Νίκος Μπελογιάννης και Φορτίνο Σαμάνο. Αμφότεροι εκτελέστηκαν. Αμφότεροι δεν λύγισαν μπροστά στο θάνατο. Περισσότερο ακόμη δεν φοβήθηκαν εκείνους που διέταξαν τη δολοφονία τους.
Από εκείνες τις στιγμές, λίγο πριν έρθει το τέλος, έχουν μείνει στην ιστορία δύο φωτογραφίες. Παρότι οι ιστορίες των δύο προσώπων διαφέρουν στο βαθμό που μιλάμε για άλλες εποχές και συνθήκες, η γαλήνια μορφή τους μπροστά στο θάνατο, εκπέμπει το ίδιο ισχυρό μήνυμα αντίστασης και αξιοπρέπειας.
Λίγα λίγα για την ιστορία τους.
Ο Φορτίνο Σαμάνο ήταν υπολοχαγός του Εμιλιάνο Ζαπάτα ηγέτη των ανταρτών στην μεγάλη αγροτική μεξικανική επανάσταση που ξεκίνησε το 1910. Σύμφωνα με τις λιγοστές υπάρχουσες πληροφορίες, ο Σαμάνο εκτελέστηκε το 1917, όμως έμελλε να γίνει ευρύτερα γνωστός αρκετές δεκαετίες αργότερα χάρη σε μια φωτογραφία. Ήταν η στιγμή που προηγήθηκε της εκτέλεσής του και συνέλαβε ο Αγουστίν Βίκτορ Καζασόλα με το φακό του. Ο Φ. Σαμάνο εμφανίζεται στη φωτογραφία γαλήνιος και χαλαρός. Χαμογελά, κοιτάζει στον ορίζοντα και παράλληλα κάνει τις τελευταίες τζούρες.
Η μορφή του έγινε διάσημη πρώτα χάρη στην έκθεση φωτογραφίας «Μεταναστεύσεις: Η Ανθρωπότητα σε Μεταβατικό Στάδιο», στο «International Center of Photography» της Νέας Υόρκης. Τότε ο κορυφαίος Βραζιλιάνος φωτογράφος Σεμπαστιάο Σαλγάδο είχε επιλέξει τη φωτογραφία ως μία από τις πέντε σημαντικότερες στιγμές στην ιστορία του φωτορεπορτάζ. Σε σχετική ερώτηση των New York Times, εξήγησε το γιατί: «Το συγκεκριμένο ενσταντανέ συνέλαβε έναν άνθρωπο εν ειρήνη τόσο με τον εαυτό του όσο και με τις ιδέες του. Δεν πρόκειται για περίπλοκη σύνθεση. Σε κλάσματα ωστόσο του δευτερολέπτου, κατάφερε ο φωτογράφος να δείξει την ηρωική πλευρά της ανθρώπινης φύσης».
Η φωτογραφία διαδόθηκε σύντομα σε όλο τον κόσμο. Το μεγαλείο της στιγμής ενέπνευσε τον Θανάση Παπακανστωντίνου, που κυκλοφόρησε με το όνομα του υπολογοχαγού, τον δίσκο του “Σαμάνος” το 2008. Στο άλμπουμ περιλαμβανόταν και το ομώνυμο τραγούδι “Φορτίνο Σαμάνο”. Σε συνέντευξή του στη Φωτεινή Λαμπρίδη για το TVXS, είχε πει: “Όταν είδα αυτή τη φωτογραφία με τη λεζάντα «Ο Φορτίνο Σαμάνο καπνίζει το τελευταίο τσιγάρο πριν την εκτέλεση του», συγκλονίστηκα. Θα τη μεγεθύνω και θα τη βάλω στο σπίτι μου. Κάθε πρωί που ξυπνάω θα τη βλέπω και θα ξέρω πως θα κινηθώ την κάθε μέρα”.
O αγωνιστής της Αριστεράς Νίκος Μπελογιάννης και ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ εκτελέστηκε στις 30 Μαρτίου του 1952. Η απόφαση για την εκτέλεσή του με κατηγορία για κατασκοπεία λαμβάνεται την 1η Μαρτίου. Τότε βγαίνει και η πασίγνωστη φωτογραφία με τον ίδιο να κρατά το γαρύφαλλο από τον Δήμο Σακελαρίου, όπως έκανε κάθε μέρα κατά τη διάρκεια της δίκης.
Η θαρραλέα στάση του που δεν παρέκκλινε ούτε ακόμη στο άκουσμα της καταδίκης σε θάνατο ενέπνευσε πληθώρα σημαντικών προσωπικοτήτων.
Ανήμερα της εκτέλεσης, γράφει ποίημα ο εξόριστος την ίδια περίοδο στον Άη Σρατή Γιάννης Ρίτσος με τίτλο “Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο”. Τον ίδιο τίτλο χρησιμοποιεί και ο Πάμπλο Πικάσο που δημοσιοποιεί το σκίτσο του μια μέρα αργότερα. Στη μνήμη του ένα χωριό Ελλήνων μεταναστών στην Ουγγαρία παίρνει το όνομα Μπελογιάννης, ονομασία που διατηρείται μέχρι σήμερα, ενώ ανδριάντας του στήνεται και σε κεντρικό δρόμο του Βερολίνου.
Πριν την εκτέλεση του υπήρξαν έντονες διαμαρτυρίες για την καταδίκη και λαϊκή απαίτηση να παρθεί πίσω η απόφαση. Περίπου 250.000 άνθρωποι συνυπέγραψαν το αίτημα, ανάμεσα τους σημαντικές πολιτικές προσωπικότητες και καλλιτέχνες. Ακόμη και ο Σαρλ Ντε Γκωλ. Τη στήριξή τους δήλωσαν επίσης 159 βουλευτές από τα δύο μεγάλα κόμματα της Μεγάλης Βρετανίας.
Όσον αφορά τους καλλιτέχνες, οι Πωλ Ελυάρ, Ζαν Κοκτώ, Ζαν-Πωλ Σαρτρ, Ναζίμ Χικμέτ, Πάμπλο Πικάσο, Τσάρλι Τσάπλιν και πολλοί ακόμη στάθηκαν απέναντι στην αυταρχική απόφαση, κατά την εκτέλεση της οποίας λέγεται ότι ο τότε πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας κυριολεκτικά κατέρρευσε.
Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της γενικότερης ατμόσφαιρας υπέρ του Μπελογιάννη ήταν η θέση του τότε Αρχιεπισκόπου Αθηνών, Σπυρίδωνα, που υποστήριζε δημόσια πως: «Έχω συγκλονιστεί από το ηθικό μεγαλείο του Μπελογιάννη. Το θεωρώ ανώτερο και από των πρώτων χριστιανών, γιατί ο Μπελογιάννης δεν πιστεύει ότι υπάρχει μέλλουσα ζωή».
Ανήμερα της εκτέλεσης του, κατά τις 2:30 το ξημέρωμα, το κρατητήριο φωτίζεται. Ο Μπελογιάννης πετιέται όρθιος. Ένας φύλακας ανοίγει την πόρτα, ο Μπελογιάννης καταλαβαίνει τι γίνεται και τον ρωτά: «Πάμε για καθαρό αέρα ε;». «Ναι, Νίκο», του απαντά ο δεσμοφύλακας, «πάτε για εκτέλεση». Οι δήμιοι του Μπελογιάννη αποφάσισαν να τους εκτελέσουν Κυριακή για να πιάσουν εξαπίνης τον κόσμο και να προλάβουν τις κινητοποιήσεις.
Έχει περάσει σχεδόν ένας αιώνας από την εκτέλεση του Σαμάνο και 63 χρόνια από του Μπελογιάννη. Οι ιστορίες τους παραμένουν αθάνατες, όπως και οι ιδέες για τις οποίες με θάρρος αγωνίστηκαν. Τα χρόνια δεν τις έφθειραν, παρότι οι επέτειοι συνιστούν μια δεύτερη κηδεία. Γι΄αυτό σήμερα ένα άρθρο για πρόσωπα που δεν χάθηκαν σαν σήμερα, για γεγονότα που δεν έγιναν σαν σήμερα.
Ένα άρθρο για εκείνη την τελευταία στιγμή πριν την εκτέλεση, που είναι απαραίτητη για να αποτυπώνεται σε πληρότητα το μεγαλείο του Μπελογιάννη και ο λόγος να έχουμε τη φωτογραφία του Σαμάνο στο σπίτι μας.
Στους δύο αγωνιστές αντικρίζεις την ειρήνη με τον εαυτό και τις ιδέες τους. Αισθάνονται ότι ο εχθρός δεν μπορεί να τους αγγίξει. Δεν φοβούνται το θάνατο. Χαμογελούν μπροστά του, όχι προσποιητά, αλλά ως έτοιμοι από καιρό. Το «τέλος» άλλωστε δεν θα γραφόταν στην εκτέλεσή τους, καθώς την ίδια ώρα κάπου αλλού αγωνιστές συνέχιζαν να μάχονται. Μα ακόμη κι αν αυτοί έχαναν, η κοινωνία θα κέρδιζε στον επόμενο αγώνα με όπλο της τη μνήμη.
Ο φακός συνέλαβε τη στιγμή και την απελευθέρωσε στην αιωνιότητα. Εμείς τη συλλαμβάνουμε και τη φυλακίζουμε σε ημερομηνίες.
Ως δημοσιογράφοι κυκλώνουμε τα ημερολόγια μας για αφιερώματα που θα γίνουν ανάπαρστα και ως αναγνώστες θαυμάζουμε τις προσωπικότητες ανάλογα με το εορτολόγιο.
Είναι σίγουρο ότι αν κάποτε αρχίσουμε να σημαδεύουμε όλες τις υπόλοιπες μέρες, κάποτε δεν θα χρειάζεται να σημαδεύονται άνθρωποι από όπλα.
Το διάσημο σκίτσο του Πικάσο που στην άκρη του μένει ανοιχτό. Οταν τον ρώτησαν για δεν το έκλεισε, απάντησε: «Εναν τόσο μεγάλο άνθρωπο δεν μπορείς να τον κλείσεις σε ένα πορτρέτο»…
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.