Στιβ Μπίκο: Ο αγωνιστής του απαρτχάιντ που ξεχάστηκε

Όταν ακούμε απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, στο μυαλό μας σχηματίζεται ένα μονάχα πρόσωπο, το πρόσωπο του Νέλσον Μαντέλα. Παρόλα αυτά, ο Μαντέλα δεν ήταν ο μόνος που αγωνίστηκε ενάντια στο καθεστώς του φυλετικού διαχωρισμού…

Ήταν 12 Σεπτεμβρίου του 1977, όταν οι νοτιοαφρικανικές αρχές ανακοινώνουν ότι ένας μαύρος πολιτικός κρατούμενος, ο Στιβ Μπίκο, βρέθηκε νεκρός στο κελί του, στις φυλακές της Πρετόριας. Οι αρχές ανακοινώνουν ότι ο κρατούμενος αυτοκτόνησε. Για την κοινή γνώμη, όμως, ήταν δολοφονία, μια πολιτική δολοφονία ενός από τις σημαντικές μορφές του αγώνα κατά του απαρτχάιντ.

Πολιτική συνείδηση από μικρός

Ο Στιβ Μπαντού Μπίκο γεννιέται στις 18 Δεκεμβρίου 1946, στη σημερινή επαρχία Ανατολικό Ακρωτήρι της Νότιας Αφρικής. Ήταν το τρίτο από τα τέσσερα παιδιά ενός δημόσιου υπάλληλου και μιας καθαρίστριας. Η οικογένεια μετακομίζει στο Γκίνσμπεργκ όπου ο μικρός Μπίκο θα μεγαλώσει σε ένα οικισμό με 800 οικογένειες και κοινή βρύση και τουαλέτα. Ο πατέρας του πεθαίνει στα 4 του χρόνια αφήνοντας την οικογένεια μόνο με το εισόδημα της μητέρας του. Σύμφωνα με την αδερφή του, ο Μπίκο πολιτικοποιήθηκε από νωρίς βλέποντας τις σκληρές συνθήκες κάτω από τις οποίες εργάζονταν η μητέρα του.

Το 1964 και όντας ακόμα στο σχολείο, όπου ήταν άριστος μαθητής και ιδιαίτερα έξυπνος -τόσο που είχε περάσει και τάξη- ,ο Μπίκο θα συλληφθεί και θα ανακριθεί, όταν θα τον κατηγορήσουν για σχέσεις με τους μαύρους Αφρικανούς εθνικιστές και συγκεκριμένα με το στρατιωτικό κομμάτι της ομάδας Pan Africanist Congress of Azania, την οποία η κυβέρνηση είχε κηρύξει παράνομη. Η σχέση του αυτή δεν αποδείχθηκε, αλλά αποβλήθηκε από το σχολείο. Ο ίδιος πολύ αργότερα θα δηλώσει πως αυτό το περιστατικό θα τον στιγματίσει «Ήταν η στιγμή που ανέπτυξα την στάση μου ως προς την εξουσία. Μισούσα την εξουσία όπως την κόλαση».

Από το 1964 ως το 1965 σπουδάζει σε ένα καθολικό σχολείο στη Νατάλ. Το κολέγιο έχει φιλελεύθερες πολιτικές απόψεις και εκεί ο Μπίκο αναπτύσσει την πολιτική του συνείδηση ενάντια στη αποικιοκρατική λευκή κυβέρνηση του απαρτχάιντ και υπέρ μια κυβέρνησης που θα αντιπροσωπεύει την πλειοψηφία της χώρας, δηλαδή τους μαύρους. Αν και τα περισσότερα μέλη της οικογένειάς του ασπάζονταν τις αντικομμουνιστικές και φυλετικά ρατσιστικές απόψεις του Pan Africanist Congress of Azania, ο Μπίκο ξεκινά να αμφισβητεί τον αποκλεισμό των λευκών και  πιστεύει ότι ανεξάρτητα από το χρώμα όλοι πρέπει να ενωθούν και να εναντιωθούν στην κυβέρνηση.

Μαύρη Συνείδηση

Το 1966, ως φοιτητής πλέον, ο Μπίκο ξεκίνησε σπουδές Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Νατάλ. Εκεί γνωρίζεται με ένα κύκλο φοιτητών με ριζοσπαστικές ιδέες, πολλοί από τους οποίους θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην μετά-απαρτχάιντ εποχή.

Προσχώρησε αμέσως στην Εθνική Ένωση Νοτιοαφρικανών Φοιτητών (NUSAS), σύντομα όμως, απογοητεύθηκε, θεωρώντας ότι οι NUSAS -και άλλες ομάδες κατά του απαρτχάιντ- κυριαρχούνταν από λευκούς φιλελεύθερους και όχι από τους μαύρους, οι οποίοι πλήττονταν από το ρατσιστικό καθεστώς και ότι ακόμη και οι πλέον καλοπροαίρετοι λευκοί αδυνατούσαν να κατανοήσουν πλήρως την εμπειρία των μαύρων, ενεργώντας ως επί το πλείστον με πατερναλιστικό τρόπο.

Έτσι, το 1968, μαζί με άλλους μαύρους φοιτητές, ιδρύουν μια ανεξάρτητη οργάνωση, την Οργάνωση Φοιτητών Νότιας Αφρικής (SASO).

Επηρεασμένος από τον Φραντς Φανόν (1925-1961), τον «φιλόσοφο των οδοφραγμάτων» και το Αφρο-Αμερικανικό Κίνημα της Black Power, ο Μπίκο αναπτύσσει την ιδέα της Μαύρης Συνείδησης, που γίνεται επίσημη ιδεολογία της SASO.

Το κίνημα υποστήριζε πως οι μαύροι θα πρέπει να πάψουν να νιώθουν κατώτεροι, το τέλος του απαρτχάιντ, το δικαίωμα της καθολικής ψήφου και τη μετάβαση της Νότιας Αφρικής στη σοσιαλιστική οικονομία.

«Το πιο ισχυρό όπλο του καταπιεστή είναι το μυαλό των καταπιεσμένων»

Ο Μπίκο οργάνωνε κοινοτικά προγράμματα για μαύρους (BCP) και έθεσε στην κορυφή της δράσης του τη χειραφέτηση της μαύρης κοινότητας, πιστεύοντας ότι οι μαύροι πρέπει να απαλλαγούν από κάθε αίσθηση φυλετικής κατωτερότητας, ιδέα που αποτυπώθηκε στο σύνθημα  «το μαύρο είναι όμορφο» (black is beautiful).

Το 1971, συμμετείχε στη σύσταση του Black People’s Convention (BPC) για την προώθηση των ιδεών της μαύρης συνείδησης. Και κάπου εκεί το καθεστώς αρχίζει και βλέπει την «Μαύρη Συνείδηση» του Μπίκο ως απειλή.

Το 1973 του βάζουν περιοριστικούς όρους στη μετακίνηση και του απαγόρευσαν να μιλάει σε παραπάνω από ένα άτομο τη φορά, να κάνει ομιλίες να δημοσιεύει κείμενα, να έχει επαφή με τα μίντια, γεγονός που περιόρισε σε μεγάλο βαθμό τις δραστηριότητές του. Ο ίδιος γυρνά στον τόπο καταγωγής του και το σπίτι της μητέρας του.

Οι αρχές προσπαθούν να τον φοβίσουν. Δέχεται συνεχώς απειλητικά μηνύματα και επιθέσεις στο σπίτι του, ενώ οικονομικά δεν τα βγάζει πέρα καθώς δεν βρίσκει δουλειά.

Ο ίδιος δεν τρομοκρατείται και δεν σωπαίνει. Παρέμεινε πολιτικά ενεργός, με έντονη παρουσία στην οργάνωση BCPs, όπου, παρά τα προβλήματα, βοήθησε στη δημιουργία ενός κέντρου υγείας και ενός βρεφονηπιακού σταθμού στο Γκίνσμπεργκ.

Τον Αύγουστο του 1977, σπάει την απαγόρευση και ταξιδεύει προς το Κέιπ Τάουν για να συναντήσει τον Νέβιλ Αλεξάντερ-μετέπειτα συγκρατούμενο του Νέλσον Μαντέλα. Ο Νέβιλ δεν δέχεται να συναντηθούν καθώς ο Μπίκο παρακολουθείται από την αστυνομία. Στον γυρισμό ο Μπίκο συλλαμβάνεται σε μπλόκο της αστυνομίας με την κατηγορία της τρομοκρατίας. Στο Πορτ Ελίζαμπεθ ανακρίνεται στην αίθουσα 619 του αστυνομικού σταθμού επί 22 ώρες.

Το τι ακριβώς έγινε δεν έχει διαπιστωθεί. Αλλά ο Μπίκο σύμφωνα με τα όσα είναι γνωστά βασανίστηκε επί ώρες και χτυπήθηκε από τουλάχιστον 10 αστυνομικούς. Ένα χτύπημα στο κεφάλι ήταν και το μοιραίο. Παρόλα αυτά, τον αφήνουν μέρες αναίσθητο και χτυπημένο και τελικά στις 11 Σεπτεμβρίου τον μεταφέρουν στο νοσοκομείο στο πορτ-μπαγκάζ ενός αυτοκινήτου γυμνό για 1.000 χλμ. Τελικά, ο Μπίκο ξεψυχά στις 12 Σεπτεμβρίου. Οι αρχές θα πουν ότι αυτοκτόνησε στο κελί του.

The outside world is black and white with only one colour dead

Στις 25 Σεπτέμβρη γίνεται η κηδεία του Μπίκο στην πόλη Κινγκς Ουίλιαμ Τάουν παρουσία διπλωματών από 12 χώρες και 20.000 μαύρων, οι οποίοι εκφράζουν την οργή τους με υψωμένες γροθιές και επαναστατικά συνθήματα. Αμέσως, μετά την κηδεία ξεσπούν βίαιες ταραχές, οι οποίες συνεχίζονται και την επομένη μέρα, ενώ εξαπλώνονται σε πολλές πόλεις της χώρας. Κατά τη διάρκεια των επεισοδίων η Αστυνομία επιτίθεται με ιδιαίτερη αγριότητα κατά των διαδηλωτών.

Η διεθνής κατακραυγή αναγκάζει την ρατσιστική κυβέρνηση να «μαζέψει» πολύ γρήγορα τα περί «αυτοκτονίας», σε αντίθεση με άλλες περιπτώσεις μαύρων ηγετών που… «αυτοκτόνησαν» στα μπουντρούμια της και στις 14 Νοέμβρη του 1977 αρχίζει η επίσημη εξέταση της υπόθεσης Μπίκο. Το ιατροδικαστικό πόρισμα είναι καταπέλτης κατά της κυβέρνησης και της αστυνομίας: Ο Μπίκο δολοφονήθηκε από τους φύλακές του μετά από παρατεταμένα βασανιστήρια.

Το 1980 ο Πίτερ Γκάμπριελ θα γράψει το τραγούδι Biko προς τιμήν του ενώ το 1997 ο Νέλσον Μαντέλα θα καταθέσει στεφάνι στο πρώτο μνημείο που θα ανεγερθεί στο κέντρο του Ιστ Λόντον προς τιμή ενός μαύρου αγωνιστή. Το μνημείο θα είναι για το Στιβ Μπίκο.

«Θα γίνω αυτό που είμαι, μπορείτε να με χτυπήσετε, φυλακίσετε, σκοτώσετε αλλά δεν θα γίνω αυτό που θέλετε να γίνω»

Διαβάστε ακόμη:

Ντόναλντ Γουντς: Ο δημοσιογράφος που τράνταξε τη γη του Απαρτχάιντ