Δίστομο: Η Γκερνίκα της Ελλάδας

Ανέμισες για μια στιγμή το μπολερό
και το βαθύ πορτοκαλί σου μεσοφόρι
Αύγουστος ήτανε δεν ήτανε θαρρώ
τότε που φεύγανε μπουλούκια οι σταυροφόροι

Παντιέρες πάγαιναν του ανέμου συνοδειά
και ξεκινούσαν οι γαλέρες του θανάτου
(…)
Κοπέλες απ’ το Δίστομο, φέρτε νερό και ξύδι
κι απάνω στη φοράδα σου δεμένος σταυρωτά
σύρε για κείνο το στερνό στην Κόρδοβα ταξίδι
μέσα απ’ τα διψασμένα της χωράφια τα ανοιχτά

Δίστομο μαρτυρική πόλη γράφει η επιγραφή, Κυριακή μεσημέρι, ντάλα ήλιος. Μια αυθόρμητη εκδρομή μόλις είχε φτάσει στον προορισμό της, στο Μουσείο Θυμάτων Ναζισμού λίγα μέτρα κάτω από την κεντρική πλατεία που συναντάς με το που μπαίνεις στο χωριό.

Δίστομο

Ο κόσμος λίγος. Ο περισσότερος κάθεται για έναν καφέ στα μαγαζιά της πλατείας. Ησυχία. Μόνο πέριξ του Μουσείου κινείται κάποιος κόσμος, τουρίστες οι περισσότεροι. Που και που, κανά γκρουπ λεωφορείων σταματά ερχόμενο από την Μονή Οσίου Λουκά και εδώ – δεν έχουν βέβαια πολύ χρόνο για το Μουσείο και ίσα που το χαζεύουν. Κρίμα.

Ο κεντρικός δρόμος του Διστόμου

Το Μουσείο Θυμάτων Ναζισμού Διστόμου αν και μικρό αποτελεί ένα διαμάντι σε ένα χωριό που κανείς δεν θα ήξερε, αν η ιστορία δεν το είχε σημαδέψει τόσο βάναυσα.

Ιδρύθηκε μόλις το 2001 με υλικό που με κόπο επιζήσαντες Διστομίτες μάζεψαν με το χρόνο. Ένα υλικό πολύτιμο για τις επόμενες γενιές.

Η πρόσοψη του Μουσείου

Τον κόσμο περιμένει υπομονετικά στο γραφείο του ο Χρήστος Παπανικολάου, εθελοντής ξεναγός και ο μοναδικός του Μουσείου (!). Χωρίς τον κ. Χρήστο το Μουσείο δεν θα λειτουργούσε, καθώς δεν έχει ούτε έναν διορισμένο υπάλληλο, παρά τις αλλεπάλληλες εκκλήσεις.

Παρά την αδιαφορία του κράτους, ο κ. Χρήστος συνεχίζει το λειτούργημά του κάθε μέρα… «Από ηθική υποχρέωση» μας λέει όταν τον ρωτάμε… Έχει άλλωστε κι αυτός χάσει συγγενείς στη σφαγή.

Η φωτογραφία της Διστομίτισσας-σύμβολο της σφαγής, Μαρίας Παντίσκα

Η ξενάγηση ξεκινά από την φωτογραφία σύμβολο της σφαγής. Την φωτογραφία της Διστομίτισσας Μαρίας Παντίσκα την οποία απαθανάτισε ο φωτογράφος 4 μήνες μετά την σφαγή στην αυλή του σπιτιού της, μαυροφορεμένη από πάνω μέχρι κάτω να πλένει την μπουγάδα της. Ο φωτογράφος της ζητά να ανοίξει λίγο το μαντήλι της. Η φωτογραφία της θα κάνει το γύρο του κόσμου, όταν το περιοδικό Life θα την δημοσιεύσει με τίτλο «Τι έκαναν οι Γερμανοί στην Ελλάδα» και περιγραφή των αποτρόπαιων εγκλημάτων που τελέστηκαν εκείνη την ημέρα στο Δίστομο. «Η Μαρία», μας λέει ο κ. Χρήστος, «είναι μόλις 17 χρόνων αν και φαίνεται σχεδόν γερασμένη» ενώ προσθέτει «αυτό το κορίτσι γέρασε σε μια μέρα από την φρίκη που είδε, σφάξαν την μάνα της μπροστά στα μάτια της».

Το εξώφυλλο του περιοδικού Life, όπως δημοσιεύτηκε τότε

Έτσι λοιπόν ξεκινά, ο κ. Χρήστος να μας διηγείται το χρονικό της σφαγής του Διστόμου την αποφράδα μέρα της 10ης Ιουνίου του 1944. Η ξενάγηση θα συνεχίσει με ένα μικρό ντοκυμαντέρ και έπειτα με τις ιστορίες που οι συγχωριανοί του κ. Χρήστου μαρτύρησαν αργότερα.

Ο ξεναγός Χρήστος Παπανικολάου

Ιστορίες φρίκης, για το που μπορεί να φτάσει ένας άνθρωπος φανατισμένος από το μίσος και τον φασισμό, ιστορίες που στο άκουσμά τους οι επισκέπτες λυγίζουν, ανατριχιάζουν, κάποιοι δακρύζουν… Οι μικρότεροι μένουν αποσβολωμένοι… Πού να χωρέσει παιδικό μυαλό ότι άνθρωπος μπορεί να κάνει τέτοια πράγματα σε έναν άλλον άνθρωπο. Κι όμως τα παιδιά ακούν ευλαβικά τον ξεναγό, πόσο σημαντική είναι η ειρήνη, πόσο λάθος ο φασισμός.

Μεγάλοι και μικροί διαβάζουν προσεκτικά την φρίκη που έζησε το Δίστομο

Ανεβαίνουμε στον πρώτο όροφο του Μουσείου εκεί που ευλαβικά έχουν τοποθετηθεί οι εικόνες των σφαγιασθέντων, 228 νεκροί ανάμεσά τους 57 παιδιά μέχρι και αβάφτιστα βρέφη, χώρια τα αγέννητα που δεν έχουν καταμετρηθεί. Πίσω από κάθε εικόνα και μια φρικαλέα ιστορία της δράσης των γερμανικών στρατευμάτων και των Ελλήνων συνεργών τους.

Οι εικόνες των σφαγιασθέντων

228 Διστομίτες νεκροί ανάμεσά τους πολλά παιδιά κάτω των 5 ετών

Μητέρες να σφάζονται μπροστά στα παιδιά τους, βρέφη να ξεκοιλιάζονται, να καίγονται σπίτια με τους ανθρώπους τους μέσα… Η Γκερνίκα της Ελλάδος είναι το Δίστομο, αν και όχι το μοναδικό χωριό που υπέστη Ολοκαύτωμα – αλλά 200 περίπου χωριά ανάμεσά τους ο Χορτιάτης και τα Καλάβρυτα, βίωσαν την φρίκη του Ναζισμού.

Κατεβαίνοντας παρατηρούμε τον πίνακα που δώρισε ο Κώστας Μουστάκας στο Μουσείο. Εμπνευσμένος από την σφαγή του Διστόμου, ο Μουστάκας ζωγράφισε την ελληνική Γκερνίκα.

Ο πίνακας του Κώστα Μουστάκα

Το βιβλίο επισκεπτών

Η ξενάγηση τελειώνει… Σειρά έχει τώρα το Μαυσωλείο, στο λόφο Κανάλες. Εκεί όπου φυλάγονται τα οστά των εκτελεσθέντων κατοίκων.

Φωτογραφία από το Μαυσωλείο. Τα κρανία των σφαγιασθέντων μαρτυρούν την αγριότητα των Ναζί πάνω τους

Τόπος ιερός για το χωριό. Εκεί κάθε χρόνο στις 10 Ιουνίου συναντούνται οι κάτοικοι για να αποτίσουν φόρο τιμής. Από εκεί ψηλά με θέα όλο το Δίστομο και τους πέρα κάμπους, εκεί όπου μόνο ο αέρας σκίζει την ησυχία, ένα μικρό καντήλι ανάβει καθημερινά.

Το Δίστομο δεν συνήλθε ποτέ μετά την σφαγή, ομολογούν όλοι όσους ρωτήσεις. Έχει ακόμα μια παράξενη ησυχία αυτό το χωριό.

Το Μαυσωλείο

Ταξίδι ζωής είναι μια βόλτα στο Δίστομο. Καθώς αφήνουμε πίσω το μικρό αυτό χωριό, σκέφτομαι πως όλα εκεί είναι χτισμένα για έναν λόγο… Να μην ξεχάσουμε. Αυτό άλλωστε μας είπε στο τέλος της ξενάγησης ο κ. Χρήστος, αυτό διέγραφαν τα μάτια του με αγωνία. Μην ξεχάσουμε τι έγινε σε εκείνον τον τόπο… Μην ξεχάσουμε τι κάνει ο φασισμός. Μην ξεχάσουμε το Δίστομο. Να πάτε.

Το Δίστομο από ψηλά