Στις 17 Οκτωβρίου, με μια μεγάλη διαδήλωση στις Βρυξέλλες, όπου συμμετείχαν διαδηλωτές από όλο τον κόσμο, ολοκληρώθηκε η παγκόσμια εβδομάδα δράσης ενάντια στη λιτότητα, τη φτώχεια και τις συμφωνίες διατλαντικού εμπορίου (TTIP, TPP, TiSA, CETA). Στην Ελλάδα 53 φορείς καλούσαν στο Σύνταγμα στις 10 Οκτωβρίου πετυχαίνοντας, ωστόσο, μικρή συμμετοχή συγκριτικά με τις αντίστοιχες συγκεντρώσεις στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης. Το θέμα της TTIP δεν έχει ανοίξει ακόμα ευρέως στο δημόσιο διάλογο, στη χώρα μας.
Συνομιλήσαμε με τη Δώρα Κοτσακά, διδάκτορα πολιτικής κοινωνιολογίας και ερευνήτρια του Ινστιτούτου “Νίκος Πουλαντζάς”, η οποία ασχολείται τα τελευταία δύο χρόνια με την TTIP, με σκοπό να αποσαφηνιστεί το περιεχόμενό της και οι επιπτώσεις που πρόκειται να επιφέρει.
Τι είναι η TTIP, ποιες χώρες αφορά και ποιο είναι το χρονοδιάγραμμα της συμφωνίας;
Η TTIP(Διατλαντική Εταιρική Σχέση μεταξύ ΗΠΑ και Ευρωπαϊκής Ένωσης) εντάσσεται στη νέα γενιά εμπορικών συμφωνιών και αυτό είναι που την καθιστά τόσο επικίνδυνη. Αφορά τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ, αλλά στην πραγματικότητα μαζί με την TiSA (με αντικείμενο τις Δημόσιες Υπηρεσίες και την περαιτέρω απορύθμιση και εμπορευματοποίησή τους), τη CETA (τις εμπορικές και επενδυτικές σχέσεις ανάμεσα στην ΕΕ και τον Καναδά) και την TPP (τις ΗΠΑ και 11 χώρες του Ειρηνικού), αφορούν 80 χώρες, τα 2/3 του παγκόσμιου εμπορίου και 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Οι διαπραγματεύσεις για την ΤΤΙΡ ξεκίνησαν μυστικά το καλοκαίρι του 2013 με στόχο την υπογραφή τους μέχρι το τέλος του 2015, ώστε να ολοκληρωθούν στα πλαίσια της προεδρίας Ομπάμα. Τον πρώτο χρόνο των διαπραγματεύσεων δεν γνωρίζαμε τίποτα. Τον τελευταίο χρόνο το θέμα έγινε γνωστό και έλαβε μεγάλες διαστάσεις. Η ενημέρωση του κόσμου και οι οργανωμένες αντιδράσεις σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι αμερικάνοι μέχρι τώρα έδιναν προτεραιότητα στην ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων για την ΤΡΡ που ήταν πιο κοντά, είχαν ως αποτέλεσμα η ΤΤΙΡ να βρεθεί εκτός χρονοδιαγράμματος. Αυτή τη στιγμή έχουν κατορθώσει να διαπραγματευτούν μόνο τα 10 από τα 24 κεφάλαια, που περιλαμβάνει η συμφωνία, άρα καταλαβαίνουμε ότι χρειάζονται περισσότερο χρόνο και αυτό δίνει και σε εμάς τη δυνατότητα να οργανώσουμε τη δική μας αντίσταση.
Τι είναι οι εμπορικές συμφωνίες νέας γενιάς και συγκεκριμένα για την TTIP πως μεταφράζεται αυτό;
Παραδοσιακά οι εμπορικές συμφωνίες αφορούν τους δασμούς και προϊόντα. Οι εμπορικές συμφωνίες νέας γενιάς αγγίζουν ένα εντελώς νέο πεδίο που τελικά αφορά την ίδια τη Δημοκρατία. Για παράδειγμα μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ οι δασμοί ουσιαστικά δεν υφίστανται. Όταν λένε λοιπόν ότι στόχος τους είναι να άρουν τα εμπόδια στο εμπόριο, αναφέρονται στα κοινωνικά κεκτημένα των τελευταίων 100 χρόνων σε επίπεδο υγείας, περιβαλλοντικής προστασίας, ασφάλειας, εργασίας, προστασίας των προσωπικών μας δεδομένων και κάθε άλλου τομέα της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Πρόκειται για μία αλλαγή του περιεχομένου της έννοιας του “εμποδίου”.
Θα αναφερθώ σε τρία βασικά σημεία προκειμένου να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο σκοπεύουν να το επιτύχουν. Το πρώτο είναι το ISDS (Μηχανισμός Επίλυσης Διαφορών μεταξύ Κρατών και Επενδυτών). Πρόκειται για ένα παράλληλο εταιρικό δικαστικό σύστημα, το οποίο στην πράξη καταλύει τη διάκριση των εξουσιών. Σε αυτό θα μπορούν να προσφεύγουν μόνο οι εταιρίες κατά των κρατών όταν θεωρούν ότι πλήττεται η κερδοφορία τους. Θα στελεχώνεται αποκλειστικά από εταιρικούς δικηγόρους, οι οποίοι θα πληρώνονται με το κομμάτι, άρα θα έχουν λόγους να ψάχνουν να βρουν υποθέσεις για να σύρουν τα κράτη στα εταιρικά δικαστήρια. Τα δικαστήρια αυτά, θα συνεδριάζουν κεκλεισμένων των θυρών και οι αποφάσεις τους θα είναι μη εφέσιμες. Ρήτρες όπως το ISDS, ενεργοποιούνταν παραδοσιακά, σε χώρες του λεγόμενου τρίτου κόσμου, όταν ο επενδυτής δεν αισθανόταν ασφαλής. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το νομικό σύστημα εξασφαλίζει «παραδειγματικά» το όφελος του επενδυτή. Άρα ο στόχος είναι άλλος. Μέσω του ISDS, θέλουν να αποκτήσουν πρόσβαση στα δημόσια ταμεία και την ίδια στιγμή να δώσουν στην κερδοφορία του επενδυτή την ισχύ συνταγματικού κανόνα.
Ένας άλλος τρόπος, είναι η λεγόμενη Νομοθετική Εναρμόνιση, που σημαίνει ότι δε χρειάζεται οι χώρες που αφορά η συμφωνία να καταλήξουν σε κοινό νομικό πλαίσιο σχετικά με τους τομείς που αυτή περιλαμβάνει. Απλά θα συμφωνήσουν ότι αποδέχονται ο ένας το νομικό πλαίσιο του άλλου. Για παράδειγμα, στην Ευρώπη υπάρχει η ‘Αρχή της Προφύλαξης’. Αν υπάρχει φόβος ότι ένα προϊόν μπορεί να είναι επιβλαβές για τη δημόσια υγεία ή ασφάλεια, δεν βγαίνει στην αγορά μέχρι να ελεγχθεί από τις ανεξάρτητες αρχές και να διαπιστωθεί η καταλληλότητά του. Στις ΗΠΑ συμβαίνει το ανάποδο. Ένα προϊόν μπορεί να βγει στην αγορά με τη σχετική διαβεβαίωση της επιχείρησης. Αν κάποιος πολίτης θεωρεί ότι υπάρχει πρόβλημα, πρέπει με δικά του έξοδα, να πάει στις αρμόδιες ελεγκτικές αρχές και μετά να προσφύγει στα δικαστήρια. Την ίδια στιγμή, ενώ στις ΗΠΑ απαγορεύονται 13 χημικές ενώσεις, στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι απαγορευμένες χημικές ενώσεις είναι περίπου χίλιες. Αν λοιπόν υπογραφεί η TTIP θα μπορεί να πλημμυρίσει η αγορά με τα προϊόντα που περιέχουν αυτές τις ουσίες, τα οποία κατά κανόνα είναι και χαμηλότερου κόστους. Επίσης θα μπορούν να κυκλοφορούν μεταλλαγμένα χωρίς σήμανση στα supermarket, όπως συμβαίνει στο 80% αυτών στις ΗΠΑ, ενώ θα είναι δυνατό για έναν εργοδότη να βάλλει κατά του σωματείου εργαζομένων όταν θεωρεί ότι η δράση του τελευταίου βλάπτει την κερδοφορία του και να απαγορεύει ακόμα και τη σύστασή του.
Τρίτον, εξασφαλίζεται, ότι από τη στιγμή που ένας επενδυτής αποφασίσει να κάνει μια επένδυση, δεν μπορεί να αλλάξει τίποτα. Για παράδειγμα, αν μια εταιρία χρησιμοποιεί μια χημική ουσία, η οποία στη συνέχεια αποδειχθεί ότι προκάλεσε βλάβη στην υγεία των κατοίκων στα γειτονικά χωριά, εφόσον δεν έχει προβλεφθεί από την αρχή η βλαπτικότητά της, δεν μπορεί να οριστεί ως τέτοια και να απαγορευτεί στη συνέχεια. Επίσης δεν μπορεί να ρυθμιστεί εκ των υστέρων, πχ να ζητήσει η Τοπική Αυτοδιοίκηση αποζημιώσεις αναδρομικά ή περιβαλλοντική μελέτη ή οτιδήποτε άλλο με σκοπό την προστασία του δημόσιου συμφέροντος.
“Ναι μπορούμε να σταματήσουμε την TTIP” γράφουν τα πλακάτ των διαδηλωτών σε κινητοποίηση στο Βερολίνο. Μένει να το πιστέψουν και ακόμη περισσότεροι.
Είπες ήδη κάποια παραδείγματα, υπάρχουν παραδείγματα που αυτό το μοντέλο έχει εφαρμοστεί;
Η γαλλική εταιρία Veoilia που δραστηριοποιείται στην ιδιωτικοποίηση και διαχείριση του νερού, είχε επενδύσει στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Όταν η κυβέρνηση της Αιγύπτου αποφάσισε να αυξήσει το βασικό μισθό, η Veoilia ενεργοποίησε το ISDS και ζήτησε αποζημίωση της τάξης δισεκατομμυρίων. Το ίδιο έγινε στη Σλοβακία, όταν η κυβέρνηση αποφάσισε να επαναφέρει τμήμα του κράτους πρόνοιας, που είχε να κάνει με τις συντάξεις και τις ασφάλειες, σε κρατικά χέρια, βελτιώνοντάς το. Οι εταιρίες που είχαν επενδύσει σε αυτό, ζήτησαν αποζημιώσεις δισεκατομμυρίων και έσυραν το κράτος στα δικαστήρια. Άλλο παράδειγμα είναι αυτό της Γερμανίας, όπου μετά το πυρηνικό ατύχημα στην Ιαπωνία, οι κάτοικοι θέλησαν να παύσουν τη λειτουργία των πυρηνικών εργοστασίων. Η σουηδική Vattenfall, που είχε επενδύσει στην πυρηνική ενέργεια, ζήτησε αποζημιώσεις από τη γερμανική κυβέρνηση, που υπερέβησαν τα 3 δις .
Η απειλή αυτών των μηνύσεων και η προσφυγή στα εταιρικά δικαστήρια λειτουργεί παραλυτικά για τα κράτη και για οποιοδήποτε διοικητικό μηχανισμό. Δεν τους επιτρέπει να εφαρμόζουν ρυθμίσεις προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος, το οποίο είναι εξ ορισμού το αντικείμενό τους. Δεν υπάρχει κανένας τομέας της κοινωνικής ζωής, που να μην αγγίζει η TTIP. Επηρεάζονται η ποιότητα ζωής, η τροφή, το νερό, τα εργασιακά δικαιώματα, απειλείται το δημόσιο σύστημα Υγείας και Παιδείας και τα προσωπικά μας δεδομένα θα μετατραπούν σε εμπόρευμα.
Υπάρχει ιστορικό ανάλογο με συμφωνίες που έχουν υπογραφεί στο παρελθόν;
Τo ISDS το χρησιμοποίησε πρώτη φορά η Γερμανία τη δεκαετία του ’50 και από τότε το χρησιμοποιούν με πολύ μεγάλο ζήλο οι ΗΠΑ σε διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες που υπογράφουν. Ένα παράδειγμα τέτοιου τύπου συμφωνίας είναι η NAFTA (Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου μεταξύ ΗΠΑ, Καναδά και Μεξικού). Επιπλέον, η TPP της οποίας οι διαπραγματεύσεις ολοκληρώθηκαν αιφνιδιαστικά πριν λίγες εβδομάδες αποτελεί το πρώτο δείγμα της ‘νέας γενιάς εμπορικών συμφωνιών’ της οποίας το κείμενο δόθηκε στη δημοσιότητα.
Η εφαρμογή του ISDS σε τέτοια έκταση δεν έχει ιστορικό προηγούμενο. Αυτό είναι το θέμα, ότι από εκεί που γινόταν κατά βάση με διμερή τρόπο, τώρα θα αφορά τα 2/3 του παγκόσμιου εμπορίου. Είναι γνωστό ότι στις εμπορικές συμφωνίες αυτός που έχει το μεγαλύτερο κομμάτι της αγοράς γίνεται leader και οι άλλοι στοιχίζονται από πίσω του, διαφορετικά η συνέχιση της δραστηριότητάς του στην αγορά γίνεται ιδιαίτερα κοστοβόρα. Επομένως αυτό που επιδιώκουν είναι αυτές οι συμφωνίες να λειτουργήσουν ως παγκόσμιο πρότυπο. Αυτό το σχέδιο είναι προφανές από τη δεκαετία του ’90. Οι προσπάθειες να περάσει μέσω του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) ήταν συνεχείς, αλλά με την άνοδο περιφερειακών οικονομικών δυνάμεων όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Βραζιλία, ο οικονομικός ανταγωνισμός είχε ως συνέπεια οι διαπραγματεύσεις να βρίσκουν προσχώματα και να διαρρέουν σχετικές πληροφορίες. Οι άλλες δυνάμεις δεν ήταν διατεθειμένες να αφήσουν τις ΗΠΑ να φτιάξουν τον παγκόσμιο εμπορικό κανόνα. Έτσι οι ΗΠΑ αποφάσισαν να παρακάμψουν τον ΠΟΕ με αυτές τις εμπορικές συμφωνίες που τους εξασφαλίζουν τη μυστικότητα, άρα και την αποφυγή της αντίδρασης από την πλευρά των πολιτών.
Υπάρχει τρόπος να τους σταματήσουμε;
Όπως είπα, δεν έχει υπάρξει προηγούμενο τέτοιας μυστικότητας σε διαπραγματεύσεις εμπορικών συμφωνιών. Τον τελευταίο ένα χρόνο και αφού καταφέραμε να συγκεντρώσουμε στοιχεία, κατά βάση από τα wikileaks, τα οποία έχουν προσφέρει σημαντική υπηρεσία και σε αυτό τον τομέα, δημιουργήθηκε ένα τεράστιο κίνημα, κυρίως στην κεντρική Ευρώπη. Στην Ελλάδα, παρά τις προσπάθειες, τώρα έχει αρχίσει ο κόσμος να ενημερώνεται για το θέμα. Υπάρχει τεράστια αντίδραση κυρίως γύρω από το ISDS και μάλιστα από πολλές διαφορετικές πολιτικές δυνάμεις. Οι πρόσφατες διαδηλώσεις όπου πχ στο Βερολίνο 250.000 άνθρωποι κατέβηκαν στο δρόμο, δείχνουν τι διαστάσεις έχει πάρει το θέμα. Αντίστοιχες διαδηλώσεις έγιναν σε πολλές κεντροευρωπαϊκές πρωτεύουσες όπως στις Βρυξέλλες και στο Άμστερνταμ. Αντίδραση υπάρχει επίσης και στις ΗΠΑ. Είναι ενδεικτικό ότι ο κόσμος όταν ενημερώνεται αντιδρά. Ωστόσο, το θέμα είναι τεχνικό και το έχουν κάνει επίτηδες ιδιαίτερα περίπλοκο, ώστε να μην μπορεί να διαμεσολαβηθεί εύκολα το μήνυμα. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια περαιτέρω αναδιανομή του πλούτου που έχει απομείνει προς όφελος του κεφαλαίου, με το χέρι στα δημόσια ταμεία και με την άρση των κοινωνικών κεκτημένων, που τους εμποδίζουν να κερδοφορούν ασύστολα.
Διαδήλωση στη Φλωρεντία. Οι πολίτες που ξέρουν για το θέμα προσπαθούν να ενημερώσουν κι άλλους.
Η οργάνωση, η δικτύωση και η ενημέρωση για το θέμα, φέρνουν αποτελέσματα. Ένα παράδειγμα είναι ότι αναγκάστηκαν να μας φέρουν ένα βελτιωμένο ISDS, το οποίο είναι μια παγίδα στην οποία δεν πρέπει να πέσουμε. Οι βελτιώσεις είναι ελάχιστες και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι δε θέλουμε το ISDS ή την TTIP σε καμία μορφή τους. Κατοχυρώνουν μόνο τη θεσμική εταιρική ασυδοσία και βλάπτουν δομικά και καθολικά το δημόσιο συμφέρον. Ένα άλλο παράδειγμα που δείχνει ότι οι κινητοποιήσεις έφεραν αποτέλεσμα, έχει να κάνει με το ότι τον Ιούνιο ο Σουλτς, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου, αναγκάστηκε να ακυρώσει με αστεία δικαιολογία τη συνεδρίαση στο ευρωκοινοβούλιο, η οποία θα έδινε το πράσινο φως για τη συνέχιση των διαπραγματεύσεων για την TTIP γιατί έβλεπε ότι για πρώτη φορά έχανε την πλειοψηφία. Ο λόγος που συνέβη αυτό είναι ότι οι σοσιαλδημοκράτες νιώθουν να πιέζονται από κομμάτι της κοινωνικής τους βάσης, το οποίο συμμετέχει σε περιβαλλοντικά κινήματα ή σε σωματεία, τα οποία σημειωτέον έχουν παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στην κεντρική Ευρώπη και στην Αγγλία στην καμπάνια ενάντια στην ΤΤΙΡ. Στη συνέχεια ο Σουλτς επανέφερε το θέμα αιφνιδιαστικά και κατάφερε να το περάσει. Με τον ίδιο τρόπο πιέζονται και στις ΗΠΑ. Η Χίλαρι Κλίντον δήλωσε πριν λίγο καιρό ότι το περιεχόμενο των συμφωνιών δεν την καλύπτει και ότι είναι επιφυλακτική απέναντι σε αυτές. Είναι δύσκολο να μετακινήσουμε το συσχετισμό δύναμης στο κεντρικό πολιτικό σκηνικό, αλλά δεν υπάρχει άλλος τρόπος από το να πιέζουμε σε επίπεδο πολιτικών δυνάμεων. Από εκεί και πέρα θέλει οργάνωση από τα κάτω και δικτύωση.
Η TTIP είναι ένα εκρηκτικό μείγμα γιατί αγγίζει κάθε πτυχή της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Αυτό είχαμε να το δούμε από την εποχή του Σιάτλ και του αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος και από εμάς εξαρτάται σε ποιανού τα χέρια θα εκραγεί: στα δικά τους ή στα δικά μας.
Στην Ελλάδα, ο κόσμος ενημερώνεται τώρα και ελπίζουμε ότι θα ακολουθήσει το παράδειγμα των υπόλοιπων χωρών. Υπάρχουν πολλές θεσμικές πρωτοβουλίες που θα μπορούσε να υποστηρίξει η παρούσα κυβέρνηση ή ακόμα και να πρωτοστατήσει σε αυτές. Επίσης κάτι το οποίο δεν έχει συμβεί στην Ελλάδα είναι η γνωμοδότηση των φορέων που θα πληγούν από τη συμφωνία. Τοπική αυτοδιοίκηση, επιμελητήρια, πανεπιστήμια, ενώσεις εργαζομένων, όλοι αυτοί που τους αφορά άμεσα και που οφείλουν μέσα από τα αρμόδια επιμελητήρια και ινστιτούτα τους, να συμβάλουν στο δημόσιο διάλογο, βγάζοντας μια έκθεση τεκμηριωμένη που να εξηγεί, πως οι δικοί τους κλάδοι θα επηρεαστούν από αυτή τη συμφωνία. Αυτό συνέβη σε όλες τις χώρες και βάση αυτού έγινε ο δημόσιος διάλογος.
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.