Όλοι υποφέρουμε λίγο πολύ από το σύνδρομο της Στοκχόλμης
Το Σύνδρομο της Στοκχόλμης είναι ένα ψυχολογικό σύνδρομο. Πήρε το όνομά του από το όνομα της πόλης όπου εξελίχθηκε μια κατάσταση ομηρίας, μετά από το πέρας της οποίας διαγνώστηκε στα άτομα που είχαν υπάρξει όμηροι μια συγκεκριμένη ψυχική διαταραχή.
Στις 23 Αυγούστου του 1973, όταν δύο πρώην κατάδικοι, οπλισμένοι, όρμησαν μέσα στην τράπεζα Sveriges Kreditbank της Στοκχόλμης, φωνάζοντας (προφητικά ίσως;) «Το πάρτυ έχει μόλις ξεκινήσει». Κράτησαν σε αιχμαλωσία τέσσερις ομήρους, τρείς άνδρες και μία γυναίκα, σε ένα σκοτεινό υπόγειο για 131 ολόκληρες ώρες – δηλαδή γύρω στις πεντέμισι ημέρες – μέχρι να επέμβει η αστυνομία. Τα άτομα αυτά κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων από την Αστυνομία δήλωναν ότι χωρίς να μπορούν να εξηγήσουν το γιατί, ένοιωθαν μία βαθιά έλξη και ταύτιση με τους απαγωγείς τους, ενώ ταυτόχρονα φοβόντουσαν αυτούς που προσπαθούσαν να τους σώσουν. Μάλιστα, βοήθησαν τους δράστες να αντισταθούν στη σύλληψη, ενώ αργότερα δεν δίστασαν να ενισχύσουν οικονομικά τον δικαστικό αγώνα τους.
Το σύνδρομο αυτό επιβεβαιώθηκε από τότε και σε άλλες -πολλές- περιπτώσεις (μια πολύ γνωστή είναι αυτή της Νατάσα Κάμους). Παρουσιάζεται, κυρίως, στα θύματα απαγωγών. Χαρακτηρίζεται από την ταύτιση του θύματος με το θύτη, την ψυχολογική εξάρτηση ή ακόμη και αγάπη προς αυτόν, τα αρνητικά συναισθήματα του θύματος προς όποιον καταβάλει προσπάθειες διάσωσης, την υποστήριξη του θύτη από το θύμα καθώς και την έλλειψη θελήσεως του θύματος να απελευθερωθεί.
Όλα αυτά τα οξύμωρα συναισθήματα του θύματος αποτελούν προσπάθεια αυτοπροστασίας του, απόρροια του απέραντου φόβου του και όχι αυθεντικά συναισθήματα. Το θύμα, δηλαδή, πιστεύει πως το βασανιστήριό του θα σταματήσει εάν δείξει καλή συμπεριφορά και προθυμία συνεργασίας με τον καταπιεστή του. Ταυτίζεται μαζί του, γιατί προσπαθεί να πείσει τον εαυτό του ότι η κατάσταση αυτή είναι φυσιολογική και ότι «όλα θα πάνε καλά». Παραιτείται από την προσπάθεια διαφυγής και κάνει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται καθημερινότητά του. Το θύμα δεν αντέχει πλέον την πίεση, το φόβο, τον πόνο και για να προστατέψει τον εαυτό του παραμερίζει αυτά τα αρνητικά συναισθήματα και τα ανταλλάσει με θετικά.
Οι προϋποθέσεις που πρέπει να υπάρχουν για να εμφανιστεί το σύνδρομο της Στοκχόλμης είναι οι εξής:
Πρώτα, πρέπει να υπάρχει σαφής απειλή προς την σωματική ή ψυχολογική επιβίωση του εμπλεκόμενου ενώ επίσης και σοβαρή πεποίθηση – φόβος ότι ο απαγωγέας μπορεί να εκπληρώσει την απειλή. Στη συνέχεια πρέπει να υπάρξουν μικρά δείγματα «ευγενικής» συμπεριφοράς από τον απαγωγέα προς το θύμα. Το θύμα στηρίζεται σε αυτά τα μικρά δείγματα, ψήγματα ίσως, για να πιστέψει ότι ο απαγωγέας είναι όντως «καλός». Επίσης σημαντικό είναι να υπάρχει απομόνωση, με αποτέλεσμα το θύμα να έχει πρόσβαση μόνο στην «οπτική γωνία» του βασανιστή. Τέλος, πρέπει να υπάρχει ανικανότητα του θύματος να δραπετεύσει από τη δεδομένη κατάσταση.
Το σύνδρομο δεν εμφανίζεται αποκλειστικά και μόνο σε θύματα ομηρίας, αλλά και σε παιδιά που έχουν βιώσει κακοποίηση, γυναίκες που έπεσαν θύματα ξυλοδαρμού/κακοποίησης, αιχμαλώτους πολέμου, μέλη θρησκειών, θύματα αιμομιξίας, αιχμαλώτους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, καθώς και σε άτομα που έχουν ζήσει σχέσεις εξουσίας/εκφοβισμού.
Το σύνδρομο της Στοκχόλμης είναι αξιοπρόσεκτο για έναν λόγο: συναντάται στην καθημερινότητα πολύ συχνότερα απ’ ότι μπορεί κανείς να φανταστεί (σε μια πιο ήπια φυσικά μορφή του). Δεν είναι ίδιον μόνο ατόμων που έχουν διέλθει μέσα από υπερβολικά στρεσογόνες και ακραίες καταστάσεις αλλά και σε απλά καθημερινά άτομα που -χωρίς να το συνειδητοποιούν- γίνονται θύματα των ΜΜΕ, των δημαγωγών.
Μαρία Δελαγραμμάτικα
Η Λουτσία είναι εξαρτημένη από τον θυρωρό…
Βιέννη. Μέσα της δεκαετίας του 1950. Λίγα χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μια γυναίκα ζει σε ένα άδειο παρόν, μια γυναίκα που πέρασε από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί στην πιο τρυφερή ηλικία, μένοντας ερωτευμένη-εξαρτημένη από τον βασανιστή της.
Η Λουτσία (Σαρλότ Ράμπλινγκ), σύζυγος πλούσιου μαέστρου, τα έχει όλα. Ο Μαξ (Ντερκ Μπόγκαρτ) ένας φιλήσυχος απλός άνθρωπος, θυρωρός στο ξενοδοχείο που διαμένει η Λουτσία, άλλοτε αξιωματικός σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Έτσι θέλει στο παρόν τους ήρωές της η Λιλιάνα Καβάνι. Ο «Θυρωρός της Νύχτας» -όπως ονομάζεται η ταινία της Ιταλίδας σκηνοθέτιδας- πραγματεύεται σε μια πρώτη ανάγνωση την ιστορία της ναζιστικής Γερμανίας, τις μνήμες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και σε ένα δεύτερο επίπεδο τον σαδομαζοχισμό που συνόδεψε το ναζισμό -όλα αυτά υπό το πέπλο του παρεκκλίνοντος έρωτα που σκεπάζει την πλειοψηφία του έργου της Καβάνι.
Ο «Θυρωρός της Νύχτας», ταινία-σταθμός στην ιστορία του κινηματογράφου, αγγίζει και ένα άλλο ζήτημα. Αυτό που αποκαλούμε «σύνδρομο της Στοκχόλμης». Η Λουτσία, γόνος αντικαθεστωτικής οικογένειας, έζησε την πρώτη σεξουαλική της εμπειρία μέσα στο «θέατρο» του Τρίτου Ράιχ. Οι στολές, ο σαδισμός, τα προσωπεία, ο ρόλος του βασανιστή, συνέθεσαν το πλαίσιο μέσα στο οποίο πέρασε στην σωματική και ψυχική ενηλικίωσή της. Δεν κατάλαβε τι σημαίνει ναζισμός. Ο βασανιστής της είναι ο πρώτος σεξουαλικός της σύντροφος…
Ο Μαξ τη φρόντιζε, ήταν το «κοριτσάκι του», όπως ο ίδιος εξομολογείται. Βέβαια, ακόμη και η φροντίδα που της παρείχε είχε στοιχεία αρρωστημένης εξάρτησης, όπως αποδεικνύει το δώρο που της πρόσφερε (το κεφάλι κάποιου που την ενοχλούσε). Αλλά και όταν μετά από χρόνια ξαναβρέθηκαν, η προστασία που ο Μαξ προσέφερε στη Λουτσία βασίστηκε στον εγκλεισμό, στην απουσία τροφής, στο δέσιμο με αλυσίδες. Όλα αυτά δεν ενοχλούσαν τη Λουτσία. Την απομάκρυναν από την πλήξη της συμβατικής ενήλικης ζωής της. Της θύμισαν τον έρωτα/εξάρτηση –όπως τελοσπάντων τον είχε γνωρίσει. Ο εγκλεισμός της στο σπίτι του Μαξ, χωρίς τροφή δεν την ενοχλούσε, αλλά αντίθετα την βύθιζε σε μια γαλήνη, μια απάθεια στα πλαίσια της προσωπικής της ολοκλήρωσης.
Η Λουτσία δεν μπορούσε να καθορίσει την ύπαρξή της πέρα από τον Μαξ. Ήταν ο βασανιστής, αλλά και ο απελευθερωτής της. Ως το τέλος υπερασπίστηκε κάθε επιλογή του, ακόμη και όταν είχε φτάσει σε επίπεδα παντελούς σωματικής αδυναμίας. Έμεινε μαζί του, ενώ μπορούσε να σωθεί. Πέθανε μαζί του -αυτή σαν «κοριτσάκι» και αυτός σαν «αξιωματικός του Τρίτου Ράιχ».
Παίρνοντας αφορμή από τη σύνδεση του «συνδρόμου της Στοκχόλμης», όπως πραγματεύεται μέσα από την κάμερα της Καβάνι, αναδύονται πολλές σκέψεις για το σήμερα. Το ιστορικό πλαίσιο της ταινίας, μας οδηγεί μέσα από λογικά -έστω- άλματα, να αναλογιστούμε γύρω από τον εκφασισμό της ελληνικής κοινωνίας. Γνωρίζουμε τους βασανιστές μας -δεν είναι μόνο οι φασίστες. Κι όμως επιλέγουμε -ακόμη- σε μεγάλο βαθμό να αγνοήσουμε το μαστίγιο, γλείφοντας το σάπιο καρότο που μας προσφέρουν…
Μίνα Κωστοπούλου
* Στη φωτογραφία η Λουτσία μέσα στο θέατρο του ναζισμού ερμηνεύει τον δικό της «φυσικό» ρόλο.
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.