Η φήμη της ως φωτογράφου ήταν άγνωστη μέχρι πρόσφατα. Το όνομά της άρχισε να ακούγεται το 1998 σε μια έκθεση στην Καμπέρα της Αυστραλίας και το 2005 σε μία ακόμη, στη Βαλένθια της Ισπανίας. Οι φωτογραφίες της από την περίοδο που βρισκόταν στην Ισπανία, την πενταετία 1932-1937, και η προσφορά της στην απεικόνιση της εποχής αναγνωρίστηκαν μόλις τα τελευταία χρόνια.
Μεγάλωσε σ’ ένα σπίτι με φιλελεύθερες ιδέες
H Μάργκαρετ Γκρος, όπως ήταν το όνομά της πριν παντρευτεί, γεννήθηκε στο Ντζίντιτσε, ένα χωριό κοντά στην Κρακοβία που τότε ανήκε στην Αυστρία και σήμερα αποτελεί περιοχή της Πολωνίας. Οι γονείς της τη μεγάλωσαν με φιλελεύθερες ιδέες και τη βοήθησαν να προχωρήσει μέχρι τέλους τις σπουδές της. Σπούδασε φωτογραφία στο Ινστιτούτο Γραφικών Τεχνών και Έρευνας στη Βιέννη. Εκεί ήρθε σε επαφή με τη χρήση σύγχρονων στυλ στη φωτογραφία και γεννήθηκε το πάθος της για τα φωτογραφικά πορτρέτα.
Το 1929 μετακόμισε στο Βερολίνο και λίγους μήνες αργότερα γνώρισε τον Ρούντολφ Μικέλις. Γεννημένος στη Λειψία το 1907, ο Ρούντολφ έγινε αναρχικός στην εφηβεία και αποτέλεσε σημαντικό μέλος του αναρχοσυνδικαλιστικού συνδικάτου FAUD (Συνδικάτο Ελεύθερων Εργαζομένων της Γερμανίας). Δούλεψε στο κρατικό μουσείο του Βερολίνου για την αποκατάσταση αρχαιοτήτων από την Εγγύς Ανατολή και συμμετείχε σε μεγάλες αρχαιολογικές αποστολές, όπως στο Ιράκ, όπου πήγε για έξι μήνες το διάστημα 1932-1933. Ήταν ακόμη η ψυχή του Συνδέσμου Ελευθεριακών Βιβλιοφάγων, ενός συλλόγου βιβλίων που ίδρυσε το FAUD, κι ένας από τους Γερμανούς αναρχικούς που συναντήθηκαν με τους Ισπανούς αναρχικούς Φρανσίσκο Ασκάσο και Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι.
Η ματιά της από τη Βαρκελώνη του Μεσοπολέμου
Η Μάργκαρετ και ο Ρούντολφ ήρθαν κοντά και παντρεύτηκαν το 1933. Η κακή οικονομική κατάσταση επέτρεπε στη Μάργκαρετ να βρει μόνο μικρής διάρκειας δουλειές σε φωτογραφικά στούντιο ως βοηθός. Ξεκίνησε το δικό της στούντιο το 1931. Το 1932 επισκέφθηκε τη Βαρκελώνη. Έμεινε σε ξενοδοχείο που βρισκόταν στη φτωχότερη και σε άθλια κατάσταση περιοχή της πόλης, την Κινεζική Συνοικία.
Ξεκίνησε να φωτογραφίζει τους ντόπιους με μια μικρή Leica κάμερα, βγάζοντας εικόνες με τσιγγάνους, χαρτοπαίχτες, παιδιά, μουσικούς τους δρόμου και ναύτες. Ωστόσο, υπήρχε δυσπιστία από τη γειτονιά προς τους ξένους και την πέρασαν αρχικά για πληροφοριοδότη της αστυνομίας, οπότε αναγκάστηκε να βρει καταφύγιο σε ένα ξενοδοχείο με τους Γερμανούς συμπατριώτες της.
Γράφοντας για την εμπειρία της, ανέφερε ότι το 90% με 95% των παιδιών στη γειτονιά είχαν μολυνθεί κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης από σύφιλη. Είχε δει ακορντεονίστα να παίζει έξω από το ξενοδοχείο της και να μαζεύονται γύρω του παιδιά από τη γειτονιά με φαγωμένες μύτες, φαλακρά, τυφλά και με πατερίτσες. “Μια θλιβερή και φοβερή εικόνα. Η γειτονιά των Κινέζων ήταν ντροπή για όλη την Καταλωνία. Τα παιδιά αποτελούν μια σιωπηρή καταγγελία”. Οι εικόνες της από αυτή την επίσκεψη αποτελούν τόσο μια καταγραφή με ιστορική πλέον αξία όσο και μια άγρια κοινωνική κριτική με διαχρονική αξία.
Απόδραση από τη Γερμανία
Η άνοδος των ναζιστών στη Γερμανία σήμανε κίνδυνο τόσο για τους Εβραίους όσο και για τους αναρχικούς. Ο Ρούντολφ παρακολούθησε στα κρυφά το συνέδριο της Διεθνούς Ομοσπονδίας εργαζομένων, της αναρχοσυνδικαλιστικής διεθνούς, στο Άμστερνταμ. Οι αναρχικές και αντιφασιστικές του δραστηριότητες και η άρνησή του να αναγνωρίσει το νέο καθεστώς σήμαιναν ότι θα απολυόταν σύντομα από το μουσείο. Φυλακίστηκε για πέντε εβδομάδες και απελευθερώθηκε χάρη στην παρέμβαση του διευθυντή του μουσείου. Από τη μεριά της η Μάργκαρετ συνελήφθη με την προσχηματική κατηγορία της κλοπής βιβλίων. Και οι δύο αποφάσισαν να φύγουν από τη Γερμανία τον Νοέμβριο του 1933 και επέλεξαν τη Βαρκελώνη ως προορισμό τους.
Στη Βαρκελώνη, συναντήθηκαν με άλλους αναρχικούς και σχημάτισαν τη γερμανική ομάδα αναρχικών συνδικαλιστών DAS. Η ζωή όμως στην Ισπανία αποδείχτηκε δύσκολη. Δεν μιλούσαν ούτε ισπανικά ούτε καταλανικά και ζούσαν μέσα στη φτώχεια. Για τις αρχές ήταν ύποπτοι είτε ως αναρχικοί είτε ως Γερμανοί κατάσκοποι! Η δύσκολη αυτή κατάσταση οδήγησε στον χωρισμό τη Μάργκαρετ και τον Ρούντολφ το 1934, ωστόσο παρέμειναν σε επαφή καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους.
Η έλευση της επανάστασης
Το πραξικόπημα που οργανώθηκε από τις ακροδεξιές δυνάμεις μέσα στον στρατό, την Εκκλησία και τα ακροδεξιά και φιλοβασιλικά κόμματα, αρχικά ηττήθηκε σε διάφορα μέρη της Ισπανίας και οδήγησε στην επανάσταση του 1936. Ο Ρούντολφ, από την πλευρά του, έγινε αντιπρόσωπος της γερμανικής αναρχικής ομάδας Έρικ Μούσαμ, διάσημου αναρχικού συγγραφέα που δολοφονήθηκε από τους ναζί το 1933. Η ομάδα έγινε μέρος της αναρχικής πολιτοφυλακής του Ασκάσο, όπου οι Ισπανοί πολέμησαν μαζί με τους Γερμανούς. Η DAS έγινε κομμάτι της τοπικής ομοσπονδίας αναρχικών στη Βαρκελώνη και ο Ρούντολφ πήρε μέρος στην κατάληψη του γερμανικού συλλόγου στην πόλη, που ήταν προηγουμένως διαβόητη φωλιά των ναζί.
Το ταξίδι με την Έμμα Γκόλντμαν
Η δουλειά της Μάργκαρετ άρχισε να συνδέεται ολοένα και περισσότερο με την επανάσταση. Συνόδευσε τη σπουδαία αναρχική Έμμα Γκόλντμαν σε περιήγηση στην Αραγωνία, μαζί με τους Γερμανούς αναρχικούς Χανς Ερικ Καμίνσκι, Αννίτα Γκάρφινκλε και Άρθουρ Λένινγκ (γραμματέα της Διεθνούς Ομοσπονδίας Εργαζομένων), κατά την οποία επισκέφθηκαν κολεκτίβες που είχαν εγκατασταθεί στην ύπαιθρο. Κατά τη διάρκεια της περιοδείας δημιούργησε ένα ηρωικό πορτρέτο της Έμμα Γκόλντμαν. Στο τέλος της χρονιάς παραβρέθηκε στην κηδεία του Ντουρούτι.
Το 1937 εργάστηκε για την Επιτροπή Προπαγάνδας της Καταλανικής Κυβέρνησης, τραβώντας σκηνές από την καθημερινή ζωή στη Βαρκελώνη, τις οποίες συνόδευαν ρεπορτάζ για τη δημόσια υγεία και την υποστήριξη των παιδιών. Οι γρήγορες φωτογραφίες της χρησιμοποιήθηκαν από περιοδικά και εφημερίδες. Είχε τόση ταχύτητα και ικανότητα, που σε μια φωτογραφία της συνέλαβε με τον φακό της πορτοφολά να βουτάει το χέρι του σε μια τσάντα. Ορισμένες από αυτές τις φωτογραφίες κατασχέθηκαν από τους Φρανκικούς και αργότερα δημοσιεύτηκαν σε μια έκδοση “Για την ελεύθερη Καταλωνία”, χωρίς, προφανώς, την άδειά της.
Με την επιδείνωση της κατάστασης στην Ισπανία, ο Ρούντολφ συνελήφθη αρκετές φορές από τους σταλινικούς το 1937. Το ζευγάρι πήρε διαζύγιο εκείνη τη χρονιά. Ο Ρούντολφ παρέμεινε να πολεμήσει και η Μάργκαρετ έφυγε για τη Γαλλία. Μετά επισκέφθηκε τους γονείς στην Πολωνία το 1938 και φωτογράφισε τα εβραϊκά γκέτο στην Κρακοβία. Στη συνέχεια, έβγαλε βίζα, πήγε πρώτα στη Βρετανία και από εκεί ταξίδεψε και μετακόμισε στην Αυστραλία.
Ο Ρούντολφ κατάφερε να περάσει στη Γαλλία μετά την ήττα, το 1939. Επέστρεψε μυστικά στην Ισπανία τον ίδιο χρόνο, όμως συνελήφθη και φυλακίστηκε μέχρι το 1944.
Η εξορία στην Αυστραλία
Στην Αυστραλία οι Γερμανοί αντιμετωπίζονταν με καχυποψία. Η Μάργκαρετ έφτασε στο Σίδνεϊ λίγες μέρες αφότου ξέσπασε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Δούλεψε αρχικά ως οικιακή βοηθός και το 1940 άνοιξε το δικό της φωτογραφικό στούντιο. Η δουλειά της περιορίστηκε σε συνηθισμένα πορτρέτα, τα οποία δεν την ευχαριστούσαν, αν και αφορούσαν καλλιτέχνες, χορευτές και συγγραφείς, Ευρωπαίους και Εβραίους πρόσφυγες όπως αυτή. Τα χρόνια του πολέμου βίωσε μια “πολύ, πολύ απότομη μοναξιά”, όπως έλεγε.
Στα χρόνια μετά τον πόλεμο, ξεκίνησε την αγωνιώδη διαδικασία της αναζήτησης και των φίλων της πίσω στην πατρίδα. Μια επώδυνη εμπειρία για πολλούς. Το 1952 αναγκάστηκε να κλείσει το στούντιό της, καθώς έχανε την όρασή της. Το 1960 παντρεύτηκε τον Άλμπερτ Σαχς και δούλεψε μαζί του σε μια επιχείρηση με κορνίζες που είχε στη Μελβούρνη.
Οι φάκελοι που κράτησε ώς το τέλος της ζωής της
Μετά τον πόλεμο ήρθε και πάλι σε επαφή με τον Ρούντολφ στην Ανατολική Γερμανία. Εκείνος, όπως κι ένας σημαντικός ακόμη αριθμός επιζώντων Γερμανών αναρχικών, είχε την ψευδαίσθηση ότι μπορούσε να ενταχθεί στο κομμουνιστικό κόμμα και να διαδώσει από μέσα τις αναρχικές ιδέες. Αντ’ αυτού έγινε αιχμάλωτός του και υποχρεώθηκε να γράφει καταγγελίες εναντίον του αναρχισμού. Η Μάργκαρετ τον επισκέφθηκε στο Ανατολικό Βερολίνο το 1967 και παρέμεινε σε επαφή μαζί του μέχρι το 1975. Η «Γκρέτε», όπως ήταν γνωστή στον Ρούντολφ και σε άλλους κοντινούς φίλους, είχε κρατήσει τα γράμματα, τα αποξηραμένα λουλούδια, τους χάρτες και τις φωτογραφίες που είχε λάβει από τον Ρούντολφ σε έναν μεγάλο φάκελο, που πάνω του είχε γράψει “Μικέλ” με μεγάλα μαύρα γράμματα. Κράτησε τον φάκελο μέχρι το τέλος της ζωής της.
Μέχρι τέλους κράτησε επίσης τη συλλογή με τις φωτογραφίες από την ισπανική περίοδο, τις οποίες είχε κρυμμένες καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής της στην Αυστραλία μέχρι τον θάνατό της στις 16 Οκτωβρίου του 1985. Μετά τον θάνατό της η φωτογραφική της συλλογή και τα αρχεία της δόθηκαν στην Εθνική Πινακοθήκη της Αυστραλίας.
* Πληροφορίες – μετάφραση από τη διεθνή κινηματική βιβλιοθήκη libcom.org
**Το κείμενο δημοσιεύτηκε πρώτα στην Εφημερίδα Αυγή
Διαβάστε επίσης:
Βίλεμ Αροντέους: Ας γίνει γνωστό ότι οι ομοφυλόφιλοι δεν είναι δειλοί
Το 3point magazine είναι ένα οριζόντια δομημένο μέσο που πιστεύει ότι η γνώμη όλων έχει αξία και επιδιώκει την έκφρασή της. Επικροτεί τα σχόλια, την κριτική και την ελεύθερη έκφραση των αναγνωστών του επιδιώκοντας την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Σε μια εποχή όμως που ο διάλογος τείνει να γίνεται με όρους ανθρωποφαγίας και απαξίωσης προς πρόσωπα και θεσμούς, το 3point δεν επιθυμεί να συμμετέχει. Για τον λόγο αυτόν σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού, σεξιστικού περιεχομένου θα σβήνονται χωρίς ειδοποίηση του εκφραστή τους.
Ακόμα, το 3point magazine έχει θέσει εαυτόν απέναντι στο φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, σχόλια ανάλογου περιεχομένου θα έχουν την ίδια μοίρα με τα ανωτέρω, τη γνωριμία τους με το "delete".
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του 3point.