Οι «αόρατοι» εργάτες της διατροφής μας

του Τάσου Γιαννόπουλου στην Εποχή

«Πολλές ώρες πάνω στη σκάλα καθημερινά, με 35 βαθμούς θερμοκρασία, 8 ώρες το πρωί και άλλο ένα τρίωρο κάθε απόγευμα»: ο Δημήτρης Μανόκου, πρόεδρος του Σωματείου Εργατών Γης της Ημαθίας, περιγράφει την καθημερινότητα των εργατών γης στην Ημαθία, περιοχή που βρέθηκε στο προσκήνιο λόγω των απεργιακών συγκεντρώσεων των αλβανών εργατών γης που μένουν μόνιμα εκεί.

Το σωματείο διεκδικεί αύξηση του μεροκάματου στα 30 ευρώ (σε κάποια χωριά το πέτυχε ήδη), ίδιο δηλαδή με αυτό σε περιοχές της Νότιας Ελλάδας για ανάλογες εργασίες, καθώς θεωρεί πολύ λίγα τα 25 ευρώ (ή και λιγότερα), που πληρώνεται τώρα ένας εργάτης γης για τη σκληρή αυτή δουλειά. Ο Δ. Μανούκου προαναγγέλλει νέες κινητοποιήσεις, ακόμα και κλείσιμο δρόμων.

Αυτές τις ημέρες είναι η περίοδος του αραιώματος για τα ροδάκινα και του «φορτσαρίσματος» στη συγκομιδή των κερασιών, τα οποία ήδη οι κάτοικοι των αστικών κέντρων καταναλώνουμε στις λαϊκές αγορές και τα μανάβικα.

Σειρά έχουν τα βερίκοκα και πάει λέγοντας, σε μία περίοδο σχεδόν 5 μηνών κατά την οποία στις περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας φτάνουν περίπου 10.000 αλβανοί εργάτες γης, που προσπαθούν να βγάλουν τα προς το ζην για όλο το έτος.

Κάθε χρόνο απασχολούνται στις γεωργικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις εντός της ελληνικής επικράτειας συνολικά περισσότεροι από 900.000 εργάτες γης (μόλις 33.826 είναι οι μόνιμοι), κυρίως σε Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησο και Κρήτη.

Αυτοί είναι οι «αόρατοι άνθρωποι» της διατροφής μας επί δεκαετίες, οι οποίοι έγιναν ορατοί (καθότι αποκλεισμένοι λόγω καραντίνας) την περίοδο του κορονοϊού, σχολιάζει στην «Εποχή» ο Χαράλαμπος Κασίμης, καθηγητής Αγροτικής Κοινωνιολογίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρώην γ.γ. Αγροτικής Πολιτικής και Διαχείρισης Κοινοτικών Πόρων.

Όπως τονίζει ο ίδιος, η πανδημία αποκάλυψε, μεταξύ άλλων, πόσο κρίσιμος παράγοντας στις αγροτικές οικονομίες ολόκληρης της Ευρώπης είναι η εργασία των μεταναστών και πόσο «τυφλές» είναι τόσα χρόνια οι πολιτικές.

Για πρώτη φορά έγινε τόσο έντονα αντιληπτό ότι για να γεμίσουν τα σούπερ μάρκετ της δυτικής Ευρώπης, χρειάζονται τα φθηνά εργατικά χέρια της ανατολικής.

«Ισπανία, Γερμανία, Ιταλία, Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Πολωνία πίεζαν επειγόντως για λύση, για να μην χαθεί η γεωργική παραγωγή για μια σειρά προϊόντα και να μην κινδυνεύσουμε από κάποια διατροφική κρίση, με αποτέλεσμα η ίδια η Κομισιόν να χαρακτηρίσει αυτούς τους χειρώνακτες εργάτες ως “κριτικής σημασίας” για τη στήριξη του αγροτοδιατροφικού τομέα στην περίοδο της πανδημίας», αναφέρει ο Χ. Κασίμης.

Μαύρα μεροκάματα επί δεκαετίες

Ξαναγυρνώντας στην Ελλάδα, είναι κοινό μυστικό ότι επί δεκαετίες οι περισσότεροι εποχιακοί εργάτες από την Αλβανία έρχονταν με τουριστικές βίζες και δούλευαν κυρίως «μαύρα».

«Εμείς πάντα διεκδικούσαμε να λυθεί το πρόβλημα και όλος αυτός ο κόσμος να εργάζεται νόμιμα, διότι όταν κάποιος εργάτης πληρώνεται μαύρα, ο αγρότης δεν μπορεί να δικαιολογήσει τα εργατικά κόστη (που αγγίζουν ακόμα και το 70% του κόστους καλλιέργειας) σαν έξοδο στην εφορία», αναφέρει στην Εποχή ο Μάκης Αντωνιάδης, πρόεδρος του Ενιαίου Συλλόγου Αγροτών Νάουσας.

Αναφέρει ότι ως λύση για την έλλειψη εργατικών χεριών λόγω των κλειστών συνόρων, αλλά και απέναντι στον «εκβιασμό», όπως ο ίδιος τον χαρακτηρίζει, όσων διαδήλωσαν για υψηλότερα μεροκάματα, αρκετοί παραγωγοί βρήκαν εργατικά χέρια από τις προσφυγικές δομές της περιοχής. «Με την ίδια αμοιβή που ισχύει για όλους», σπεύδει να διευκρινίσει.

Οι αγρότες ζήτησαν επιτακτικά, μέσω της Διεπαγγελματικής Οργάνωσης Πυρηνόκαρπων, τη διευκόλυνση της πληρωμής των εργατών γης από την Αλβανία με εργόσημο, αφού η αντίστοιχη διαδικασία μέσω ΙΚΑ είναι μη λειτουργική για αγρότες και εργάτες.

Το θέμα, σύμφωνα με πληροφορίες, «κολλούσε» τα τελευταία χρόνια στη διελκυστίνδα μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας για το περιουσιακό ζήτημα των ελλήνων ομογενών στη γειτονική χώρα, εξαιτίας της οποίας το ελληνικό ΥΠΕΞ μπλόκαρε τη διευκόλυνση στη μετάκληση των εργατών γης.

Την Παρασκευή 29/5/20, και ενώ καθημερινά φτάνουν στη χώρα μας εκατοντάδες εργάτες γης από τη γειτονική χώρα, κατατέθηκε η τροπολογία στην οποία προβλέπεται ότι η ασφάλιση των μετακλητών εργατών γης θα γίνει με τη διαδικασία του εργόσημου.

Απροστάτευτοι από τον κορονοϊό

Ήδη, με την ΠΝΠ της 1ης Μαΐου, οι αλβανοί εργάτες γης εξαιρέθηκαν από τα περιοριστικά μέτρα εν μέσω πανδημίας.

«Αρχικά ειπώθηκε ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι θα περνούν από τεστ, θα μπαίνουν σε καραντίνα κ.λπ.. Στην πράξη, τα μόνα μέτρα που τηρούνται είναι τα υγειονομικά πρωτόκολλα στα πούλμαν που τους μεταφέρουν», υποστηρίζει ο Δημήτρης Χαμπίδης, γεωπόνος και πρώην πρόεδρος της Κεντρικής Λαχαναγοράς Θεσσαλονίκης.

Σημειώνει ότι η εξασφάλιση της προστασίας της υγείας των εργατών γης και γενικότερα η τήρηση αυστηρών κανόνων θα ενίσχυε το «brand name» που έχουν χτίσει ήδη τα ελληνικά προϊόντα (ακτινίδια, πορτοκάλια, φράουλες) λόγω της θετικής εικόνας της Ελλάδας ως προς την πανδημία σε σύγκριση με χώρες όπως η Ιταλία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα τεράστιο ποσοστό της παραγωγής της Κεντρικής Μακεδονίας προορίζεται για εξαγωγές.

«Ακόμη δεν έχει εισακουστεί η πρόταση της βουλεύτριας Ημαθίας του ΣΥΡΙΖΑ, Φρόσως Καρασαρλίδου να φιλοξενηθούν οι εργάτες που θα έρθουν από την Αλβανία σε ξενοδοχεία και τουριστικά καταλύματα, ώστε να υπάρχουν καλές συνθήκες υγιεινής και να περιοριστεί ο κίνδυνος εξάπλωσης του ιού, αλλά και να στηριχτούν τα ξενοδοχεία», επισημαίνει ο Δ. Χαμπίδης.

Καλύτερες συνθήκες, αλλά και απειλές

Προ κορονοϊού, η στέγαση όλων αυτών των ανθρώπων ήταν ζήτημα λυμένο, χάρη στα δίκτυα που έχουν αναπτυχθεί με τα χρόνια. Έμεναν σε σπίτια ή αποθήκες που τους διέθεταν οι παραγωγοί και σίγουρα σε πολύ καλύτερες συνθήκες απ’ ό,τι οι εργάτες γης στη Μανωλάδα ή άλλες περιοχές της χώρας.

«Εκτός από όσους έρχονται και φεύγουν, υπάρχουν Αλβανοί, όπως εγώ, που είμαστε στην Ελλάδα 30 χρόνια. Δεν έχουμε αντιρρήσεις με τη μετάκληση εργατών από την Αλβανία, αρκεί όλα να είναι νόμιμα κι όχι όπως παλιά που πολλοί δούλευαν “μαύρα” ή με μόνο 20 εργόσημα το τετράμηνο», λέει ο Δ. Μανόκου. Καταγγέλλει ότι κάποιοι απ’ όσους συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις απειλήθηκαν ότι θα εκδιωχθούν από το κατάλυμα τους. «Εγώ πηγαίνω σε εργοδότες – νοικοκύρηδες που δίνουν τα 30 ευρώ, δεν είναι παράλογο να πληρώνεσαι αξιοπρεπώς για τη δουλειά σου», επαναλαμβάνει.

Εκτός από τα μαύρα μεροκάματα, στην περιοχή ανθεί και η μαύρη αγορά, που μπορεί και να φτάνει στο 50% της παραγωγής, όπως ανέφεραν αρκετοί από τους συνομιλητές μας: με πρόσχημα το δυσμενές (κατά τη γνώμη των αγροτών) φορολογικό καθεστώς, αρκετοί παρακάμπτουν τους συνεταιρισμούς και πουλούν τα προϊόντα τους μόνοι τους, με εικονικά (ή καθόλου) τιμολόγια.

Και οι Έλληνες;

Παράλληλα, η έλλειψη εργατικού δυναμικού (που δεν έχει να κάνει μόνο με τη πανδημία), αφού απέδειξε ότι η ελληνική γεωργία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους «παράνομους» μετανάστες που μαζεύουν τα φρούτα και τα λαχανικά μας, αλλά και που συσκευάζουν και επεξεργάζονται τα τρόφιμά μας, επανέφερε στο τραπέζι το αν και κατά πόσο ο ντόπιος πληθυσμός (και μάλιστα σε περιοχές με μεγάλη ανεργία όπως η Κεντρική Μακεδονία) θα δεχτεί να «γυρίσει στα χωράφια».

Την περασμένη Πέμπτη 28/5/20 κατατέθηκε η προαναγγελθείσα τροπολογία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, που δίνει τη δυνατότητα να μην στερούνται το επίδομα ανεργίας όσοι εργάζονται περιστασιακά σε αγροτικές εργασίες.

Όπως τονίζεται στην αιτιολογική έκθεση, η νέα ρύθμιση «έχει σκοπό να βοηθήσει, ώστε να απασχοληθεί μεγαλύτερος αριθμός πολιτών σε εποχιακές αγροτικές εργασίες, καθώς παρατηρείται ότι, παρά τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, οι άνεργοι δεν ασχολούνται με τις εποχιακές εργασίες, προκειμένου να μην στερηθούν τα επιδόματα ανεργίας».

Ο Χ. Κασίμης θεωρεί ότι αυτή η διάταξη δεν θα «δουλέψει», διότι, παρά το ενδιαφέρον που φάνηκε να δείχνουν οι Έλληνες στα χρόνια της προηγούμενης κρίσης, «η μισθωτή απασχόληση στη γεωργία παραμένει σε ποσοστό 90% εργασία μεταναστών και μάλιστα με καταμερισμό εθνικότητας σε είδος καλλιέργειας ή άλλης γεωργικής δραστηριότητας».

Ο κύριος λόγος; «Ο έλληνας νέος και η οικογένειά του έδειχναν πάντα μια κοινωνική αποστροφή για τις 3D δουλειές (dirty-βρώμικες, dangerous-επικίνδυνες, demeaning-ταπεινωτικές)», απαντάει ο Χ. Κασίμης και επικαλείται το αντίστοιχο παράδειγμα της Βρετανίας: μετά τον πρώτο ενθουσιασμό και τα δημοσιεύματα που ακολούθησαν το μεγάλο ενδιαφέρον που εκδήλωσαν, μετά από δημόσια πρόσκληση, για πρώτη φορά χιλιάδες Βρετανοί να δουλέψουν στα χωράφια, μάθαμε ότι τελικά 50.000 Βρετανοί έκαναν αίτηση, 6.000 πήγαν στη συνέντευξη και μόνο 112 ξεκίνησαν κάποια δουλειά…