Η Έμμα Γκόλντμαν για τη ζωή και τον αναρχισμό

Λόγος της Έμμα Γκόλντμαν την 1η Μαρτίου 1931, επ’ ευκαιρία του Εικοστού Ενατου Λογοτεχνικού Συμποσίου Foyle’s, στο Λονδίνο:

Κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι, το θέμα σήμερα το μεσημέρι είναι «Μια αναρχική κοιτάζει τη ζωή». Δεν μπορώ να μιλήσω για όλους τους άλλους αναρχικούς αλλά για τον εαυτό μου θα ήθελα να πω ότι ήμουν τόσο έντονα απασχολημένη με το να ζω τη ζωή μου, ώστε δεν μου απέμενε στιγμή για να την κοιτάξω. Έχω συναίσθηση ότι για τον καθένα έρχεται μια περίοδος που είμαστε υποχρεωμένοι, αναγκαστικά, να καθίσουμε και να κοιτάξουμε τη ζωή. Η περίοδος αυτή είναι το σοφό γήρας, καθότι όμως ποτέ μου δεν έγινα σοφή δεν περιμένω να φτάσω σε αυτό το σημείο. Οι περισσότεροι άνθρωποι που κοιτάζουν τη ζωή δεν τη ζουν ποτέ. Αυτό που βλέπουν δεν είναι ζωή αλλά μόνο η σκιά της. Δεν έχουν μάθει ότι η ζωή είναι μια κατάρα που τους έχει σταλεί από έναν αδέξιο Θεό, ο οποίος έφτιαξε τον άνθρωπο κατά την εικόνα του; Γι’ αυτόν τον λόγο οι περισσότεροι άνθρωποι κοιτάζουν τη ζωή ως ένα είδος εφαλτηρίου προς έναν παράδεισο στην άλλη ζωή. Δεν τολμούν να ζήσουν τη ζωή ή να αδράξουν το πνεύμα της ζωής από τη ζωή όπως τους παρουσιάζεται. Αυτό σημαίνει ρίσκο· σημαίνει την παραίτησή τους από τα μικρά υλικά τους επιτεύγματα.

Σημαίνει την αντίθεση προς την «κοινή γνώμη» και τους νόμους και τους κανόνες της χώρας του καθενός. Υπάρχουν λιγοστοί άνθρωποι που έχουν την τόλμη και το κουράγιο να παραιτηθούν από όσα αγκαλιάζουν στην καρδιά τους. Φοβούνται ότι το πιθανό κέρδος τους δεν θα είναι το αντίστοιχο όσων απαρνήθηκαν. Οσο για εμένα, μπορώ να πω ότι […] μεγάλωσα με τη ζωή, τη ζωή από όλες τις απόψεις της, στα ύψη και στα βάθη της. Το αντίτιμο που πλήρωσα ήταν υψηλό βεβαίως, όμως αν έπρεπε να το πληρώσω πάλι από την αρχή, θα το έκανα με προθυμία, επειδή αν δεν είσαι πρόθυμος να πληρώσεις το αντίτιμο, αν δεν είσαι πρόθυμος να βουτήξεις στα βάθη, δεν θα κατορθώσεις ποτέ να αναρριχηθείς και πάλι στα ύψη της ζωής.

Φυσικά η ζωή παρουσιάζει τον εαυτό της με διαφορετικές μορφές σε διαφορετικές ηλικίες. Ανάμεσα στην ηλικία των οκτώ και των δώδεκα ονειρευόμουν να γίνω μια Ιουδίθ. Αποζητούσα να εκδικηθώ για τα δεινά του λαού μου, των Εβραίων, να κόψω το κεφάλι του κάθε Ολοφέρνη. Όταν ήμουν 14 ήθελα να σπουδάσω ιατρική, ώστε να είμαι ικανή να βοηθήσω τους συνανθρώπους μου. Όταν ήμουν 15 υπέφερα από έρωτα δίχως ανταπόδοση και επιθυμούσα να αυτοκτονήσω με ρομαντικό τρόπο, πίνοντας πολύ ξίδι. Πίστευα ότι αυτό θα με έκανε να φαίνομαι αέρινη και ενδιαφέρουσα, πολύ χλωμή και ποιητική, όταν θα βρισκόμουν στον τάφο μου, στα 16 όμως αποφάσισα έναν πιο δοξαστικό θάνατο. Ήθελα να χορέψω μέχρι θανάτου.

Ύστερα ήρθε η Αμερική, η Αμερική με τα τεράστια εργοστάσιά της, να σπρώχνω τα πετάλια μιας μηχανής για δέκα ώρες την ημέρα, προς δυόμισι δολάρια την εβδομάδα. [Την εμπειρία αυτή] ακολούθησε το μεγαλύτερο γεγονός της ζωής μου, αυτό που με έκανε αυτό που είμαι. Ήταν η τραγωδία στο Σικάγο, το 1887, όταν πέντε από τους πιο ευγενείς ανθρώπους δολοφονήθηκαν δικαστικά από την Πολιτεία του Ιλινόι. Ήταν οι διάσημοι αναρχικοί της Αμερικής – ο Πάρσονς, ο Σπάις, ο Φίσερ, ο Ενγκελς και ο Λινγκ – που δολοφονήθηκαν με τον νόμο την 11η Νοεμβρίου 1887. Ο γενναίος, νεαρός Λινγκ εξαπάτησε τους εκτελεστές του, προτιμώντας να πεθάνει από το ίδιο του το χέρι, ενώ τρεις άλλοι σύντροφοι των εκτελεσθέντων – ο Νίμπι, ο Φίλντεν και ο Σβαμπ – καταδικάστηκαν σε φυλάκιση. Ο θάνατος αυτών των μαρτύρων του Σικάγο ήταν η πνευματική μου γέννηση: το ιδεώδες τους έγινε το κίνητρο ολόκληρης της ζωής μου.

Συνειδητοποιώ ότι οι περισσότεροι από εσάς έχουν πολύ ανεπαρκή, παράξενη και συνήθως ψευδή αντίληψη του αναρχισμού. Δεν σας κατηγορώ. Παίρνετε τις πληροφορίες σας από τον ημερήσιο Τύπο. Αυτό όμως είναι το τελευταίο μέρος στη γη για να ψάξετε για την αλήθεια οποιασδήποτε μορφής. Ο αναρχισμός, για τους μεγάλους δασκάλους και ηγέτες της πνευματικής πλευράς της ζωής, δεν ήταν δόγμα, δεν ήταν κάτι που στραγγίζει το αίμα από την καρδιά και κάνει τους ανθρώπους ζηλωτές, δικτάτορες ή απίθανα βαρετούς. Ο αναρχισμός είναι μια δύναμη απελευθερωτική επειδή διδάσκει τους ανθρώπους να βασίζονται στις δικές τους δυνατότητες, τους διδάσκει πίστη στην ελευθερία και εμπνέει άνδρες και γυναίκες να παλεύουν για μια κατάσταση της κοινωνικής ζωής όπου όλοι θα είναι ελεύθεροι και ασφαλείς. Στον σημερινό κόσμο δεν υπάρχει ούτε ελευθερία ούτε ασφάλεια: είτε κάποιος είναι πλούσιος είτε φτωχός είτε το επίπεδό του είναι υψηλό είτε χαμηλό, κανένας δεν είναι ασφαλής όσο υπάρχει έστω και ένας σκλάβος στον κόσμο. Κανένας δεν είναι ελεύθερος ή ασφαλής όσο πρέπει να υποτάσσεται στις διαταγές, στα καπρίτσια ή στη θέληση κάποιου άλλου, ο οποίος έχει τη δύναμη να τον τιμωρήσει, να τον στείλει στη φυλακή ή να του στερήσει τη ζωή, να διατυπώσει τους όρους της ύπαρξής του, από την κούνια του ακόμη ως τον τάφο.

Δεν είναι μόνο λόγω της αγάπης προς τον συνάνθρωπο, είναι για το δικό τους καλό που οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να κατανοούν το νόημα και τη σημασία του αναρχισμού και δεν θα αργήσει η στιγμή που θα εκτιμήσουν τη μεγάλη αξία και ομορφιά της φιλοσοφίας του.

Ο αναρχισμός αντιμάχεται κάθε απόπειρα μιας ομάδας ανθρώπων ή ενός ατόμου να διαχειρίζεται τη ζωή των άλλων. Η βάση του αναρχισμού είναι η πίστη στην ανθρωπότητα και στις δυνατότητές της, ενώ όλες οι άλλες κοινωνικές φιλοσοφίες δεν έχουν καμία απολύτως πίστη στην ανθρωπότητα. Οι άλλες φιλοσοφίες επιμένουν ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να κυβερνήσει τον εαυτό του και πρέπει να κυβερνάται. Σήμερα οι περισσότεροι πιστεύουν ότι όσο ισχυρότερη είναι η κυβέρνηση τόσο πιο επιτυχημένη θα είναι η κοινωνία. Πρόκειται για την παλαιά πεποίθηση στη ράβδο: όσο περισσότερο τη χρησιμοποιεί κανείς πάνω σε ένα παιδί τόσο αξιότερο θα γίνει όταν μεγαλώσει και γίνει άνδρας ή γυναίκα. Έχουμε ελευθερωθεί από αυτή τη βλακεία. Έχουμε φτάσει να κατανοούμε ότι εκπαίδευση δεν σημαίνει ξύλο, δεν σημαίνει το σακάτεμα, το σκέβρωμα, τη συντριβή της νεαρής ζωής. Έχουμε μάθει ότι η ελευθερία στην ανάπτυξη ενός παιδιού εξασφαλίζει καλύτερα αποτελέσματα, και όσον αφορά το παιδί και όσον αφορά την κοινωνία.

Αυτός, κυρίες και κύριοι, είναι ο αναρχισμός. Όσο μεγαλύτερες είναι η ελευθερία και οι ευκαιρίες για κάθε μονάδα της κοινωνίας τόσο αξιότερο θα είναι το άτομο και τόσο το καλύτερο για την κοινωνία· και τόσο πιο δημιουργική και εποικοδομητική θα είναι η ζωή του συνόλου. Αυτό, εν συντομία, είναι το ιδανικό στο οποίο αφιέρωσα τη ζωή μου.

Ο αναρχισμός δεν είναι μια θεωρία κομμένη και αποξηραμένη. Είναι ένα ζωοφόρο πνεύμα που αγκαλιάζει όλη τη ζωή. Γι’ αυτό δεν απευθύνομαι μόνο σε ορισμένα στοιχεία της κοινωνίας: δεν απευθύνομαι μόνο στους εργάτες. Απευθύνομαι στις ανώτερες τάξεις επίσης, επειδή πράγματι χρειάζονται διαφώτιση περισσότερο από τους εργάτες. Η ίδια η ζωή διδάσκει τις μάζες και είναι μια αυστηρή, αποτελεσματική δασκάλα. Δυστυχώς η ζωή δεν διδάσκει εκείνους που θεωρούν τους εαυτούς τους επίλεκτους της κοινωνίας, τους καλύτερα μορφωμένους, τους ανώτερους. Πίστευα πάντα ότι κάθε μορφή πληροφορίας και εκπαίδευσης που βοηθά να διευρυνθεί ο πνευματικός ορίζοντας των ανδρών και των γυναικών είναι πολλή χρήσιμη και θα έπρεπε να χρησιμοποιείται. Επειδή, σε τελευταία ανάλυση, η μεγάλη περιπέτεια – που είναι η ελευθερία, η αληθινή έμπνευση όλων των ιδεαλιστών, των ποιητών και των καλλιτεχνών – είναι η μόνη ανθρώπινη περιπέτεια για την οποία αξίζει να παλεύει και να ζει κανείς.

Δεν γνωρίζω πόσοι από εσάς έχουν διαβάσει το θαυμάσιο πεζοτράγουδο του Γκόρκι που λέγεται Το φίδι και το γεράκι. Το φίδι δεν μπορεί να καταλάβει το γεράκι. «Γιατί δεν ξεκουράζεσαι εδώ στα σκοτεινά, στην όμορφη, γλιστερή υγρασία;» ρωτάει το φίδι. «Γιατί να πετάγεσαι στους ουρανούς; Δεν ξέρεις τους κινδύνους που παραμονεύουν εκεί, τη βία και την καταιγίδα που σε περιμένουν εκεί, και το όπλο του κυνηγού που θα σε γκρεμίσει και θα καταστρέψει τη ζωή σου;». Αλλά το γεράκι δεν έδειξε προσοχή. Άπλωσε τις φτερούγες του και πετάχτηκε στους αιθέρες, το θριαμβευτικό τραγούδι του να αντηχεί στους ουρανούς. Μια μέρα το γεράκι γκρεμίστηκε, το αίμα ανάβλυζε από την καρδιά του και το φίδι είπε: «Ανόητε, σε προειδοποίησα, σου είπα να μείνεις εκεί όπου ήμουν, στα σκοτεινά, στην όμορφη, ζεστή υγρασία, όπου κανένας δεν μπορούσε να σε βρει και να σε βλάψει». Αλλά με την τελευταία του πνοή το γεράκι απάντησε: «Έχω πετάξει στους αιθέρες, έχω ανεβεί σε ύψη ιλιγγιώδη, έχω αντικρίσει το φως, έχω ζήσει, έχω ζήσει!»