Ανδρέας Καρίτζης: Αλλαγή στρατηγικής, αυτενέργεια των πολιτών, αυτοοργάνωση, ενδυνάμωση της κοινωνίας

Τις επόμενες μέρες (9-11 Ιουνίου) θα πραγματοποιηθεί το 4^ο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία. Με αφορμή αυτό μιλήσαμε με τον Ανδρέα Καρίτζη σχετικά με την ανάγκη να διερευνήσουμε νέους δρόμους για την κοινωνική χειραφέτηση.

Ο Ανδρέας Καρίτζης είναι μέλος της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρίας «Κόμβος για την Κοινωνική Οικονομία, Ενδυνάμωση και Καινοτομία», η οποία συμμετέχει στην οργανωτική επιτροπή του 4ου Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία. 

Υπάρχει ανάγκη σήμερα η αριστερά να σκεφτεί τους τρόπους και τη μεθοδολογία που πρέπει να αναπτύξει προκειμένου να μπορεί να πραγματώνει και εν τέλει να επιβάλει – και όχι απλώς να εκφράζει –  εκείνες τις ενέργειες και τις πολιτικές που αντιστοιχούν στις ανάγκες των πολιτών χωρίς οικονομική ισχύ

Πως θα περιέγραφες τη σημερινή κατάσταση αναφορικά με την κρίση του νεοφιλελευθερισμού από τη μία και την αδυναμία συγκρότησης ισχυρού πόλου αντίστασης από την άλλη;

Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τη σημερινή κατάσταση σαν μια περίοδο στην οποία παρατηρούμε μια αλλαγή στη στρατηγική με την οποία οι οικονομικά ισχυροί επιχειρούν να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ή μετά τη χούντα στην Ελλάδα, η στρατηγική των ελίτ ήταν συμπεριληπτική. Δηλαδή επιχειρούσαν κάθε φορά να διασφαλίσουν την αναπαραγωγή της εξουσίας τους ενσωματώνοντας αιτήματα και ανάγκες των πολιτών χωρίς οικονομική ισχύ, με έναν τρόπο που βέβαια διασφάλιζε τη δική τους κυριαρχία.

Αυτό που ονομάζουμε έλευση του νεοφιλελευθερισμού τις τελευταίες δεκαετίες – και με μεγαλύτερη ένταση τα μνημονιακά χρόνια για την Ελλάδα και άλλες χώρες- εκφράζεται με μια στροφή από μια συμπεριληπτική στρατηγική, που περιλαμβάνει τις ανάγκες των πολιτών χωρίς οικονομική ισχύ στο σχεδιασμό των ελίτ, σε μια στρατηγική που βασίζεται στον αποκλεισμό. Δηλαδή, στον αποκλεισμό των πολιτών χωρίς οικονομική ισχύ από μια σειρά δικαιωμάτων και πρόσβαση σε αποφάσεις που είχαν στο παρελθόν. Αυτό το βιώνουμε και ως κρίση δημοκρατίας, με την έννοια ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί που υπάρχουν και που έδιναν τη δυνατότητα στους πολίτες να έχουν κάποια πρόσβαση στις αποφάσεις έχουν αυτή τη στιγμή ακυρωθεί. Στην Ελλάδα των μνημονίων είναι πολύ σαφές αυτό. Αυτό όμως οδηγεί και σε μια αντίστοιχη αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο η αριστερά οφείλει να αντιδράσει, διότι τα εργαλεία που διαθέτει και διέθετε και χρησιμοποιούσε μέχρι τώρα, που ήταν είτε η ανάπτυξη κινημάτων διεκδίκησης και διαμόρφωσης αιτημάτων προς ικανοποίηση από το κράτος, είτε η εκλογική διαδικασία αλλαγής συσχετισμών στο κοινοβουλευτικό επίπεδο ώστε να προωθηθούν τα αιτήματα συγκεκριμένων κατηγοριών του πληθυσμού, από τη στιγμή που δεν υπάρχει συμπερίληψη και υπάρχει πια αποκλεισμός ακυρώνονται. Γιατί αυτά τα εργαλεία λειτουργούν μόνο στην περίοδο που οι ελίτ έπαιρναν υπόψη τους τις αντιδράσεις και τις ανάγκες των πολιτών χωρίς οικονομική ισχύ. Σε μια περίοδο που δεν είναι αυτή η στρατηγική που ακολουθούν, τα εργαλεία που διέθετε η αριστερά, που βασίζονταν στην έκφραση αιτημάτων και στην πίεση προς τις ελιτ να ικανοποιήσουν αυτά τα αιτήματα δεν αποδίδει.

Υπάρχει ανάγκη σήμερα η αριστερά να σκεφτεί τους τρόπους και τη μεθοδολογία που πρέπει να αναπτύξει προκειμένου να μπορεί να πραγματώνει και εν τέλει να επιβάλει – και όχι απλώς να εκφράζει –  εκείνες τις ενέργειες και τις πολιτικές που αντιστοιχούν στις ανάγκες των πολιτών χωρίς οικονομική ισχύ  και για να γίνει αυτό θα πρέπει να προσανατολιστεί στην ανάπτυξη παραγωγικής και κοινωνικής ισχύος και να αναλάβει σε ένα βαθμό και την οργάνωση της επιβίωσης των πολιτών που αποκλείονται από βασικά δικαιώματα και πρόσβαση σε αποφάσεις.

Πρέπει να βρούμε εκείνα τα εργαλεία και εκείνες τις διαδικασίες που θα μας επιτρέψουν να οργανώσουμε τη ζωή μας στη βάση των δικών μας δυνατοτήτων

Σκεπτόμενος τον εαυτό σου την εποχή που επέλεξες να ενταχθείς στην αριστερά, τι έχει αλλάξει σήμερα σε σχέση με τότε;

Όταν εγώ εντάχθηκα στην αριστερά τα βασικά εργαλεία ήταν η ανάπτυξη κινημάτων διεκδίκησης ή αντίστασης, τα οποία ήταν κινήματα που εξέφραζαν μία αντίθεση ή κάποια θέση και απευθύνονταν προς αυτούς που κυβερνούν ή τη συμμετοχή στις εκλογικές διαδικασίες για να πετύχουμε καλύτερο συσχετισμό δύναμης, που θα μεταφραζόταν σε μεγαλύτερη βαρύτητα των αναγκών των λαϊκών τάξεων στις αποφάσεις των κυβερνώντων.

Σήμερα τα εργαλεία αυτά έχουν ακυρωθεί, για τους λόγους που ανέφερα προηγουμένως, ή αν δεν έχουν ακυρωθεί έχουν αποδυναμωθεί αρκετά, δεν μπορούν να φέρουν το αποτέλεσμα που θέλουμε και αυτό είναι και το αποτέλεσμα της εμπειρίας του 2015. Αν έμπαινα – και με έναν τρόπο το κάνω – στη διαδικασία να διερευνήσω νέες μεθοδολογίες και να αυτοεκπαιδευτώ σε μια άλλη πρακτική και σκέψη για το πως θα πρέπει να λειτουργεί πια η αριστερά, η μεθοδολογία αυτή θα βασίζεται όχι μόνο στην έκφραση αιτημάτων και αναγκών αλλά στην οργάνωση των διαδικασιών εκείνων από τους ανθρώπους τους ίδιους για την κάλυψη των βασικών τους αναγκών, για την εκπόνηση σχεδίων που τους δίνουν τη δυνατότητα να επιβιώνουν βασιζόμενοι στις δικές τους δυνάμεις και ταυτόχρονα την ικανότητα των κοινοτήτων και των γειτονιών να μπορούν να αναλαμβάνουν βασικές λειτουργίες που τους αφορούν και να τις διεκπεραιώνουν στη βάση των δικών τους δυνατοτήτων. Αυτός ο προσανατολισμός είναι και αναγκαίος αν λάβουμε υπόψη ότι οι ελίτ πια δεν αναλαμβάνουν την ικανοποίηση των αναγκών μας ούτε τις βασικές λειτουργίες που χρειαζόμαστε. Άρα πρέπει να βρούμε εκείνα τα εργαλεία και εκείνες τις διαδικασίες που θα μας επιτρέψουν να οργανώσουμε τη ζωή μας στη βάση των δικών μας δυνατοτήτων ώστε καταρχήν να γίνουμε πιο αυτόνομοι και κατά δεύτερον η εξυπηρέτηση των βασικών μας αναγκών να μην εξαρτάται αποκλειστικά από τις ελίτ. Αυτό θα μας δώσει και τη δυνατότητα να είμαστε πιο ισχυροί απέναντί τους όταν απαιτούμε ή διεκδικούμε.

Σχετικά με τα νέα εργαλεία έχεις γράψει και το επίμετρο στο βιβλίο του David Bollier για τα κοινά. Τι είναι τα κοινά και γιατί συζητάμε σήμερα για αυτά και ποια η σχέση τους με τη νέα μεθοδολογία; 

Η έννοια των κοινών αναφέρεται στη συλλογική διαχείριση κοινών πόρων, τους πόρους πρέπει να τους σκεφτούμε με μια πιο ευρεία έννοια και όχι με την έννοια των φυσικών πόρων, αλλά και η γνώση, η πληροφορία, ένας δημόσιος χώρος, γενικά οτιδήποτε θα μπορούσε να έχει μια κοινή χρήση. Τα κοινά λοιπόν αναφέρονται στη συλλογική διαχείριση τέτοιων πόρων  με διαφορετικό τρόπο από την αγορά και το κράτος. Οι πολίτες βασιζόμενοι στη δική τους αυτενέργεια είναι σε θέση να διαχειριστούν  συλλογικά και αποτελεσματικά. Η έννοια αυτή γνωρίζει ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια ακριβώς επειδή το κράτος αποσύρεται από τις υποχρεώσεις που είχε απέναντι σε πολίτες χωρίς οικονομική ισχύ και ευθυγραμμίζεται στην πλήρη ικανοποίηση των συμφερόντων των ελίτ. Έχουμε εισέλθει σε μια περίοδο όπου  ανοίγεται ένας χώρος αγώνα για την είσοδο των ίδιων των πολιτών στην διεκπεραίωση βασικών λειτουργιών και διαχείριση βασικών πόρων και υποδομών. Αυτή είναι η έννοια των κοινών και είναι ένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζει τις προσπάθειες για να βρεθεί μια νέα μεθοδολογία. Η νέα μεθοδολογία δηλαδή βασίζεται στην αυτενέργεια των πολιτών και τη συλλογική τους οργάνωση όχι για να εκφράσουν τι χρειάζονται αλλά για να βρουν τους τρόπους να ικανοποιήσουν αυτό που χρειάζονται με αυτόνομο τρόπο στη βάση των δικών τους δυνατοτήτων. Με αυτό τον τρόπο, όπως είπα και πριν, μπορούν να αποκτήσουν την απαιτούμενη ισχύ,  οι βασικές λειτουργίες της κοινωνίας να μην εξαρτώνται αποκλειστικά από τους οικονομικά ισχυρούς ώστε να είναι σε θέση να εναντιωθούν με αξιώσεις στις απαιτήσεις ή τις στρατηγικές των οικονομικά ισχυρών. Αν δεν έχουμε μια στρατηγική απόκτησης ισχύος και αυτονομίας τότε οι ελίτ θα  ελέγχουν τις βασικές λειτουργίες  και θα μπορούν να μας πλήξουν ανά πάσα στιγμή. Για να αποκτήσουμε αυτονομία χρειαζόμαστε κοινωνικά δίκτυα αυτοοργάνωσης για την επιτέλεση των βασικών λειτουργιών και παραγωγικά και οικονομικά κυκλώματα που εμφορούνται από άλλες αξίες όπως είναι η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία.  Χρειάζονται επίσης θεσμίσεις για τη διαχείριση κοινών πόρων και υποδομών όπως προάγει η έννοια των κοινών αλλά και άλλα τέτοια χαρακτηριστικά που επί της ουσίας μετασχηματίζουν τη στρατηγική που είχαμε ως αριστερά στο παρελθόν  προς μια κατεύθυνση δημιουργικής και παραγωγικής οργάνωσης.

Oι βασικές λειτουργίες της κοινωνίας να μην εξαρτώνται αποκλειστικά από τους οικονομικά ισχυρούς ώστε να είναι σε θέση να εναντιωθούν με αξιώσεις στις απαιτήσεις ή τις στρατηγικές των οικονομικά ισχυρών.

Τι είναι ο Κόμβος, ποιος ο σκοπός και τι έχει κάνει μέχρι σήμερα;

Ο Κόμβος είναι μια Αστική Μη Κερδοσκοπική οργάνωση που έχει λιγότερο από ένα χρόνο ζωής. Φτιάχτηκε από ανθρώπους που επιθυμούν να διερευνήσουν και να ενδυναμώσουν νέες μεθοδολογίες πολιτικής και κοινωνικής κινητοποίησης που βασίζονται σε όσα είπα πριν αναφορικά με την ανάπτυξη συλλογικών διαδικασιών για τη διεκπεραίωση βασικών λειτουργιών, την ανάπτυξη οικονομικών παραγωγικών μονάδων οι οποίες διέπονται από άλλες αξίες όπως είναι η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία αλλά και η ενδυνάμωση των υφιστάμενων δραστηριοτήτων των πολιτών που αυτή τη στιγμή είναι σε εξέλιξη: δίκτυα αλληλεγγύης και τοπικές πρωτοβουλίες που εστιάζουν στην κοινωνική αναπαραγωγή, ομάδες που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ψηφιακής τεχνολογίας, συλλογικότητες γύρω από τα κοινά  κοκ. Σκοπός μας είναι  να συμβάλουμε στη διαμόρφωση ενός πλαισίου καλής συνεργασίας και ανάπτυξης συνεργειών μεταξύ τους έτσι ώστε από κοινού να δημιουργήσουν ένα πιο ισχυρό οικοσύστημα Στο σύντομο χρόνο από την ίδρυσή μας έχουμε αναπτύξει μια σειρά δράσεων όπως ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ενός εκπαιδευτικού σεμιναρίου για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία με την σύμπραξή και τη συνεργασία σχεδόν του συνόλου του δυναμικού που δραστηριοποιείται στον τομέα της υποστήριξης και προώθησης της κοινωνικής οικονομίας , σχεδιάζουμε συλλογικά τη δημιουργία ενός Εργαστηρίου για τα Αστικά Κοινά  στην Αθήνα, το οποίο ευελπιστούμε να είναι ένας τόπος συνάντησης διαφόρων εγχειρημάτων που σχετίζονται με τα κοινά και όχι μόνο, για την ανάπτυξη συνεργειών και συνεργασιών μεταξύ τους και τη διασύνδεσή τους με αντίστοιχα εγχειρήματα στο εξωτερικό και είμαστε σε μια διαδικασία να διευρύνουμε τη δραστηριότητά μας και σε άλλους τομείς όπου οι πολίτες εμφανίζουν αξιοσημείωτη αυτόνομη δραστηριότητα.

Ταυτόχρονα συμμετέχουμε σε διεθνή και ευρωπαϊκά δίκτυα που έχουν παρόμοιο προσανατολισμό.

Σχετικά με το συνέδριο, γιατί είναι σημαντικό που γίνεται αυτό το συνέδριο αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα;

Αυτά που συζητήσαμε παραπάνω αποτελούν κοινό προβληματισμό  και σε άλλες χώρες και της Ευρώπης και του κόσμου. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και στο νότο και στο βορρά αναπτύσσονται αντίστοιχες πρωτοβουλίες και αντίστοιχες προσπάθειες διερεύνησης των νέων μεθοδολογιών και επίσης αναπτύσσονται και διαδικασίες δικτύωσης πανευρωπαϊκής αυτών των πρωτοβουλιών. Τέτοιες είναι δικτυώσεις που αναπτύσσονται γύρω από την έννοια των κοινών, πολιτικών πρωτοβουλιών για τις πόλεις, μια τέτοια είναι και το πανευρωπαϊκό δίκτυο δικτύων υποστήριξης και ανάπτυξης της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας που οργανώνει και το 4^ο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία στην Αθήνα. Θα μπορούσαμε να δούμε όλες αυτές τις πρωτοβουλίες τις πανευρωπαϊκές είτε της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, είτε των κοινών, είτε και άλλων, ως προσπάθειες δικτύωσης και ενδυνάμωσης των τοπικών οικοσυστημάτων που επιχειρούν να διερευνήσουν μια διαφορετική μεθοδολογία και να αυξήσουν το βαθμό αυτονομίας των πολιτών χωρίς οικονομική ισχύ. Επομένως είναι μια μεγάλη ευκαιρία που γίνεται αυτό το συνέδριο στην Ελλάδα για την εμβάθυνση και προώθηση της δυνατότητάς μας να φτιάξουμε ένα οικοσύστημα που αποτελείται από υφιστάμενα εγχειρήματα Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, υφιστάμενους φορείς και συλλογικότητες που δραστηριοποιούνται σε παρεμφερείς τομείς, ώστε να αρχίσουν να αναπτύσσονται οι απαραίτητες συνέργειες και συνεργασίες δημιουργώντας ένα οικοσύστημα το οποίο θα μπορέσει να είναι πιο ισχυρό στο μέλλον.

Άρα είναι μια ευκαιρία για εμάς γιατί θα μαζευτεί το σύνολο των ανθρώπων που δραστηριοποιούνται είτε στην Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία είτε σε παρεμφερή ζητήματα στην Ελλάδα και θα μας δώσει τη δυνατότητα να συνομιλήσουμε με ανθρώπους που κάνουν αντίστοιχα πράγματα στο εξωτερικό και στην Ευρώπη ιδιαίτερα.

Και είναι σημαντικό ότι αναπτύσσονται πολλές τέτοιες πρωτοβουλίες και είναι διαρκώς και πιο μαζικές γιατί  ακριβώς επιχειρούν να δώσουν απάντηση στο «αδιέξοδο» που υπάρχει από το γεγονός ότι τα εργαλεία που ξέραμε να χρησιμοποιούμε μέχρι τώρα δε φαίνεται να μπορούν να αποδώσουν αυτό που χρειάζεται γι’ αυτό και παρά το γεγονός ότι εμφανίζονται πολύ ανησυχητικά, παρακμιακά φαινόμενα σε διάφορες χώρες δεν φαίνεται να έχουμε την  απάντηση από τη μεριά της αριστεράς και των κινημάτων. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι ακόμα -σε ένα βαθμό- χρησιμοποιούμε μεθοδολογίες οι οποίες δεν αντιστοιχούν στις απαιτήσεις της περιόδου. Αλλά το αισιόδοξο είναι  ότι υπάρχουν πολλές πρωτοβουλίες όπως αυτές οι πανευρωπαϊκές δικτυώσεις, αλλά και τοπικές σε κάθε χώρα οι οποίες επιχειρούν να απαντήσουν σε αυτό δηλαδή να διαμορφώσουν μια άλλη στρατηγική και άλλες μεθοδολογίες ώστε να μπορούμε να ανταποκριθούμε στο σκληρό πολιτικό και κοινωνικό ανταγωνισμό που αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια.