Η ασπρόμαυρη ταινία του Νίκου Κούνδουρου
που λογοκρίθηκε το 1967
Σε μια ξεχασμένη και σκονισμένη κούτα στην αποθήκη, αναζητώντας ρετρό πραγματάκια, καθώς ψαχούλευα, έπεσα πάνω σ’ ένα καλλιτεχνικό έντυπο από το λογοκριμένο Vortex του Νίκου Κούνδουρου, ο οποίος πριν από ένα μήνα απεβίωσε σε ηλικία 90 ετών. Έτσι για να τιμήσουμε τη μνήμη του αποφάσισα να γράψω λίγα λόγια για τον μεγάλο σκηνοθέτη, εστιάζοντας στη ταινία αυτή.
ΥΠΟΘΕΣΗ
Ο Φίλιππος, βλέπει απ’ τη μισάνοιχτη πόρτα της κάμαράς του το κορίτσι του αγκαλιά με τον μικρότερο αδελφό του. Δεν λέει τίποτα, και φεύγει ήσυχα, χωρίς να τον καταλάβουν. Λίγες ημέρες αργότερα, σε μια εκδρομή στα ελληνικά νησιά ο μικρός αδελφός εξαφανίζεται. Όλοι υποπτεύονται τον Φίλιππο. Ο Αλέξης, ομοφυλόφιλος και ερωτευμένος μαζί του, τον προκαλεί να μιλήσει ή αλλιώς θα καταγγείλει την εξαφάνιση στην αστυνομία. Το κορίτσι υποπτεύεται το φονικό που έγινε, αλλά δεν μπορεί να κάνει τίποτα, και σωπαίνει. Ο Φίλιππος νιώθει τον κίνδυνο, αλλά θα παίξει το παιχνίδι του ως το τέλος.
ΕΝΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΚΟΥΝΔΟΥΡΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ
Σίγουρα το Vortex ή το πρόσωπο της Μέδουσας είναι μια παράξενη ταινία. Γέννημα της αμέσως πριν τη δικτατορία ανώμαλης εποχής, φυγή θα μπορούσα να πω, ή ακόμα και απιστία στα δημόσια πράγματα, ή κούραση, ή και οργή ή και όλα μαζί τα παραπάνω, και άλλα πολλά ακόμα. Η ταινία γυρίστηκε σε δύο χώρους και σε δύο χρόνους. Η μισή γυρίστηκε σ’ ένα νησί του Αιγαίου το 1966-67 και η άλλη μισή στη Ρώμη και στο Λονδίνο το 1970. Η αντιστικτική συρραφή των δύο μερών αποτελεί και το ύφος-κλειδί όλου του έργου. Η ταινία θέλει τη συμπαράσταση και τη βοήθεια του θεατή για να λειτουργήσει. Ως ένα σημείο είναι ένα πείραμα, ή μια άσκηση πάνω σ’ ένα τεντωμένο σκοινί. Κάθε στιγμή ο κίνδυνος να γλιστρήσουν όλα στο κενό είναι φανερός. Αλλά κι αυτός ο κίνδυνος περιλαμβάνεται μέσα στα υλικά κατασκευής της ταινίας. Κατά τ’ άλλα, μπορώ να πω τώρα πως το πείραμα απέτυχε. Όχι επειδή η ταινία είναι ίσως κακή, -γιατί αυτό δεν έχει πια πολύ σημασία καθώς τα σύνορα του καλού από το κακό είναι τόσο ρευστά- αλλά επειδή ο δρόμος δεν οδηγεί πουθενά. Αδιέξοδο. Έτσι το Vortex είναι απλά αυτό που είναι, ένας κινηματογράφος χωρίς μέλλον, αλλά και χωρίς παρελθόν, μετέωρος ανάμεσα στη χαρά που μπορεί να πάρει ίσως κανείς βλέποντας τον, και στην αγανάκτηση. Εγώ τα γεύτηκα και τα δύο. Τώρα η σειρά σας.
Η ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ
Βρετανική Επιτροπή Λογοκρισίας Κινηματογράφου
Ο γραμματέας Stephen Murphy
Ο Πρόεδρος και τα μέλη της επιτροπής βρίσκονται στη δυσάρεστη θέση να αρνηθούν στη ταινία Vortex άδεια δημόσιας προβολής, παρ’ όλο που κανένας από εμάς δεν πιστεύει πως στόχος της ταινίας είναι η πορνογραφία. Ο λόγος, φυσικά, είναι η τελική ερωτική σκηνή που, σύμφωνα με τις απόψεις του προέδρου των μελών και επίσης την δική μου, ξεπερνάει σε μήκος και σε τόλμη οποιαδήποτε σκηνή από ταινία που μέχρι στιγμής έχει πάρει άδεια προβολής από την υπηρεσία μας.
Διευθυντής της Βρετανικής Επιτροπής για την Λογοκρισία του Κινηματογράφου
Θεωρώ το έργο σας εξαιρετικά όμορφο και αρνούμαι να επιτρέψω ή να συστήσω οποιαδήποτε περικοπή. Κατά τη γνώμη μου το Vortex πρέπει να προβληθεί ακριβώς όπως είναι, χωρίς καμία περικοπή, σε κινηματογράφους που θα μετατραπούν προσωρινά σε κινηματογραφικές λέσχες, ώστε να πετύχουν ειδική άδεια προβολής, John Trevelyan.
Ο γραμματέας
Η Βρετανική Επιτροπή Λογοκρισίας Κινηματογράφου αρνήθηκε άδεια δημόσιας προβολής στη ταινία Vortex. Το Τοπικό Συμβούλιο του Μπερκσάιερ είδε την ταινία και αποφάσισε -για την υψηλή καλλιτεχνική της ποιότητα- να χορηγήσει άδεια προβολής για όλους τους κινηματογράφους που υπάγονται στην περιοχή της δικαιοδοσίας του.
Michel Delahaye, Cahiers du Cinema
Αυτοί που έχουμε χαρεί τον Κούνδουρο στις προηγούμενες ταινίες του, βγήκαμε από την αίθουσα απολιθωμένοι. Από ποιον πλανήτη άραγε μας έρχεται η καινούργια του ταινία. Σίγουρα δεν έχουμε δει ποτέ μια ταινία τόσο άσπρη και τόσο μαύρη, τόσο τετραγωνισμένη, αλφαδιασμένη, κυβισμένη, ευθυγραμμισμένη, τόσο προκλητικά συμβολική. Απ’ αυτό το δίλημμα αποφάσισα να ξαναδώ την ταινία στην πρώτη ευκαιρία. Είναι το λιγότερο που της χρωστώ.
Για την Paramount Pictures
Είμαστε στη δυσάρεστη θέση να σας πληροφορήσουμε ότι η ταινία Vortex παρ’ όλη την άψογη τεχνική της είναι εντελώς ακατάλληλη για να προβληθεί μπροστά σε αμερικάνικο κοινό. Η έλλειψη μύθου και ευανάγνωστης πλοκής απογοητεύουν τον μέσο θεατή.
Svenska Filminstituet
Είδαμε με ενθουσιασμό το Vortex. Προγραμματίσαμε κιόλας μια σειρά προβολών στο Ινστιτούτο, και στη συνέχεια θα προωθήσουμε την ταινία στους εμπορικούς Κινηματογράφους και στην Τηλεόραση. Στο μεταξύ δεχτείτε τα αληθινά συγχαρητήριά μας για το έργο σας. Είναι ίσως η τελευταία ασπρόμαυρη ταινία που βλέπουμε. Και βλέποντάς την θυμόμαστε και νοσταλγούμε την δόξα της ασπρόμαυρης εικόνας.
Der Tagesspiegel – Berlin
Μια ταινία γεμάτη μυστικοπάθεια, μαγνητισμό και επιφυλακτικότητα. Οι ήρωες, πρόσωπα καταδικασμένα, κληρονόμοι του αρχαίου μύθου, αγωνίζονται για την εύνοια του απρόσιτου θηλυκού που με κρυφή χαρά μελετά την ομορφιά του μπροστά στον καθρέφτη. Ανίκανοι να φύγουν μένουν και καταστρέφονται, όπως ακριβώς τα μυθολογικά τους πρότυπα. Ο Νίκος Κούνδουρος πυκνώνει σε σύγχρονες διαστάσεις την ουσία του μύθου και γεμίζει την οθόνη από μια σειρά εικόνες γεμάτες πληθωρική ομορφιά και δύναμη. Με τέλεια τεχνική που δεν αφήνει ούτε στιγμή την εσωτερική ένταση να τα χαλαρώσει, φέρνει στην επιφάνεια τη μυστική ζωή των ηρώων του που κοχλάζει κάτω από μια ψεύτικη ηρεμία. Διάλογος αιχμηρός σχεδόν αφηρημένος, που μαζί με μια πολύ έντεχνη μουσική υπηρετούν δυναμικά την οργάνωση της εικόνας και την βοηθούν να χτίσει -μέσα από υπονοούμενα και συμβολισμούς- μια αυστηρή ταινία.
Για την United Artists
Όπως ξέρετε οι ασπρόμαυρες ταινίες έχουν εντελώς εξαιρεθεί από τα προγράμματα των εμπορικών κυκλωμάτων. Λυπούμαστε αλλά η ταινία σας δεν μπορεί να αποτελέσει εξαίρεση. Θα θέλαμε όμως να ξέρουμε αν με τη βοήθεια της εταιρείας μας θα είστε σε θέση να ξαναγυρίσετε την ίδια ταινία έγχρωμη.
*Το Vortex ή το πρόσωπο της Μέδουσας προβλήθηκε για πρώτη φορά στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1977.
VΟRTEX ή το πρόσωπο της Μέδουσας
Μια ταινία του Νίκου Κούνδουρου σε άσπρο-μαύρο
Ηθοποιοί
Χαρά Αγγελούση
Φάνης Χήνας
Φίλιππος Βλάχος
Georg Willing
Δημήτρης Κορομηλάς
Alexis Man
Σενάριο
Bαγγέλης Γκούφας
Νίκος Κούνδουρος
Φωτογραφία
Karlheinz Hummel
Δημήτρης Νικολάου
Μουσική
Γιάννης Μαρκόπουλος
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.