Μια επεξήγηση του αμφιλεγόμενου νέου σχεδίου της ΕΕ για τα πνευματικά δικαιώματα

του MATT REYNOLDS, από τη  Wired

Τους επόμενους δύο μήνες, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα ψηφίσει σχετικά με την τελευταία έκδοση της αμφιλεγόμενης νέας οδηγίας για τα πνευματικά δικαιώματα, που θα δώσει τη δυνατότητα σε τεχνολογικούς γίγαντες να κάνουν πολλά περισσότερα [από όσα κάνουν ήδη] για να σταματήσουν την  διάδοση υλικού, που υπόκειται σε προστασία πνευματικών δικαιωμάτων, στις πλατφόρμες τους. Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Πνευματικά Δικαιώματα στην Ενιαία Ψηφιακή Αγορά, όπως είναι το πλήρες όνομα, σχεδιάστηκε για να αναβαθμίσει τους υπάρχοντες νόμους για το copyright στην εποχή του ίντερνετ.

Για να το θέσουμε απλά, η Οδηγία για τα Πνευματικά Δικαιώματα αποδίδει περισσότερες ευθύνες σε site όπως το Youtube, το Facebook και το Twitter για να βεβαιώσουν ότι υλικό που υπόκειται σε πνευματικά δικαιώματα δεν διαμοιράζεται παράνομα στις πλατφόρμες τους. Ως τώρα, το βάρος για την προστασία πνευματικής ιδιοκτησίας ήταν κυρίως σε αυτούς που είχαν τα πνευματικά δικαιώματα- συνήθως οι εταιρίες που παράγουν ήχο, βίντεο ή γραπτό περιεχόμενο, αλλά σύμφωνα με τον καινούριο νόμο αυτή την ευθύνη θα αναλάβουν οι μεγάλες πλατφόρμες.

Στο επίκεντρο της Οδηγίας για τα Πνευματικά Δικαιώματα είναι δύο επίμαχα άρθρα – το Άρθρο 11 και το Άρθρο 13 – που έχουν ονομαστεί τα άρθρα «φόρου συνδέσμου» (“link tax”) και «απαγόρευσης meme» (“meme ban”) αντίστοιχα. Οι επικριτές της Οδηγίας για τα Πνευματικά Δικαιώματα ισχυρίζονται ότι αυτά τα άρθρα σημαίνουν ότι οι πλατφόρμες θα πρέπει να πληρώνουν πρόστιμο για να διαμοιράζουν ένα σύνδεσμο για ένα ειδησεογραφικό άρθρο και θα πρέπει να αρχίσουν να φιλτράρουν και να διαγράφουν τα memes.

Αλλά η Οδηγία για τα Πνευματικά Δικαιώματα δεν είναι ακόμα νόμος. Πρέπει να περάσει από μια σειρά στάδια πριν καταλήξει ως Ευρωπαϊκή Οδηγία, και αυτή τη στιγμή καθυστερεί, καθώς τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπορούν να συμφωνήσουν σχετικά με την τελική διατύπωση.

Για να σας βοηθήσουμε να ξεκαθαρίσετε τα πράγματα, εδώ είναι ο οδηγός του βρετανικού περιοδικού WIRED για την Οδηγία της ΕΕ για τα Πνευματικά Δικαιώματα.

Τι είναι η Οδηγία για τα Πνευματικά Δικαιώματα;

Η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Πνευματικά Δικαιώματα στην Ενιαία Ψηφιακή Αγορά είναι μια προτεινόμενη Ευρωπαϊκή Οδηγία που σχεδιάστηκε για να οριοθετήσει τον τρόπο με τον οποίο, περιεχόμενο που υπόκειται σε προστασία πνευματικών δικαιωμάτων διαμοιράζεται σε online πλατφόρμες. Οι Οδηγίες της ΕΕ είναι ένα είδος νομοθεσίας που θέτει στα κράτη μέλη έναν στόχο για επίτευξη. Oπότε αν η οδηγία για το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας περάσει, όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ αναμένεται να περάσουν τελικά τη δική τους εθνική νομοθεσία σύμφωνα με τους όρους της οδηγίας.

Η Οδηγία για τα Πνευματικά Δικαιώματα αναφέρεται μερικές φορές ως το «Άρθρο 13», που είναι το πιο αμφιλεγόμενο στοιχείο – το άρθρο που αναγκάζει τις online πλατφόρμες να φιλτράρουν ή να διαγράφουν υλικό με προστατευόμενο copyright από τις ιστοσελίδες τους. Είναι το άρθρο που πολλοί πιστεύουν ότι θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως υποχρέωση της κάθε πλατφόρμας να απαγορεύσει τα memes, αλλά αργότερα θα έχει ευρύτερη εφαρμογή.

Η Οδηγία για τα Πνευματικά Δικαιώματα θα κάνει τις διαδικτυακές πλατφόρμες και τους ιστοτόπους-συγκεντρωτές δεδομένων (που συγκεντρώνουν συναφή αντικείμενα και περιεχόμενο και παραπέμπουν σε αυτά με συνδέσμους) υπεύθυνους για παραβιάσεις πνευματικών δικαιωμάτων και υποτίθεται να κατευθύνουν περισσότερα έσοδα από τεχνολογικούς γίγαντες προς καλλιτέχνες και δημοσιογράφους.  Σύμφωνα με την τρέχουσα νομοθεσία, οι πλατφόρμες όπως το youtube δεν είναι υπεύθυνες για παραβιάσεις πνευματικών δικαιωμάτων, παρόλο που πρέπει να διαγράφουν αυτό το περιεχόμενο όταν οι ιδιοκτήτες των πνευματικών δικαιωμάτων τους το ζητούν. Οι υποστηρικτές της Οδηγίας λένε ότι αυτό σημαίνει ότι κάποιοι ακούν, παρακολουθούν και διαβάζουν προϊόντα που υπόκεινται σε προστασία πνευματικών δικαιωμάτων χωρίς οι δημιουργοί να πληρώνονται.

Ενώ η τροποποιημένη έκδοση της Οδηγίας για τα Πνευματικά Δικαιώματα αποτελείται από 17 άρθρα, τα πιο ουσιαστικά και διχαστικά σημεία είναι τα άρθρα 13 και 11.

Άρθρο 13 η «απαγόρευση των meme»

Αυτό το μέρος της Οδηγίας έχει συγκεντρώσει τις περισσότερες επιφυλάξεις. Το άρθρο λέει ότι «Οι πάροχοι υπηρεσιών διανομής περιεχομένου στο διαδίκτυο και οι κάτοχοι δικαιωμάτων συνεργάζονται καλή τη πίστει για να εξασφαλίσουν ότι δεν παρέχονται μη εγκεκριμένα προστατευόμενα έργα ή άλλα αντικείμενα στις υπηρεσίες τους». Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το τροποποιημένο κείμενο εδώ [στα ελληνικά].

Τι σημαίνει λοιπόν; Αυτό που λέει το άρθρο είναι ότι όλοι οι ιστότοποι που φιλοξενούν μεγάλες ποσότητες περιεχομένου που δημιουργείται από χρήστες (ας πούμε το YouTube, το Twitter και το Facebook) είναι υπεύθυνοι για την κατάργηση αυτού του περιεχομένου αν παραβιάζει τα πνευματικά δικαιώματα.

Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Κανένας δεν μπορεί να συμφωνήσει στον τρόπο με τον οποίο αυτές οι πλατφόρμες πρόκειται να αναγνωρίζουν και να διαγράφουν αυτό το περιεχόμενο. Μια παλιότερη έκδοση της Οδηγίας αναφέρεται σε «αναλογικές τεχνολογίες αναγνώρισης περιεχομένου», το οποίο ακούγεται σαν να ζητά από τους κατόχους πλατφόρμων να χρησιμοποιούν αυτοματοποιημένα φίλτρα για να σαρώσουν κάθε κομμάτι περιεχομένου που ανεβαίνει και να αποτρέψουν το upload για οτιδήποτε ενδέχεται να παραβιάζει τα πνευματικά δικαιώματα.

Η τελική διατύπωση του άρθρου 13 καθορίζει ακριβώς ποιες πλατφόρμες θα χρειαστούν φίλτρα και ποιες όχι. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο ένας ιστότοπος που φιλοξενεί περιεχόμενο που δημιουργείται από χρήστες μπορεί να αποφύγει τη δημιουργία ενός φίλτρου είναι να  πληροί και τα τρία κριτήρια: να είναι διαθέσιμος για λιγότερα από τρία χρόνια, να έχει ετήσιο κύκλο εργασιών κάτω από 10 εκατομμύρια ευρώ και να είχε λιγότερους από πέντε εκατομμύρια μοναδικούς επισκέπτες κάθε μήνα. Όπως πιθανόν να μαντέψετε, αυτό αφήνει ένα τεράστιο αριθμό τοποθεσιών – από φόρουμ για το ψάρεμα μέχρι εξειδικευμένα κοινωνικά δίκτυα – που θα χρειαστεί να εγκαταστήσουν φίλτρα.

Ο λόγος που αυτό το άρθρο ονομάστηκε η «απαγόρευση των meme» είναι ότι κανείς δεν είναι σίγουρος αν τα memes, που βασίζονται συνήθως σε εικόνες με προστατευόμενα πνευματικά δικαιώματα, θα παραβιάζουν αυτούς τους νόμους. Οι υποστηρικτές της νομοθεσίας λένε ότι τα memes προστατεύονται ως παρωδίες και δεν απαιτείται η διαγραφή τους, σύμφωνα με την οδηγία, αλλά άλλοι λένε ότι τα φίλτρα δεν θα μπορούν να ξεχωρίσουν τα memes ανάμεσα σε άλλο προστατευόμενο υλικό και θα καταλήξουν να κόβονται έτσι και αλλιώς.

Άρθρο 11, ο «φόρος συνδέσμου»

Το άρθρο θέλει να βάλει τα site, όπως το Google News, να πληρώνουν τους εκδότες για να χρησιμοποιούν αποσπάσματα με συνδέσμους των άρθρων τους στις πλατφόρμες τους. Οι εκδόσεις «μπορούν να λάβουν δίκαιη και ανάλογη αμοιβή για την ψηφιακή χρήση των δημοσιεύσεών τους από τους φορείς παροχής υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας», αναφέρεται στην οδηγία.

Κανείς δεν είναι βέβαιος για τον τρόπο με τον οποίο θα λειτουργήσει αυτό επίσης. Τι μέρος ενός άρθρου πρέπει να κοινοποιηθεί πριν να πρέπει μια πλατφόρμα να πληρώσει τον εκδότη; Η οδηγία λέει ότι δεν είναι υποχρεωμένες να πληρώσουν αν αναδημοσιεύουν «μόνο υπερσυνδέσμους που συνοδεύονται από μεμονωμένες λέξεις», αλλά εφόσον οι περισσότεροι σύνδεσμοι συνοδεύονται από περισσότερες από μια-δυο λέξεις φαίνεται ότι πολλές πλατφόρμες και ιστότοποι συγκεντρωτές ειδησεογραφικών δεδομένων έρχονται αντιμέτωποι με τους καινούριους κανόνες.

Η Οδηγία περιέχει μια εξαίρεση για «Νόμιμη ιδιωτική και μη εμπορική χρήση δημοσιεύσεων Τύπου από μεμονωμένους χρήστες», οπότε δεν φαίνεται ότι τα άτομα που μοιράζονται συνδέσμους σε κοινωνικές πλατφόρμες θα πρέπει να βάλουν το χέρι στην τσέπη. Αλλά ακόμη και αυτό είναι ανοικτό σε διαφορετική ερμηνεία. Είναι κάποιος με πολλούς ακολούθους στα social media, ο οποίος δημοσιεύει διαφημίσεις σε αυτό το ακροατήριο, μια «ιδιωτική και μη εμπορική» οντότητα;

Τι άλλο υπάρχει;

Το άρθρο 12α μπορεί να εμποδίσει οποιονδήποτε δεν είναι διοργανωτής ενός αθλητικού αγώνα να ποστάρει βίντεο ή φωτογραφίες από τον αγώνα. Αυτό θα μπορούσε να βάλει ένα τέλος στα GIFs που γίνονται viral και ίσως ακόμα να απέτρεπε τους ανθρώπους που παρακολουθούν αγώνες από το να ποστάρουν φωτογραφίες στα social media. Αλλά, όπως και με τα παραπάνω άρθρα, όλα αυτά εξαρτώνται από τον τρόπο με τον οποίο θα ερμηνευτεί η οδηγία από τα κράτη μέλη όταν θα την κάνουν εθνικό νόμο.

Ποιος είναι υπέρ και ποιος είναι κατά της Οδηγίας;

Η Οδηγία για την προστασία των Πνευματικών Δικαιωμάτων έχει αποκτήσει φανατικούς επικριτές και στις δύο πλευρές της συζήτησης, αλλά μπορούμε ευρέως να διαχωρίσουμε τους επικριτές και τους υποστηρικτές σε δύο κατηγορίες.

Υπέρ της Οδηγίας είναι εταιρίες και φορείς που εκπροσωπούν παραγωγούς περιεχομένου. Αυτές περιλαμβάνουν την Κοινότητα των Συγγραφέων (Society of Authors), και την Συμμαχία με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο για την Πνευματική Ιδιοκτησία (Alliance for the Intellectual Property). Τον Ιούνιο του 2018 84 Ευρωπαϊκοί Οργανισμοί μουσικής και πολυμέσων, συμπεριλαμβανομένων της Universal Music Group και της Waner Music Group ανακοίνωσαν δημόσια την υποστήριξή τους στην Οδηγία. Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ο εισηγητής που παρουσίασε την οδηγία είναι ο Axel Voss, ένας Γερμανός Ευρωβουλευτής και μέλος του Λαϊκού Κόμματος.

Στην άλλη μεριά της συζήτησης, οι επικριτές της Οδηγίας, είναι πιθανόν πιο φανατικοί. Περιλαμβάνουν την ισχυρή ομάδα πίεσης της CCTV, η οποία περιλαμβάνει το Google, το Facebook, το eBay, το Amazon και το Netflix. Στις 12 Ιουνίου μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων του διαδικτύου, συμπεριλαμβανομένου του ιδρυτή της Wikipedia Jimmy Wales και του Tim Berners-Lee, υπέγραψε μια ανοικτή επιστολή που διαμαρτύρεται κατά της οδηγίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρότι η οδηγία συμπεριέλαβε μια εξαίρεση, που εξαιρεί ρητά τα Wikipedia και GitHub από αυτούς τους κανόνες, και οι δύο εταιρείες διατηρούν την αντίθεσή τους.

Το YouTube είναι μακράν ο πιο φανατικός επικριτής του Άρθρου 13, με την εταιρία να κάνει μια μεγάλη προσπάθεια να προωθήσει την αντίθεση στην οδηγία μεταξύ των δημιουργών και των χρηστών. Ένα popup στο YouTube και την εφαρμογή οδηγεί τους χρήστες σε μια σελίδα με τίτλο “#saveyourinternet” https://www.youtube.com/saveyourinternet η οποία περιλαμβάνει ένα βίντεο από το youtube στο οποίο εξηγεί τις διαφωνίες της με την οδηγία. Στο βίντεο, ο Matt Koval, ένας σχεδιαστής στρατηγικής περιεχομένου του Youtube εξηγεί ότι – στην παρούσα μορφή του – το Άρθρο 13 «απειλεί εκατοντάδες χιλιάδες δημιουργούς, καλλιτέχνες και άλλους εργαζομένους στην πολιτιστική βιομηχανία».

Παράλληλα με το επίσημο βίντεο του YouTube, η σελίδα φιλοξενεί μερικά βίντεο αντίδρασης και σχολίων από αναγνωρίσιμους χρήστες του YouTube. Σε ένα βίντεο αντίδρασης, ο YouTuber Craig Thompson, ο οποίος έχει λίγο λιγότερο από μισό εκατομμύριο συνδρομητές, συνοψίζει ως εξής: «Οι παίκτες είναι νεκροί, εσείς είστε νεκροί, είμαι νεκρός, είμαστε όλοι νεκροί, ας πιούμε».

Παρόλο που η καμπάνια #saveyourinternet έχει επικεντρωθεί στη διάδοση της αντίθεσης στην οδηγία μεταξύ των δημιουργών του YouTube και των χρηστών, τα υψηλότερα κλιμάκια της διαχείρισης του YouTube έχουν επίσης εμπλακεί σε αυτό. Στις 22 Οκτωβρίου, η CEO της YouTube Susan Wojcicki δημοσίευσε ένα warning για τον αντίκτυπο της οδηγίας. «Το άρθρο 13 όπως γράφεται απειλεί να κλείσει τη δυνατότητα εκατομμυρίων ανθρώπων – από δημιουργούς σαν εσάς ως καθημερινούς χρήστες – να φορτώσουν περιεχόμενο σε πλατφόρμες όπως το YouTube», έγραφε. «Και εάν υλοποιηθεί όπως προτείνεται, το άρθρο 13 απειλεί εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας, ευρωπαίους δημιουργούς, επιχειρήσεις, καλλιτέχνες και όλους όσους απασχολούν», συνέχισε, πριν συμβουλεύσει τους αναγνώστες να διαδώσουν την άποψη τους στα social media με το hashtag “#SaveYourInternet”.

Από τότε, η Wojcicki έχει γράψει ξανά. Σε μια δεύτερη τοποθέτησή της στις 12 Νοεμβρίου, είπε ότι υπήρχαν «ακούσιες συνέπειες» του άρθρου 13. «Η προσέγγιση του κοινοβουλίου δεν είναι ρεαλιστική σε πολλές περιπτώσεις, επειδή οι ιδιοκτήτες των πνευματικών δικαιωμάτων διαφωνούν συχνά για το ποιος κατέχει τα δικαιώματα», έγραφε. «Εάν οι ιδιοκτήτες δεν μπορούν να συμφωνήσουν, είναι αδύνατο να περιμένουμε από τις ανοιχτές πλατφόρμες που φιλοξενούν αυτό το περιεχόμενο να πάρουν τις σωστές αποφάσεις.»

Επικεφαλής της αντιπολίτευσης στην οδηγία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι η Julia Reda, Ευρωβουλευτής και μέλος του Κόμματος των Πειρατών Γερμανίας. «Οι νομοθέτες εξέτασαν τα πνευματικά δικαιώματα κυρίως από μια πολύ ιδιαίτερη οπτική: εκείνη των μεγάλων εταιριών μέσων ενημέρωσης, με τον εξασθενημένο έλεγχο των διαύλων διανομής τους», υποστήριξε σε δελτίο τύπου μετά την ψηφοφορία. «Ο μεγαλύτερος δημόσιος χώρος που έχουμε εφεύρει ποτέ δεν πρέπει να γίνει θύμα των προσπαθειών να χρησιμοποιηθεί ο νόμος περί πνευματικών δικαιωμάτων για την επίλυση προβλημάτων που δεν προκαλούνται από αυτό. Η ελευθερία της έκφρασης μας στο διαδίκτυο είναι πολύ σημαντική για να σπαταληθεί ως πυρομαχικά σε μια εταιρική μάχη».

Πότε θα γίνει νόμος το Άρθρο 13;

Παρόλο που η οδηγία πέρασε από μια αρχική ψηφοφορία στο Ευρωκοινοβούλιο τον Σεπτέμβρη του 2018, έχει περάσει στην Ευρωπαϊκή γραφειοκρατία, γνωστή ως τριμερείς συνομιλίες. Αυτές οι συνομιλίες λαμβάνουν χώρα μεταξύ του Ευρωκοινοβουλίου, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (που αποτελείται από εκπροσώπους των κρατών μελών) και της Κομισιόν (τον νομοθετικό βραχίονα της ΕΕ). Μετά από εβδομάδες διαπραγματεύσεων, οι τριμερείς συνομιλίες κατέληξαν σε συμβιβαστική διατύπωση που τελικά πέρασε το απόγευμα της 13^ης Φεβρουαρίου.

Τώρα, μέσω των τριμερών διαλόγων, το τελευταίο βήμα για το άρθρο 13 είναι η τελική ψηφοφορία του Κοινοβουλίου – η οποία θα διεξαχθεί τον Μάρτιο ή τον Απρίλιο. Και, αν υποτεθεί ότι θα περάσει, από το σημείο αυτό τα κράτη μέλη της ΕΕ θα έχουν στη διάθεσή τους δύο χρόνια για να ενσωματώσουν την οδηγία στους νόμους τους και θα επεξεργαστούν την  εφαρμογή του άρθρου 13.