Υπόγεια Ρεύματα: Η ποίηση είναι το σχολείο μας

Οι καλλιτέχνες μας απαντούν πάνω σε στίχους τους. Μοιράζονται την ιστορία που κρύβεται από πίσω, το μήνυμα που θέλουν να μεταφέρουν.

ΥΠΟΓΕΙΑ ΡΕΥΜΑΤΑ

“Τα όνειρα της Κυριακής κοστίζουν ακριβά”, είναι ένας από τους στίχους της πασίγνωστης “Ασημένιας Σφήκας” των Υπογείων Ρευμάτων, που κυκλοφόρησε στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Από τότε, με πολλά ακόμη κομμάτια -κι ας μην ακούγονται όλα σε κάθε σπίτι- η «ανήσυχη» μπάντα αναδεικνύει σταθερά κοινωνικά ζητήματα και προβληματισμούς, ενώ την ίδια στιγμή παραμένει ασυμβίβαστη με τους νόμους της αγοράς.

Αντί για την υπερπροβολή των μελών της, επιδιώκει να ανοίξουν συζητήσεις με αφορμή το έργο της. Πρόκειται για μια επιλογή που δεν συμπίπτει με τα “θέλω” των διευθυντών στα ραδιόφωνα των πληρωμένων playlists, με αποτέλεσμα ακόμη και σήμερα τα Υπόγεια Ρεύματα να είναι ταυτισμένα στο ευρύ κοινό, σχεδόν αποκλειστικά με την “Ασημένια Σφήκα”, παρότι ακολούθησαν πολλά τραγούδια και δίσκοι από τις “Παραλογές” (1995). Χαλάλι από τη μία, καθώς το τραγούδι περιέχει δυνατούς συμβολισμούς και νοήματα.

Στη συζήτησή μας με τον Γρηγόρη Κλιούμη, ένα απόγευμα στην αγαπημένη του Καλλιθέα, δεν περιοριστήκαμε στη μεγάλη τους επιτυχία. Μιλήσαμε για όλα αυτά τα καθημερινά που απαρτίζουν την “πεζή μοναδική πραγματικότητα”. Για τον κόσμο που δεν αλλάζει ποτέ όπως έγραφε ο Γκάτσος και σήμερα ακόμη τραγουδούν πολλοί. Αλλά και για την αισιοδοξία που χρειάζεται στην καθημερινότητα ώστε να πηγαίνεις παρακάτω και να μην πνίγεσαι από τον τριγύρω παραλογισμό.

Η φωτογραφία από το καφέ είναι της Ηλέκτρας Χατζηκάλφα / Η κεντρική φωτογραφία του κειμένου είναι της Θάλειας Γαλανοπούλου

Σε ποιους απευθυνόσασταν με το “Πολιτεύεσαι” (1994). Ποιοι θα θέλατε να το ακούσουν και σήμερα;

Ρε μπάρμπα πες μου κάτι γιατί θα τρελαθώ
θα στρίψει το μυαλό μου θα πέσω σε γκρεμό
αλλάξανε τα μυαλά σου ή τα `πιασες χοντρά
κι έγινε η επανάσταση χωράφια και λεφτά

Η πολιτική στην οποία αναφερόμαστε είναι της εξουσίας, δεν είναι το πολιτικό ον του Αριστοτέλη. Η εξουσία εκ προοιμίου διαφθείρει, οπότε η προτροπή και τότε και σήμερα, είναι να κρατιόμαστε μακριά από κάθε μορφής εξουσία ώστε να μη διαφθαρούμε. Απευθύνεται επίσης σε όσους έχουν ήδη πολιτευθεί και διαφθαρεί, απευθύνεται δυστυχώς και σε μία αριστερά που και σε όλες τις γενιές θα ταλαιπωρεί, θα “προδίδει” με κάποιο τρόπο. Είναι δραματικό να βλέπεις ανθρώπους καθώς περνούν τα χρόνια να διαφθείρονται. Αν θέλουμε να είμαστε υγιείς -όπως το εννοούμε εμείς- πρέπει να μένουμε μακριά από τον πολιτευτή, όχι όμως και το πολιτικό ον, καθώς οφείλουμε να έχουμε πολιτική άποψη για τα πράγματα.

Δεν θεωρείτε ότι η γενικευμένη απαξίωση στους πολιτικούς οδηγεί στην καλύτερη περίπτωση σε μια απολίτικη αποχή, στη χειρότερη στην μεγαλύτερη απήχηση των νεοναζί;

Είναι επικίνδυνη, όπως και η πολιτική. Είναι επικίνδυνο να λες τέτοια πράγματα σε ανθρώπους που ίσως τα μετατρέψουν σε μηδενισμό. Δεν μπορώ να κάνω τίποτα, δεν μπορεί η Τέχνη να κάνει τίποτα. Οφείλω να πω όσα το δικό μου μυαλό καταλαβαίνει, όσο επικίνδυνα και αν είναι για τους άλλους. Οφείλουν και αυτοί να έχουν τις ανάλογες άμυνες, ώστε να επεξεργαστούν αυτό που ακούνε από μένα. Οπότε ναι είναι επικίνδυνο αλλά δεν θα επιτρέψω η επικινδυνότητα να με κάνει να σταματήσω να το λέω. Πέφτεις σε τρομακτική αυτολογοκρισία, επικίνδυνο για ένα άνθρωπο που θέλει να εκφράζεται μέσω της Τέχνης.

Στον ίδιο δίσκο περιλαμβάνονταν και τα “Όνειρα σιλικόνης”. Το ’94 δεν είχαμε τη σημερινή κρίση αλλά στεκόσασταν απέναντι στην πλαστική ευημερία. Πώς κατορθώσατε να διαχωριστείτε από το σύνολο και να κρίνετε μια κυρίαρχη αντίληψη; Τί σας ενοχλούσε, όταν δεν ήταν μάλιστα τόσο φανερό;

Είναι πράγματα που τα νιώθεις βαθύτερα μέσα σου και με τη δημιουργία “βγαίνουν” χωρίς να τα αντιλαμβάνεσαι. Είναι πολύ γοητευτικό αυτό με τους στίχους. Πιστεύω ότι όποιος άνθρωπος είναι ανήσυχος, έχει μέσα του μια αίσθηση για το τι επακολουθεί, το νιώθει. Είμαι εντελώς βέβαια υλιστής, δεν πιστεύω σε προφητείες και μαντείες.

Σε κάθε περίπτωση νιώθαμε όλο αυτό το ψεύτικο, το πλαστικό, όλη αυτή την παντοδυναμία της εικόνας που ερχόταν. Έχουν συμβεί τρομακτικά πράγματα τα τελευταία 20 χρόνια σε τεχνολογικό επίπεδο… Η αίσθησή μας αυτή όμως, δεν μας προστάτεψε. Από τότε θυμάμαι κουβέντες για την επικινδυνότητα του πλαστικού χρήματος ή την παντοδυναμία των media και κάποιος από εμάς που ήταν στο ίδιο τραπέζι, έπεσε σε αυτό το λούκι δανείστηκε κτλ.

Στις Παραλογές (1995) η Ασημένια Σφήκα μας δίνει μια εικόνα:

Ξέρεις πώς είναι να διαβάζεις στο σκοτάδι
Ξέρεις πώς είναι να δακρύζεις στα κρυφά
Φώτα της πόλης και μεγάλοι άδειοι δρόμοι
Τα όνειρα της Κυριακής κοστίζουν ακριβά

20 χρόνια μετά, η εικόνα αυτή να υπάρχει; Η κρίση και η φτώχεια, δεν μας έφεραν πιο κοντά τελικά;

Δεν θα πάψει ποτέ να ισχύει. Περιμένω να δω περισσότερη αλληλεγγύη. Υπάρχουν ψήγματα, αλλά περιμένω περισσότερα. Το σίγουρο είναι ότι η κρίση κάνει τα πάντα πιο έντονα. Από τη μία μπορεί να ήρθαμε πιο κοντά, από την άλλη βλέπουμε να υπάρχει βία, τη Χρυσή Αυγή στη Βουλή, βλέπουμε ωχαδερφισμό και σταρχιδισμό. Δυστυχώς σκέφτομαι ότι αυτό που μπορεί να οδηγήσει στη θετική ή αρνητική πλευρά είναι η κουλτούρα ενός λαού και δεν έχω μεγάλη εμπιστοσύνη στη δική μας.

Μέσα από τον ελληνικό στίχο προσπαθείτε να προτάξετε κάτι διαφορετικό;

Είναι ένα πείραμα ο ελληνικός στίχος στην ηλεκτρική μουσική. Το βασικό μου πρόβλημα με τα αγγλόφωνα είναι ότι δεν μας βοηθάνε να φτιαχτεί μια νέα τραγουδοποιία -χωρίς να υποτιμώ ό,τι υπάρχει- αλλά κάτι πιο καινούριο, κάτι πιο φρέσκο, από ανθρώπους που μπορούν να γράψουν καλούς στίχους και να αντιληφθούν παράλληλα τη δυτική μουσική.

Ποια είναι τα θετικά χαρακτηριστικά του ελληνικού στίχου;

Το ζήτημα για μένα είναι πως αυτή τη γλώσσα έχουμε, σε αυτή τη γλώσσα πρέπει να επικοινωνήσουμε. Η μουσική είναι ένα εργαλείο να επικοινωνήσουμε πράγματα, είναι κρίμα να παράγονται κυρίως αστείες προσπάθειες από σχήματα που επιχειρούν να τραγουδήσουν ελληνικά πάνω σε ένα ροκ εν ρολ. Δεν είναι όλες αστείες, αλλά εδώ και 40 χρόνια, έχουμε τον Σιδηρόπουλο και συνολικά πέντε ανθρώπους που προσπάθησαν να κάνουν ένα βήμα παραπάνω με αξιώσεις. Χρειαζόμαστε περισσότερους. Τα ελληνόφωνα γκρουπ δεν έχουν καταφέρει να το κάνουν όλα καλά αυτό, έχουμε πολλές προσπάθειες – αστειότητες στιχουργικά.

Προχωρώντας λίγο στο χρόνο, στη “Μια φυλακή” από τον δίσκο “Τσαλακωμένες μέρες” υπάρχει ο στίχος:

“Χίλιες ζωές τι να τις κάνω; Έχω μια και δεν τελειώνει”.

Τί θέλετε να πείτε;

Περιγράφει μια πολύ μαύρη κατάσταση το τραγούδι. Όλα τα τραγούδια του δίσκου γράφτηκαν όταν ζήσαμε μια τεράστια απώλεια στην παρέα μας (ο ντράμερ Βασίλης Κούσης). Το συγκεκριμένο, ήταν από τα κομμάτια που μου δημιούργησαν έντονα τη διάθεση αυτολογοκρισίας, φόβο για το πώς μπορεί να το αντιληφθεί ένας άνθρωπος σε μια άσχημη στιγμή, αλλά ήμουν κι εγώ σε πολύ άσχημη στιγμή. Ήταν μια “φυλακή”. Ήταν μια εποχή πολύ εσωτερική και οι στίχοι επιθετικοί.

Οι στίχοι, αν και προσωπικοί, θα μπορούσαν να εκφράζουν και σήμερα πολλούς..

Ναι και είναι άσχημο…

Τί κάνει περισσότερο ανυπόφορη την καθημερινότητα;

Την κάνει το παράλογο, όπως λέει και ο Καμύ στο μύθο του Σίσυφου. Το παράλογο είναι αυτό που μας διαλύει. Κάποια στιγμή οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το παράλογο του περιβάλλοντός τους. Και είναι μια κρίσιμη στιγμή, ή θα το αντέξεις και θα το πολεμήσεις, ή θα την κάνεις. Εμένα τουλάχιστον, αυτό με διαλύει στην πόλη. Δυσκολεύομαι να βγαίνω από το σπίτι μου και υπάρχουν περίοδοι που τα πάντα μου φαίνονται παράλογα. Όλα τα έργα των γύρω μου φαίνονται παράλογα. Τα σπίτια, η ρυμοτομία μας, η βουλή μας, τα πάντα. Οι συμπεριφορές των ανθρώπων. Σκέψου πόσο παράλογο είναι δύο φίλοι να μη μιλάνε, επειδή κάποια στιγμή τσακώθηκαν και δεν κάθονται να συζητήσουν να το λύσουν. Και το βλέπεις παντού γύρω σου! Έχεις ένα πρόβλημα και δεν το λύνεις εκείνη τη στιγμή, αλλά το κρατάς.

Και τί είναι τελικά αυτό που μας κρατά εδώ, ενώ όλο λέμε πώς θα φύγουμε για άλλα μέρη και άλλα μυστικά;

Κι αν διψάω για μια αλήθεια
αλήθεια που βουτάει στα βαθιά
είναι αλήθεια που βγαίνει
μέσα απ τα μικρά μας μυστικά

Είμαστε λίγοι, ο κόσμος δεν αλλάζει με 5-6 νοματαίους. Και φοβάμαι ότι πράγματι δεν αλλάζει όπως λέει ο Γκάτσος. Μας κρατάει η αριθμητική υπεροχή τους στις κοινωνικές συνθήκες που ζούμε. Σε προσωπικό επίπεδο από την άλλη ονειρεύομαι να ζήσω στη φύση. Θα ήθελα να καταφέρω να ζήσω ένα χρόνο τον κύκλο της φύσης. Αν δεν έχεις όμως τα μέσα είναι πάρα πολύ δύσκολο. Για να φύγω από αυτό τον παραλογισμό, διότι είναι αντικειμενικά λιγότερο παράλογη η φύση, θα έπρεπε να παρατήσω πολλά πράγματα που είναι σημαντικά για μένα και κυρίως τις σχέσεις μου, τους φίλους μου. Η φιλία για μένα είναι το μεγαλύτερο αγαθό. Συνεπώς, με εμποδίζουν οι δυσκολίες των συνθηκών και η προσκόλληση μου στη σφαίρα μου, στη φούσκα μου στο κύκλο των ανθρώπων. Θα πρέπει να τους πάρω όλους μαζί για να φύγω!

Μήπως όμως τα πράγματα αλλάζουν έστω και αργά; Ας πούμε υπάρχουν πολλά τραγούδια σας που γνώρισαν μεγάλη αναγνωρισιμότητα. Αυτό δεν αποτελεί μεταστροφή της κουλτούρας, μια νίκη κατά κάποιο τρόπο να ακουστούν στίχοι από την Ασημένια Σφήκα και σε σπίτια που ακούνε σκυλάδικα;

Ελπίζω βαθύτατα να είναι έτσι, παράλληλα όμως ξέρεις ότι δεν είναι μόνο αυτοί οι στίχοι πετυχημένοι, είναι και τα παρατράγουδα της Πάνιας και του Καρβέλα. Αυτό είναι το πρόβλημα του μεταμοντέρνου, είμαστε συνηθισμένοι στα πάντα. Με την ίδια ευκολία μπορούμε να ακούσουμε και να ενδιαφερθούμε για κάτι που μας προβληματίζει βαθύτερα, με την ίδια ευκολία θα ακούσουμε κάτι που μας γαργαλάει επιφανειακά. Δεν έλειψαν ποτέ οι αλήθειες, τις έχουν πει εδώ και χιλιάδες χρόνια τώρα, αλλά ο κόσμος δεν άλλαξε. Εδώ στην Ελλάδα, οι φιλόσοφοι, μας έχουν δείξει τουλάχιστον τρεις τρόπους για να ζούμε καλά. Δημιουργήθηκαν τρεις διαφορετικές σχολές που μας έδειξαν τρόπο για να ζούμε καλά κι όμως δεν τους άκουσε κανείς! Δεν μου λέει και τίποτα ότι έγινε επιτυχία ένα τραγούδι που είχε κάτι να πει. Η μάζα το αγνοεί και τώρα εξακολουθεί να οδηγείται από τα όνειρα σιλικόνης…

Γράφετε πάντως και αισιόδοξα τραγούδια, έστω κι αν συνοδεύονται σε κάποιες περιπτώσεις όπως στο “Να γελάς” από μελαγχολικές μελωδίες.

Η αισιοδοξία και η απαισιοδοξία είναι επιλογές. Η λογική μου λέει ότι όλα είναι χαλιά, από την άλλη δηλώνω και διαλέγω να είμαι αισιόδοξος. Δεν είμαστε από τους απαισιόδοξους ανθρώπους στην πραγματικότητα. Το ότι αντιλαμβανόμαστε πράγματα και τα χρησιμοποιούμε μέσα στη δημιουργία μας, δεν σημαίνει κιόλας ότι καταδυναστεύουν τη ζωή μας. Για μένα η λογική επιλογή είναι το μισογεμάτο ποτήρι. Το άλλο, το βαριέμαι. Ας πεθάνω διαφορετικά, αν δεν έχω κάτι να με κρατάει στη ζωή…. Αυτό που με κρατάει στη ζωή είναι η επόμενη δημιουργία.

Έχετε μελοποιήσει πολλούς ποιητές. Τί ρόλο έχει παίξει η ποίηση στο έργο σας;

Η ποίηση στη δικιά μας παρέα ήταν το φροντιστήριο μας, το σχολείο μας. Είμαστε συγκρότημα της εργατικής τάξης, ό,τι μάθαμε, το μάθαμε εκτός σχολείου, γιατί το σχολείο – όπως υποθέτω συμβαίνει και τώρα- ήταν άχρηστο, δεν προσέφερε πολλά. Η δικιά μας παρέα χάρη και σε κάποιες συγκυρίες μπήκε από πολύ νωρίς στον κόσμο της ποίησης. Έμαθα να γράφω τραγούδια μελοποιώντας την “Οργή λαού”, μια μεταθανάτια συλλογή του Βάρναλη με ποιήματα που παραμένουν επίκαιρα. Τα πρώτα τραγούδια που φτιάξαμε, καθότι ακόμη δεν είχαμε εμπιστοσύνη στους εαυτούς μας, στηρίχθηκαν στους ποιητές. Το “Σαν φως” είναι τραγούδι που φτιάχτηκε πάνω στο ποίημα του Καββαδία “Η πλώρη μας”. Μάθαμε και συνεχίζουμε να μαθαίνουμε από την ποίηση.

Ποια είναι τα μικρά μυστικά πίσω από στίχους τόσων ετών; Τι συγκινεί το βλέμμα σας; Μου άρεσε πολύ το τετράστιχο που περιλαμβάνεται στο κομμάτι “Ανάμεσα στον καιρό”. Είχε έντονα το καθημερινό στοιχείο.

Τι κι αν βρίσκω τον εαυτό μου ανάμεσα στον καιρό
Τι κι αν βρίσκω τον εαυτό μου μεσα στις φάμπρικες,
στα φουγάρα που σκορπούν τον καπνό,
στα τελάρα που τα πετάνε στην αγορά

Οι καθημερινές εικόνες μας εμπνέουν, ναι. Αν και αποφεύγω την πολύ καθημερινότητα, ζω πολύ μόνος. Πρώτα από όλα, η δημιουργία είναι καλή για το δημιουργό. Είναι θεραπευτικό να βγει κάτι από μέσα μου και όσο έχει αυτή τη χρήση συνεχίζει για μένα να είναι ειλικρινές, να είναι άξιο λόγου. Δυστυχώς, έχοντας πλέον την εμπειρία, αναγνωρίζω πάρα πολύ εύκολα τι δεν έχει αυτή την λειτουργία όταν φτιάχνεται, αλλά έχει την λειτουργία “με τι θα πέσει η γκόμενα”, “με τι θα βγάλω περισσότερο λεφτά”. Και πιστεύω ότι έτσι καταστρέφεται και η Τέχνη και ο δημιουργός και το έργο. Έχει να κάνει με την τάση των ανθρώπων τελικά να κάνουν πιο σημαντικό τον δημιουργό από το έργο. Είναι ουσιώδες για μας να μην πουλήσουμε τον εαυτό μας. Όχι γιατί ντρεπόμαστε ή γιατί δεν είμαστε αρκετά πολύσημοι, αλλά γιατί αποδυναμώνουμε το έργο μας. Αυτό έχουμε διαλέξει, αυτό πρέπει να υπηρετήσουμε ως Υπόγεια Ρεύματα.