ. Η ρήξη μεταξύ των δύο δημιουργήθηκε όταν το ΙΚΙΣ απέρριψε την πολιτική θεσμοποίηση του δόγματος του Αμπντούλ Ουαχάμπ από τη δυναστεία των Σαούντ, άρα αμφισβήτησε τη νομιμότητα της εξουσίας της.

Η ιδεολογία του ΙΚΙΣ έχει προκαλέσει μια συζήτηση μεταξύ των πολιτικών και θρησκευτικών ελίτ, καθώς και της σαλαφιστικής βάσης της Σαουδικής Αραβίας. Από τη μία πλευρά, υπάρχουν εκείνοι που υποστηρίζουν το ΙΚΙΣ, διότι α) αντιμάχεται τους Σιίτες, οι οποίοι θεωρούνται ως αιρετικοί από τους Ουαχαμπιστές και τους Σαλαφιστές, β) επανέρχεται στις ρίζες του Σαλαφισμού και γ) θεωρεί τα υπάρχοντα καθεστώτα ως αποστάτες.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν εκείνοι που το επικρίνουν. Οι επικριτές αυτοί χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Οι πρώτοι είναι αυτοί οι οποίοι φοβούνται ότι το ΙΚΙΣ θα υπονομεύσει την κυριαρχία της Σαουδικής δυναστείας με την ανατροπή της παραδοσιακής σύμπραξης μεταξύ της δυναστείας και του Ουαχαμπισμού, και την αντικατάστασή της με ένα άλλο αυταρχικό καθεστώς που απορρίπτει κάθε έννοια των φιλελεύθερων δικαιωμάτων. Η δεύτερη κατηγορία επικριτών περιλαμβάνει τους «μεταρρυθμιστές», οι οποίοι απορρίπτουν τον ολοκληρωτισμό του ΙΚΙΣ, δεδομένου ότι έρχεται σε αντίθεση με τη σαλαφιστική παράδοση που προωθεί την ελευθερία στην έκφραση γνώμης και εγκρίνει την αντίσταση στην εξουσία.

Αυτή η συζήτηση επέτεινε το σχίσμα που ήδη υπάρχει στη Σαουδική Αραβία μεταξύ του εκσυγχρονιστικού ρεύματος, στο οποίο άνηκε και ο βασιλιάς Αμπντάλα, και το συντηρητικό προσανατολισμό στον οποίο ανήκουν ο Μπιν Λάντεν, οι υποστηρικτές του ΙΚΙΣ και το θρησκευτικό κατεστημένο. Ο Αμπντάλα υπήρξε εκσυγχρονιστής. Είχε περιορίσει την επιρροή των θρησκευτικών ιδρυμάτων και της θρησκευτικής αστυνομίας και ο ίδιος επέτρεψε την χρήση των τεσσάρων σουνιτικών σχολών νομολογίας. Οι ουλεμάδες της Σαουδικής Αραβίας θεωρούν ότι οι μεταρρυθμίσεις αυτές αποτελούν πρόκληση κατά των δογμάτων του Ουαχαμπισμού, ή τουλάχιστον, άλλη μία ένδειξη εκδυτικοποίησης στην οποία αντιστέκονται.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι αποκεφαλισμοί, οι εκτελέσεις, η αυστηρή «δικαιοσύνη», η κατάληψη των πόλεων και η έλξη νεαρών μουσουλμάνων δεν αποτελούν την καταστρεπτική δύναμη του ΙΚΙΣ. Η πραγματική δυνατότητα του για καταστροφή έγκειται στην ηθελημένη και σκόπιμη χρήση του δόγματος του Ουαχαμπισμού προκειμένου να προκαλέσει την κατάρρευση της Σαουδικής Αραβίας ως έναν από τους θεμέλιους λίθους της σύγχρονης Μέσης Ανατολής. Μια τέτοια εξέλιξη θα έχει τεράστιες επιπτώσεις στο αραβικό κρατικό σύστημα και την ισορροπία δυνάμεων στη Μέση Ανατολή.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το όραμα διακυβέρνησης που προωθεί το ΙΚΙΣ στηρίζεται στις πρακτικές του Προφήτη Μωάμεθ στη Μεδίνα και σε εκείνες των δύο πρώτων χαλίφηδων που τον διαδέχθηκαν. Αυτό το όραμα, όμως, είναι αναχρονιστικό και συνεπάγεται την αναβίωση πρακτικών οι οποίες θα είναι ελάχιστα εφαρμόσιμες σήμερα, ακόμη και εάν κατανοηθούν σωστά. Παραδόξως, πέρα από αυτή την υποτυπώδη ουτοπία, το ΙΚΙΣ δεν προβάλλει μια θεωρία του ισλαμικού κράτους, που οι Μουσουλμάνοι μπορούν είτε να υποστηρίξουν είτε να απορρίψουν. Η μόνη θεωρία ισλαμικού κράτους που έχει αναπτυχθεί μέχρι σήμερα είναι εκείνη του σιιτικού Ιράν.

Επίλογος

Επιχειρήσαμε μια πρώτη -συνοπτική- παρουσίαση της δημιουργίας και της έως τώρα πορείας του ΙΚΙΣ. Επίσης, δείξαμε το όραμα του ΙΚΙΣ, σε συνδυασμό με την ιδεολογία του. Η επισήμανση των διαφορών του με την αλ-Κάιντα, είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την κατανόηση της δράσης του Τζιχάντ τοπικά, περιφερειακά και διεθνώς. Στο δεύτερο μέρος, θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε τα σημαντικότερα σημεία της γεωπολιτικής διάστασης του ζητήματος, μέσα από την παρουσίαση του ρόλου του ΙΚΙΣ στις εξελίξεις εντός των Κρατών, αλλά και των μη-Κρατικών δρώντων που μας αφορούν εδώ. Συγκεκριμένα, των ΗΠΑ, της Συρίας, του Ιράν, της Τουρκίας, της Σαουδικής Αραβίας και των Κούρδων.

Νεκτάριος Μπουγδάνης,Υποψήφιος Διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας Παντείου Παν/μίου (orgonedam@gmail.com)

¹Το πραγματικό του όνομα είναι Άουαντ Ιμπραχίμ Άλι αλ-Μπάντρι αλ-Σάμαραϊ και ο τίτλος είναι «Islamic State of Iraq and Levant». Η λέξη «Levant», στα αραβικά «bilad al-sham», αναφέρεται στη γεωγραφική και πολιτιστική περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, η οποία συμπεριλαμβάνει σήμερα την Κύπρο, το Ισραήλ, την Ιορδανία, το Λίβανο, τη Συρία και την επαρχία Χάταϊ της Τουρκίας.

² Mujahedeen Shura Council, ηγέτης του οποίου ήταν ο Αμπού Ομάρ αλ-Μπαγντάντι.

³ Γεννηθείς το 1971, σπούδασε στο Ισλαμικό Πανεπιστήμιο της Βαγδάτης, όπου απέκτησε πτυχίο και διδακτορικό στο Ισλαμικό Δίκαιο (sharia). Ξεκίνησε την καριέρα του ως ιεροκήρυκας του Σαλαφισμού, της υπερσυντηρητικής θεολογικής σχολής σκέψης του σουνιτικού Ισλάμ. Μετά την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003, ο Μπαγντάντι ηγήθηκε μιας ανταρτικής ομάδας σουνιτών ισλαμιστών εναντίον των αμερικανικών στρατευμάτων, και έτσι άρχισε σταδιακά η ανέλιξή του στην ηγεσία του ΙΚΙΣ.

⁴ Jabhat al-Nusrah

⁵ Έτσι, αντί να είναι μια απλή τρομοκρατική οργάνωση που βασίζεται σε εξεγέρσεις για να αποδυναμώσει τις υπάρχουσες κυβερνήσεις, το ΙΚΙΣ επιδιώκει σοβαρά την ίδρυση δικού του κράτους με ένα εναλλακτικό τρόπο διακυβέρνησης και με μια αναθεωρητική αντίληψη για το πώς πρέπει να είναι η περιοχή και ο κόσμος.