Νίκες της Αριστεράς στη Λατινική Αμερική

Γράφει ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου

Ύστερα από μια περίοδο συντηρητικής παλινόρθωσης και πραξικοπηματικών ανατροπών σε βάρος αριστερών κυβερνήσεων σε αρκετές, μεγάλου ειδικού βάρους χώρες της Λατινικής Αμερικής, η ήπειρος φαίνεται να διανύει μια καινούργια περίοδο ριζοσπαστικοποίησης, με νέα χαρακτηριστικά. Η εντεινόμενη κοινωνική πόλωση λόγω της γιγάντωσης των ήδη κραυγαλέων ανισοτήτων σε αυτό το κομμάτι του κόσμου στις συνθήκες της πανδημίας υπήρξε η βασική κινητήρια δύναμη των ελπιδοφόρων, αλλά όχι ακόμη αποκρυσταλλωμένων εξελίξεων.

Στο Περού των 32 εκατομμυρίων κατοίκων, τη χώρα με τα περισσότερα αναλογικά θύματα του κορωνοϊού σε παγκόσμια κλίμακα, πραγματοποιήθηκε την Κυριακή ο δεύτερος γύρος των πιο πολωτικών προεδρικών εκλογών, με αντίπαλους από τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος. Στη μια πλευρά, ο αστικός κόσμος συσπειρώθηκε, έστω και ανόρεκτα, γύρω από την Κέικο Φουχιμόρι, κόρη του πρώην προέδρου Αλμπέρτο Φουχιμόρι, που διέλυσε το αμφιλεγόμενο αντάρτικο κίνημα “Φωτεινό Μονοπάτι” διά πυρός και σιδήρου, αλλά κατέληξε στη φυλακή αφού χρεώθηκε πολιτικές δολοφονίες, καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σκάνδαλα διαφθοράς. Το λαϊκό μπλοκ εκπροσώπησε ο Πέδρο Καστίγιο, υποψήφιος του κόμματος “Ελεύθερο Περού”, το οποίο εμφανίζεται πιστό στον μαρξισμό- λενινισμό και στην κληρονομιά του Χοσέ- Κάρλος Μαριάτεγκι, εξέχοντα μαρξιστή στοχαστή της χώρας του. Γόνος αγράμματων, φτωχών αγροτών, δάσκαλος στην αγροτική ενδοχώρα επί σειρά ετών, ο Καστίγιο έγινε γνωστός σε εθνική κλίμακα με τον ηγετικό του ρόλο στην παρατεταμένη απεργία εκπαιδευτικών, το 2017, που συγκλόνισε ολόκληρη τη χώρα.

Όταν γράφονταν αυτές οι γραμμές, με καταμετρημένο το 95% των ψήφων, ο Καστίγιο είχε οριακό προβάδισμα 0,2% έναντι της Φουχιμόρι, ενώ τα αποτελέσματα που υπολείπονταν ήταν κυρίως από περιοχές όπου πλειοψηφούσε. Βέβαια, η πολύ μικρή διαφορά μεταξύ των δύο υποψηφίων προαναγγέλλει μία περίοδο αμφισβητήσεων και ενστάσεων από τον ηττημένο, με το ενδεχόμενο ταραχών και επέμβασης των- εχθρικών απέναντι στην Αριστερά- δυνάμεων ασφαλείας στην ημερήσια διάταξη. Άλλωστε, στην προεκλογική περίοδο υπήρξε μεγάλη φυγή κεφαλαίων προς το εξωτερικό, ενώ το μπλοκ του αυταρχικού λαϊκισμού, υπό την Φουχιμόρι, προσπαθούσε να ασκήσει ιδεολογική τρομοκρατία, υποστηρίζοντας ότι ο Καστίγιο θα δημεύσει περιουσίες και θα μετατρέψει το Περού σε Βενεζουέλα, παρότι ο αριστερός υποψήφιος είχε στην αιχμή του την αναδιανομή του πλούτου υπέρ των φτωχών (ιδιαίτερα με τη βαριά φορολόγηση των καπιταλιστών των ορυχείων) και όχι την αλλαγή των σχέσεων ιδιοκτησίας. Σε κάθε περίπτωση, η απροσδόκητη, μέχρι τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, επιτυχία του αποδεικνύει το τεράστιο δυναμικό που έχουν στη Λατινική Αμερική άφθαρτα, αντισυστημικά κόμματα και πρόσωπα, που κέρδισαν την αξιοπιστία τους μέσα από τον πρωτοποριακό τους ρόλο σε κοινωνικά, αυθεντικά λαϊκά κινήματα των προηγούμενων χρόνων ή δεκαετιών.

Την ίδια μέρα, Κυριακή, διεξήχθησαν στο Μεξικό εκλογές για το Κογκρέσο, τις κυβερνήσεις των Πολιτειών και τις περιφέρειες, οι οποίες είχαν αποκτήσει χαρακτήρα δημοψηφίσματος για τον αριστερό, αν και αρκετά πραγματιστή και σε ορισμένα ζητήματα αμφιλεγόμενο, πρόεδρο της χώρας Αντρές Μανουέλ Λόπες Ομπραδόρ. Στο μέχρι τώρα διάστημα της προεδρίας του, ο Ομπραδόρ αύξησε σημαντικά τον κατώτατο μισθό και ενίσχυσε τα κοινωνικά προγράμματα για τους νέους, τους φτωχούς και τους ηλικιωμένους, παρότι ήταν πολύ σφιχτός στα δημόσια οικονομικά ώστε να μην αυξηθεί το χρέος και φρόντισε να μην ερεθίσει τις ΗΠΑ, ούτε καν επί προεδρίας Τραμπ. Όταν ξέσπασε η πανδημία, απέφυγε να κηρύξει καθολικό λοκντάουν, προτάσσοντας τις καταστροφικές συνέπειες στην οικονομία, ιδίως στις παραγκουπόλεις, όπου ούτως η άλλως τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης είναι αδύνατο να τηρηθούν. Παρά το γεγονός ότι η χώρα του θρήνησε, μέχρι τώρα, 350.000 νεκρούς, ο “πρόεδρος των φτωχών” όπως θέλει να εμφανίζεται παραμένει δημοφιλής στο 60% του πληθυσμού. Στις εκλογές της Κυριακής, το κόμμα του MORENA, μαζί με τους αριστερούς συμμάχους του, το Εργατικό Κόμμα και τους Πράσινους, κέρδισε και πάλι την πλειοψηφία στο Κογκρέσο, γεγονός που αποτελεί σημαντική πλειοψηφία για ενδιάμεσες εκλογές, όπου δεν κρίνεται άμεσα η τύχη του προέδρου. Ωστόσο το γεγονός ότι δεν πέτυχε την υπερπλειοψηφία των δύο τρίτων που απαιτείται για σημαντικές συνταγματικές αλλαγές, οπωσδήποτε θα θέσει εμπόδια στο σχέδιο του Ομπραδόρ για τον “Τέταρτο Μετασχηματισμό”, ένα πακέτο βαθιών αλλαγών στην οικονομία και τη δημοκρατία αυτής της μεγάλης και στρατηγικής σημασίας χώρας.

Το Περού και το Μεξικό επιβεβαιώνουν ότι νέοι άνεμοι πνέουν, ολοένα και πιο ισχυροί στη Λατινική Αμερική. Την τριετία 2015- 2018, η Δεξιά κέρδισε κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις σε μεγάλες χώρες της περιοχής: οι ακραιφνώς νεοφιλελεύθεροι Μαουρίσιο Μάκρι και Σεμπαστιάν Πινιέρα αναδείχθηκαν πρόεδροι της Αργεντινής και της Χιλής αντίστοιχα, ενώ ο πρώην στρατιωτικός και υμνητής της χούντας Ζαϊρ Μπολσονάρο ανέλαβε την εξουσία στη Βραζιλία. Η πραξικοπηματική ανατροπή του αριστερού προέδρου της Βολιβίας Έβο Μοράλες θεωρήθηκε η χαριστική βολή στη δεκαπενταετή ηγεμονία της Αριστεράς, είτε στη σοσιαλδημοκρατική, είτε στη ριζοσπαστική εκδοχή της, σ’ αυτό το ανήσυχο κομμάτι του κόσμου. Ωστόσο, η εικασία ότι το πολιτικό εκκρεμές μπορεί να αλλάξει και πάλι φορά επανήλθε στο προσκήνιο με την εκλογή του Ομπραδόρ στο Μεξικό, του περονιστή Αλμπέρτο Φερνάντες στην Αργεντινή και του Λουίς Άρσε, από το κόμμα MAS του Μοράλες, στη Βολιβία. Οι καταιγιστικές εξελίξεις των τελευταίων μηνών ενισχύουν αυτή την αίσθηση.

Από το προπερασμένο Σαββατοκύριακο, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι κατεβαίνουν στους δρόμους 200 και πλέον πόλεων της Βραζιλίας με κεντρικό σύνθημα “Fora Bolsonaro”, δηλαδή Έξω ο Μπολσονάρο, ενώ στο Κογκρέσο έχουν κατατεθεί 120 προτάσεις καθαίρεσης του ακροδεξιού πολιτικού και καλού φίλου του Ντόναλντ Τραμπ- κάτι που υποστηρίζει, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, το 57% των ψηφοφόρων. Αρνητής της πανδημίας, ο Μπολσονάρο χρεώθηκε την ολέθρια διαχείρισή της, με τη χώρα του να θρηνεί 460.000 νεκρούς και τους διαδοχικούς υπουργούς Υγείας που εκδίωξε να δίνουν καταθέσεις- φωτιά για τις προσωπικές του ευθύνες. Η δημοτικότητά του έπεσε το προηγούμενο δίμηνο από 30% σε 24% και οι δημοσκοπήσεις δίνουν προβάδισμα στον προοδευτικό πρώην πρόεδρο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα- ο οποίος απαλλάχθηκε από τις κατηγορίες που τον είχαν οδηγήσει στη φυλακή- ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2022, αν βέβαια ο σημερινός πρόεδρος αντέξει μέχρι τότε. Η δυναμική των εξελίξεων έχει εξαγριώσει το σκληρό πυρήνα των οπαδών του Μπολσονάρο, στον οποίο συγκαταλέγεται η μαφία των καταπατητών της Αμαζονίας (παράνομα ορυχεία και υλοτομία), με αποτέλεσμα να πυκνώνουν οι δολοφονίες ιθαγενών από μπράβους των εν λόγω “επιχειρηματιών”. ‘Ηδη το Ανώτατο Δικαστήριο άνοιξε έρευνα για τον υπουργό Περιβάλλοντος, ο οποίος κατηγορείται ότι κάνει πλάτες στους μαφιόζους.

Ένας άλλος ηγέτης της σκληροπυρηνικής Δεξιάς που δοκιμάζεται σκληρά αυτές τις μέρες είναι ο πρόεδρος της Κολομβίας Ιβάν Ντούκε, θερμός υποστηρικτής του Τραμπ στις περσινές εκλογές και πολιορκητικός κριός του στην προσπάθεια ανατροπής του Μαδούρο, στη Βενεζουέλα, μέσω παραστρατιωτικών ομάδων, με αποκορύφωμα το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2019. Εδώ και πέντε εβδομάδες, η Κολομβία ζει τη μεγαλύτερη κοινωνική εξέγερση των τελευταίων 70 χρόνων, με γενικές απεργίες, ογκώδεις διαδηλώσεις και συγκρούσεις με την αστυνομία, στο Κάλι, την Μπογκοτά και άλλες πόλεις. Αφορμή στάθηκε νομοσχέδιο της κυβέρνησης Ντούκε για την επιβολή πρόσθετων φόρων με στόχο την αντιμετώπιση των βαρύτατων οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας. Παρότι ο Ντούκε απέσυρε, υπό το κράτος της λαϊκής κατακραυγής, το νομοσχέδιο, η εξέγερση συνεχίστηκε, με πρωταγωνιστική την παρουσία της νεολαίας, των εκπαιδευτικών και των υγειονομικών, παρά των ωμή καταστολή του καθεστώτος. Σύμφωνα με το Human Rights Watch, οι νεκροί έχουν φτάσει τους 63, ενώ εκατοντάδες παραμένουν αγνοούμενοι, αναβιώνοντας τη μακάβρια παράδοση των desaparecidos, στις χούντες του Πινοτσέτ, στη Χιλή και του Βιντέλα, στην Αργεντινή. Η πρώην πρόεδρος της Χιλής και νυν ύπατη αρμοστής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα Μισέλ Μπατσελέτ άνοιξε έρευνα εναντίον της κυβέρνησης Ντούκε, ενώ και ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν επέκρινε έμμεσα στον στενό σύμμαχο των ΗΠΑ, ζητώντας να εξασφαλιστεί το δικαίωμα στην ειρηνική διαμαρτυρία.

Ισχυροί άνεμοι αλλαγής πνέουν και στη Χιλή, ύστερα από τη μεγάλη ήττα της κυβερνώσας Δεξιάς στις εκλογές για τη Συντακτική Συνέλευση, που έγιναν στις 16 Μαϊου. Η κυβέρνηση Πινιέρο αναγκάστηκε να δεσμευτεί για συνταγματική αναθεώρηση μέσω Συντακτικής Συνέλευσης ύστερα από τη μεγάλη εξέγερση του Δεκεμβρίου του 2019 εναντίον των προκλητικών κοινωνικών ανισοτήτων, που κατέβασε 1,2 εκατομμύριο ανθρώπους στο κέντρο του Σαντιάγο και κόστισε τη ζωή 28 ανθρώπων. Οι πρόσφατες εκλογές ανέδειξαν μια Συντακτική όπου πλειοψηφούν οι αριστεροί και οι ανεξάρτητοι προοδευτικοί, δίνοντας μια πρόγευση για το σύνταγμα που θα προκύψει. Την ίδια μέρα, δήμαρχος Σαντιάγο εξελέγη η 31χρονη Ιρασί Άσλερ, μορφή του μεγάλου φοιτητικού κινήματος του 2011 και στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Στις τελευταίες δημοσκοπήσεις ενόψει των προεδρικών εκλογών του Νοεμβρίου, προηγείται ένας άλλος κομμουνιστής, ο παλαιστινιακής καταγωγής δήμαρχος Ρεκολέτα, Ντανιέλ Χάουδε, με ποσοστό 19,2%, ποσοστό που δεν έπαιρνε το ΚΚ ούτε επί της Λαϊκής Ενότητας με τον σοσιαλιστή Σαλβαδόρ Αλιέντε, μετέπειτα πρόεδρο και μάρτυρα της Δημοκρατίας.