Υπάρχει ελληνικό queer σινεμά;

Της Μυρτώς Γαλάνη (acinartisia)

Αφιέρωμα στο ελληνικό queer cinema στην Ταινιοθήκη, 13-19/12

Oλο και εντονότερη κουβέντα γίνεται διεθνώς σχετικά με τον όρο queer cinema. Ταινίες queer περιεχομένου βγαίνουν από το περιθώριο του παρελθόντος προς το mainstream, ταξιδεύουν σε φεστιβάλ και μεγάλες διοργανώσεις, διαμορφώνοντας στιβαρό καλλιτεχνικό ρεύμα. Στρέφοντας το φακό στον ελληνικό κινηματογράφο, κανείς θα φέρει στη μνήμη, ταινίες, κυρίως τελευταίων ετών, που αντιπροσωπεύουν queer θεματολογία. Μπορούμε, όμως να μιλήσουμε για ρεύμα ελληνικού queer cinema; Κι αν ναι, πόσο πρόσφατο φαινόμενο αποτελεί;

Το κοινό μπορεί να αναζητήσει απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα από τις 13 έως 19 Δεκεμβρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, όπου πραγματοποιείται ένα ευρύ αφιέρωμα στο «Ελληνικό Queer Σινεμά», αυτούσιο, όπως παρουσιάστηκε στα πλαίσια του 59ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Είναι η πρώτη φορά στην Ελλάδα που ένας επίσημος, δημόσιος οργανισμός διοργάνωσε ένα τόσο εκτενές αφιέρωμα στην ελληνική κινηματογραφική παραγωγή της queer θεματολογίας. Μέσα από 38 μικρού και μεγάλου μήκους ταινίες, γίνεται απόπειρα να ανοίξει μια κουβέντα για τη διαφορετικότητα στην κινηματογραφική δημιουργία, προσεγγίζοντας τις ευρείες προεκτάσεις του πεδίου του queer cinema, σε άμεση γειτνίαση με την εγχώρια εθνογραφική παράμετρο.

Ο Κωνσταντίνος Κυριακός, Αν. Καθηγητής της Ιστορίας του Θεάτρου και του Ελληνικού Κινηματογράφου (Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πατρών), που επιμελήθηκε το αφιέρωμα, προσπάθησε να δει τον όρο «queer» όχι απλά αποτυπωμένο σε ταινίες που αφορούν στην ομοφυλοφιλική θεματολογία, αλλά και σε όσες εμπεριέχουν μια συγκεκριμένη πολιτική τοποθέτηση και μια γενικότερη αισθητική προσέγγιση που δεν αφορά αναγκαστικά άμεσα το ομοφυλοφιλικό πεδίο. Πρόκειται για ταινίες με τόλμη, συχνά πρωτοποριακές για την εποχή τους. Το κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει σε μεγάλη οθόνη τόσο ταινίες γνωστές και δημοφιλείς, κάποιες αναγνωρισμένες σε διεθνή φεστιβάλ, κάποιες που έχουν με το χρόνο αποκτήσει καλτ στάτους, όσο και ταινίες λιγότερο γνωστές, σε δυσεύρετες κόπιες, ορισμένες από τις οποίες έχουν, μάλιστα, πολεμηθεί.

Το αφιέρωμα φέρνει στο προσκήνιο φιλμ υψηλής καλλιτεχνικής αξίας, από σημαντικούς δημιουργούς, που διατρέχουν 5 κινηματογραφικές δεκαετίες. Ξεκινώντας από τα τέλη της δεκαετίας του ’60, όπου η queer ταυτότητα ήταν καλά κλεισμένη στη ντουλάπα, θα προβληθούν οι ταινίες Vortex ή Το πρόσωπο της Μέδουσας (1967) του Νίκου Κούνδουρου και ο Ορέστης (1969), του βραβευμένου με Όσκαρ σκηνογράφου και εικαστικού Βασίλη Φωτόπουλου, που προβάλλουν μια πλέον απενοχοποιημένη απεικόνιση του ανδρικού σώματος. Από τη δεκαετία του ’70, το σινεμά αρχίζει να στηλιτεύει με μεγαλύτερη τόλμη έμφυλα στερεότυπα. Μεταξύ των αντιπροσωπευτικών ταινιών που θα προβληθούν είναι Η Λίζα και η άλλη (1976) και Καλλονή (1977) του Τάκη Σπετσιώτη και το εμβληματικό και επιδραστικό ντοκουμέντο μικρού-μήκους Μπέττυ (1979) του Δημήτρη Σταύρακα.

Κατά τη δεκαετία του ’80 ταινίες queer θεματολογίας διεκδικούν έντονα το ρόλο τους στην εγχώρια κινηματογραφική σκηνή, ξεπερνούν τους περιορισμούς λογοκρισίας, και επιχειρούν να αναδείξουν προβληματισμούς σε ατομικό αλλά και σε συλλογικό επίπεδο, υπό το πρίσμα της ελληνικής κοινωνίας, σε αστικά και επαρχιακά κάδρα. Εδώ θα προβληθούν, μεταξύ άλλων: ο εμβληματικός Άγγελος του Γιώργου Κατακουζηνού (1982), Στην αναπαυτική μεριά (1981) και Μετέωρο και Σκιά (1985) του Τάκη Σπετσιώτη, ο Τόπος της Αντουανέττας Αγγελίδη (1985), η Ομίχλη κάτω από τον ήλιο του Νίκου Λυγγούρη (1980), το Poste Restante Ομόνοια του Χάρη Παπαδόπουλου (1982). Στη δεκαετία του ’90 βλέπουμε πλέον μια απενοχοποιημένη, ψύχραιμη και συχνά ανατρεπτική ματιά στο queer cinema, ενώ δημιουργοί διεκδικούν το ρόλο αντιπροσώπων του: ο Χρήστος Δήμας με το σπονδυλωτό φιλμ 4, ο Πάνος Χ. Κούτρας με το καλτ Η επίθεση του γιγαντιαίου μουσακά (1999), ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης με τα North of Vortex (1991), Caught Looking (1991), Τρώες (1990), και Μία θέση στον ήλιο (1994). Τα δύο τελευταία, μάλιστα, θα σημάνουν και την πρεμιέρα του αφιερώματος στις 13 Δεκεμβρίου, παρουσία του σκηνοθέτη τους.

Από τις αρχές του 2000 έως σήμερα, το «νέο queer σινεμά» ξεπερνά τα ελληνικά σύνορα και αναγνωρίζει διακρίσεις, με εργαλείο τον πειραματισμό, την εξερεύνηση, το βλέμμα στην επικαιρότητα. Ταινία-ορόσημο, η πολυβραβευμένη και δημοφιλής Στρέλλα (2009) του Πάνου Χ.Κούτρα. Περισσότεροι δημιουργοί εκφράζουν πλέον το ρεύμα, και συναντούμε περισσότερες σε αριθμό ταινίες, όπως: Η διαρκής αναχώρηση της Πέτρα Γκόινγκ της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγγάρη (2001), Οι άνδρες δεν κλαίνε του Κυριάκου Χατζημιχαηλίδη (2001), Το γαλάζιο φόρεμα του Γιάννη Διαμαντόπουλου (2005), Ι Αm Gay του Νικόλα Κολοβού (2008), Μέσα στο δάσος του Άγγελου Φραντζή, Η Αφροδίτη στην αυλή του Τηλέμαχου Αλεξίου (2012), Δίπτυχο: Η αγάπη που δεν λέει το όνομά της του Παναγιώτη Ευαγγελίδη (2011), Η ανταρσία της κόκκινης Μαρίας του Κώστα Ζάπα (2011), Ο ξεναγός του Ζαχαρία Μαυροειδή (2011), Fuck Freud του Αδάμ Καρυπίδη (2013), 7 θυμοί του Χρήστου Βούπουρα (2014), καθώς και τα ντοκιμαντέρ Καλιαρντά της Πάολας Ρεβενιώτη (2014) και Obscuro Barroco της Ευαγγελίας Κρανιώτη (2018). Παράλληλα, η Ταινιοθήκη, θα παρουσιάσει για πρώτη φορά στην Αθήνα, και την ενότητα Acrobatics που περιλαμβάνει μικρού μήκους ταινίες queer θεματολογίας, πρόσφατης παραγωγής, που γύρισαν νέοι βραβευμένοι μικρομηκάδες (Θ.Νεοφώτιστος, Δ.Νάκος, Γ.Τελτζίδης, Ν.Λεούση, Μ.Μαυρής) μετά από ανάθεση της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών ειδικά για το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Η εκδήλωση πραγματοποιείται υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Τις ταινίες του αφιερώματος προλογίζουν οι σκηνοθέτες και άλλοι συντελεστές ενώ το πρόγραμμα περιλαμβάνει πάρτυ και μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τίτλο Η Εικόνα και τα κοινωνικά δικαιώματα που θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 15 Δεκεμβρίου (16.45). Συμμετέχουν: η σκηνοθέτης και πανεπιστημιακός Αντουανέττα Αγγελίδη, η πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών Μαρίνα Γαλανού, ο σκηνοθέτης-σεναριογράφος Παναγιώτης Ευαγγελίδης, η σκηνοθέτης Ίρις Ζαχμανίδη, η Πρόεδρος του ΔΣ της Ταινιοθήκης της Ελλάδος και Καθηγήτρια στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Μαρία Κομνηνού, ο Αν. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών Κωνσταντίνος Κυριακός, και ο σκηνοθέτης Τάκης Σπετσιώτης. Χαιρετισμό θα απευθύνει η Γενική Γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Μαρία Γιαννακάκη.

**Σημειώνεται ότι δύο από τις ταινίες του αφιερώματος, το Μετέωρο και Σκιά του Τάκη Σπετσιώτη και η Στρέλλα του Πάνου Χ. Κούτρα, θα προβληθούν με όρους καθολικής προσβασιμότητας για όλους τους θεατές: με ακουστική περιγραφή [AD: Audio Description] για τυφλούς και άτομα με προβλήματα όρασης και με υπότιτλους για Κ/κωφούς και βαρήκοους [SDH: Subtitles for the Deaf or Hard of Hearing] με την επιμέλεια και πιστοποίηση της Κίνησης Ανάπηρων Καλλιτεχνών.

Info Point

Ταινιοθήκη της Ελλάδος

Ιερά Οδός 48 και Μεγάλου Αλεξάνδρου, μετρό Κεραμεικός, τηλ. 210 3612046

Εισιτήρια: 5 ευρώ. Θα διατίθεται επίσης εβδομαδιαία κάρτα με κόστος 40 ευρώ και 20 ευρώ (μειωμένο)